Co wiemy o pochodzeniu Piastów? Legendy, domysły i źródła

Co mówi genetyka?

Najnowsze badania

Czy Piastowie byli władcami słowiańskimi? A może germańskimi? Niektórzy naukowcy uważają, że pochodzili z Wielkich Moraw, inni twierdzą, że przybyli do nas ze Skandynawii. Czy badania genetyczne przeprowadzone w ostatnich latach mogą rzucić jakieś światło na to zagadnienie?

W 2013 roku rozpoczęto badania DNA Piastów, w ramach szerszego projektu dotyczącego społeczeństwa polski piastowskiej. (por. Janowska S., 2020; https://biotechnologia.pl/biotechnologia/wikingowie-zdrady-i-szczatki-krolow-czyli-o-pracach-badawczych-dotyczacych-dna-dynastii-piastow,19355) Pobrano próbki z dobrze zachowanych szczątek przedstawicieli rodu. Nie są to jednak wcześni przedstawiciele dynastii, bo nie zachowały się ich szczątki, a pochodzący od nich późniejsi książęta. Udało się nawet zidentyfikować haplogrupę chromosomu Y (czyli w linii męskiej) jednego z książąt mazowieckich, Janusza III (1502-1526). Na razie wiadomo, że jest to haplogrupa R1b, najbardziej popularna w zachodniej Europie, ale tak naprawdę dość częsta również w Polsce, Rosji, a nawet w Afryce Północnej. Czy to odkrycie zbliża nas do poznania prawdy?

Problemy z badaniami genetycznymi

Wspomniane wyżej badania są interdyscyplinarne i pod wieloma względami przełomowe. Nie znamy jeszcze ostatecznych wyników i wniosków zespołu badawczego. Dlatego nadal możemy tylko spekulować. Niestety samo zbadanie DNA potomków Mieszka I nie rozwiązuje sprawy.

Potocznie uważa się, że haplogrupa R1b jest w zasadzie celtycko-germańska, a haplogrupa R1a w zasadzie słowiańska. Jednak tak naprawdę obie występują od tysięcy lat na naszym terenie i w różnych wariantach w większości Eurazji. (por. Underhill P.A. i in.,  2015: s. 124) Wyodrębniły się ze starszej haplogrupy R1 w epoce lodowcowej, między 25 tys. (R1a) a 18 tys. (R1b) lat temu. Biorąc pod uwagę różne obyczaje seksualne, najazdy i gwałty, a także możliwe adopcje międzyplemienne, posiadacze obu haplogrup mogli się identyfikować z każdą ze środkowo- i północnoeuropejskich grup etnicznych. Europa środkowa nie posiadała żadnych naturalnych barier między wschodem i zachodem, które powstrzymywałyby przed mieszaniem się ludności na tysiące lat przed ukształtowaniem etnosu słowiańskiego czy germańskiego. Dlatego samo posiadanie haplogrupy R1b nie potwierdza ani nie zaprzecza przynależności etnicznej. Nie chcę za bardzo zagłębiać się w ten wątek, ale każda haplogrupa ma liczne warianty (subklady). Dopiero na ich podstawie można stwierdzić z większym prawdopodobieństwem przynależność do grupy etnicznej.

Inny problem z badaniem genetyki Piastów polega na tym, że opieramy się na zapisach genealogicznych. Zakładamy, że Janusz III jest potomkiem Mieszka I. W rodzie królewsko-książęcym wiele mogło się jednak wydarzyć między X a XVI wiekiem. Dlatego nie mamy stuprocentowej pewności co do rzeczywistego pokrewieństwa wspomnianego księcia mazowieckiego z pierwszym władcą Polski.

Może badania genetyczne Piastów i ludności średniowiecznej Polski odkryją jakieś rodzinne tajemnice. Niestety mało prawdopodobne, żeby raz na zawsze rozwiązały zagadkę pochodzenia dynastii.

Legendy i kroniki

Niejeden kronikarz przekazał nam historię pochodzenia pierwszych władców Polski. Są to opowieści przeplatane wątkami legendarnymi, mitologicznymi lub ubierane w szaty greko-rzymskie, co utrudnia wyłuskanie z nich prawdziwych informacji. W najstarszej polskiej kronice Anonima zwanego Gallem (XII w.) dowiadujemy się, że przodek polskich władców był chłopem spod Gniezna, rządzonego przez księcia Popiela. Przyjąwszy pod dach gości odrzuconych przez swojego władcę, zasłużył na nagrodę. Podczas przyjęcia dzieją się różne cuda. Wkrótce też syn Piasta Siemowit zostaje ogłoszony księciem zamiast potomków wygnanego Popiela. (Chrzanowski W., 2008: s. 52) Wincenty Kadłubek powtarza w swojej kronice część historii przeczytanej u Anonima. Piast jest więc chłopem, którego potomstwo przejmuje władzę po Popielidach. (Kadłubek W.: s. 40-41). Ta sama legenda jest powtarzana na różne sposoby w Kronice Wielkopolskiej (XIII w.) i Kronice Książąt Polskich (XIV w.), a następnie u Jana Długosza. Chociaż w Kronice Wielkopolskiej to Piast został przedstawiony jako następca Popiela.

Podsumowując – według większości autorów średniowiecznych Piastowie wywodzili się od chłopa, którego potomkowie mieli obalić lub zastąpić panujących wcześniej Popielidów. Ziemowit (Siemowit), pierwszy książę piastowski byłby pradziadkiem Mieszka.

Teorie historyków i archeologów

Kariera lokalnych wodzów

Od XIX wieku historycy zaczęli wątpić w historyczność pierwszych Piastów wymienianych w kronikach. Ich istnienie i historie uważali w najlepszym przypadku za niepewne. (por. Chrzanowski W., 2008: s. 77) Jednak główny wątek znany od Anonima i powtarzany przez innych kronikarzy polskich, nie jest nieprawdopodobny. Pytanie jak go interpretować.

Zastanawiające dla każdego, kto bada początki Piastów, jest to, że nie ma dowodu na istnienie Polan w Wielkopolsce przed X wiekiem. Zaś w pierwszej połowie tego stulecia nagle zostaje wzniesionych wiele grodów, które są już grodami piastowskimi. Wygląda na to, że odbyła się walka o władzę. Być może między dwoma plemionami słowiańskimi z różnych obszarów. Sprawdź także ten artykuł z informacjami, dlaczego dynastia Piastów wygasła.

Przybysze z Wielkich Moraw?

Inna propozycja wyjaśnienia nagłego pojawienia się „gotowego” systemu państwowego w X w. wskazuje na rozbite niedawno przez Madziarów państwo wielkomorawskie. (Urbańczyk P., 2012: s. 132) Wielkie Morawy upadły ok. 906 roku. Na okres pierwszych dekad X wieku datowane są zniszczenia starych grodów w południowej Wielkopolsce. Kilka grodów nadobrzańskich i zawarciańskich nigdy nie zostało odbudowanych – co może świadczyć o zniszczeniu starych ośrodków władzy. Faktem jest, że powstały nowe grody, a porośnięta dotychczas głównie lasami Wielkopolska w ciągu pół wieku rozwinęła się w silny organizm państwowy.

Jednym z ważnych argumentów za wielkomorawskim, nie germańskim pochodzeniem Piastów jest język. Jak słusznie zauważa Przemysław Urbańczyk, dynastii posługującej się obcym językiem i kodem kulturowym trudno byłoby podporządkować sobie trwale społeczność słowiańską. (Urbańczyk P.: s. 144)