Córki królowej Bony – zapomniane polskie królewny

Bona Sforza – druga żona Zygmunta Starego

Król Zygmunt Stary po śmierci swej pierwszej żony Barbary Zápolyi (zm. 1515) poślubił w 1518 roku Bonę, wywodzącą się z mediolańskiego rodu Sforzów. Włoska księżniczka była starannie wykształconą kobietą. Znała sztampowe dzieła myśli antycznej i średniowiecznej. Potrafiła fachowo wypowiedzieć się na różne tematy, w tym z zakresu prawa, administracji, teologii i historii.

Królowa Bona odcisnęła niezatarte piętno na polskiej historii. Jej biografia dostarcza wielu dowodów w tym zakresie. Stworzyła w Polsce własne stronnictwo, wywierając istotny wpływ na polityczne losy kraju. Chcąc wzmocnić władzę królewską, dążyła na wszelki możliwy sposób do powiększenia domeny dynastycznej i zgromadzenia pokaźnego majątku, który miał zapewnić Jagiellonom niezależność finansową.

W starszej historiografii panowało przekonanie, iż Zygmunt Stary był zbyt uległy małżonce i notorycznie podejmował decyzje, które ona mu podsunęła. W nowszej natomiast nauce sugeruje się, iż mąż królowej Bony wiedział doskonale co robi, zaś większość decyzji podjętych za sprawą królowej, jak chociażby przyznanie korony królewskiej synowi, co dokonało się jeszcze za życia Zygmunta, leżała również w jego interesie. Nie ulega natomiast wątpliwości, iż Bona Sforza przejęła faktyczny ster rządów pod koniec życia męża, który jako osoba zaawansowana wiekowo i dodatkowo schorowana miała znaczne ograniczone pole działania. Bona, stale towarzysząc Zygmuntowi, podpisywała za niego dokumenty. Królowa wyręczała starego męża również w innych dziedzinach, w efekcie czego miała realny wpływ na sprawy państwa.

Oprócz spraw czysto państwowych Bona Sforza wychowywała dzieci. W opinii niektórych historyków, królowa była zdecydowanie lepszą matką aniżeli małżonką. Obdarzyła Zygmunta Starego sześciorgiem dzieci. Była też macochą dla dwóch córek króla z jego pierwszego małżeństwa, Jadwigi i Anny. W ostatniej z ról, co godne podkreślenia, całkiem dobrze się odnalazła, godnie zastępując osieroconym królewnom zmarłą matkę. Sporo łez Bona wylała z powodu przedwczesnej śmierci Anny, która zmarła w piątym roku życia. Kiedy natomiast Zygmunt zdecydował się wydać Jadwigę za mąż za Joachima Brandenburskiego, królowa mocno temu się sprzeciwiła, albowiem kolidowało to z jej planami matrymonialnymi.

W pierwszą ciążę Bona zaszła niedługo po zaślubinach. W 1527 roku upadła nieszczęśliwie z konia, w efekcie czego urodziła przedwcześnie swego drugiego syna, Olbrachta, który zmarł w dniu narodzin. Pogrzeb dziecka odbył się w Niepołomicach. Strata męskiego potomka była dla króla i królowej wielkim ciosem. W dniu śmierci Olbrachta mąż królowej Bony miał sześćdziesiąt lat, a ona sama trzydzieści trzy. Po tym pechowym wydarzeniu królowa nie mogła już mieć więcej dzieci.

Córki królowej Bony

Izabela Jagiellonka

To najstarsza córka królowej Bony. Pojawiła się na świecie 19 stycznie 1519 roku. Imię otrzymała na cześć babki ze strony matki, Izabeli Aragońskiej. Bona miała do niej wyjątkowo dużą słabość. Była jej oczkiem w głowie. To właśnie ją kochała najbardziej spośród wszystkich swoich córek.

Izabela, dzięki troskliwości matki, odebrała staranne wykształcenie. Matka nauczyła ją języka włoskiego. Oprócz tego, Jagiellonka umiała biegle posługiwać się niemieckim, łaciną, i rzecz jasna, polskim. Swoje dzieciństwo spędziła na Wawelu i Litwie. Zawsze towarzyszyła matce, która nie spuszczała dziewczynki z oka nawet na chwilę.

Bona nie byłaby sobą, gdyby nie znalazła dla swej ukochanej córki odpowiedniego kandydata na męża. Początkowo swój wzrok zwróciła ku Walezjuszom, z którymi chciała zawrzeć antyhabsburski pakt, jednak ostatecznie nic z tego nie wyszło. Koniec końców Izabela Jagiellonka wyszła za mąż za Jana Zápolyę, od 1526 roku króla Węgier. Ich ślub odbył się 23 lutego 1539 roku. Następnego dnia doszło do konsumpcji małżeństwa. Na początku lipca 1540 roku Izabela powiła syna, któremu nadano imię Jan Zygmunt. Królowi Janowi nie było dane długo cieszyć się upragnionym potomkiem, ponieważ jeszcze w tym samym miesiącu zmarł po ciężkiej chorobie. Mąż Izabeli był od niej starszy o 32 lata.

Małżeństwo Jana i Izabeli trwało więc jedynie półtora roku. Śmierć męża wstrząsnęła mocno Jagiellonką, która postanowiła dla syna pozostać na Węgrzech i aktywnie włączyć się w wir polityki. W latach 1540-1541 była formalną regentką Węgier w imieniu Jana Zygmunta. Jej władza była wówczas poważnie ograniczona wpływami węgierskich feudałów oraz działaniami Osmanów i Habsburgów. W latach 1549-1551 królowa toczyła przegraną wojnę domową ze stronnictwem, dążącym do jej całkowitego usunięcia z kraju.

Po 1551 roku Izabela wraz z synem spędziła na wygnaniu w Polsce. Przyjął ją tutaj serdecznie jej brat, król Zygmunt II August, który zastąpił na jagiellońskim tronie ich zmarłego w 1548 roku ojca. Brat przekazał siostrze dochody z kilku starostw, zaś matka bogate starostwo samborskie. W 1556 roku Izabela ponownie powróciła na Węgry. Osiadła w Siedmiogrodzie. Tam też zmarła 15 września 1559 roku. Sprawdź także ten artykuł na temat królowej bony Sforzy.

Zofia Jagiellonka

To druga z kolei córka królowej Bony. Urodziła się 13 lipca 1522 roku. Młodość spędziła na Wawelu z młodszymi siostrami, Anną i Katarzyną. Zapewniono jej komfortowe warunki do nauki. Nauczyła się biegle władać kilkoma językami europejskimi. Pasjonowała ją literatura oraz sztuka. Uchodziła za najmądrzejszą i najbardziej rozumną spośród wszystkich córek Bony.

Zofia Jagiellonka – w przeciwieństwie do starszej siostry Izabeli – po osiągnięciu wieku dojrzałego nie została wydana za mąż. Wraz z matką i pozostałymi siostrami przeniosła się do Ujazdowa na Mazowsze, z dala od Zygmunta Augusta, który popadł w konflikt z Boną. Królewnę próbowano wyswatać z kilkoma władcami, w tym z królem Anglii Henrykiem VIII, jednak ostatecznie plany te legły w gruzach.

Szczęście uśmiechnęło się do Zofii w 1555 roku. Na dworze jagiellońskim pojawili się przedstawiciele księcia brunszwickiego Henryka II, prosząc Zygmunta II Augusta o poślubienie jednej z jego sióstr. Władca zgodził się wydać za mąż najstarszą z nich.

Ślub Zofii z Henrykiem odbył się pod koniec lutego 1556 roku. Ich małżeństwo było bezdzietne. Henryk ciągle wyjeżdżał na długie polowania i notorycznie nie było go w domu. Nie mogli się porozumieć z uwagi na trudną do przeskoczenia barierę językową. Zofia nie umiała mówić po niemiecku, zaś Henryk nie nauczył się nawet podstaw łaciny. Z czasem jednak – jak podkreślają specjaliści – stosunki między małżonkami polepszyły się do tego stopnia, iż Henryk zaczął troszczyć się o małżonkę.

Idylla Zofii trwała jedynie kilka lat. 11 czerwca 1568 roku zmarł Henryk, po śmierci którego dochodziła do siebie przez jakiś czas. Po śmierci męża, a co zapisano w umowie małżeńskiej, osiadła w niewielkim mieście Schöningen, gdzie miała swoją rezydencję. Niedługo potem popadła w konflikt z nowym władcą Brunszwiku, Juliuszem, synem Henryka II z pierwszego małżeństwa. Spór ten obfitował w wiele zwrotów akcji i trwał z przerwami kilka ładnych lat. Doszło nawet do tego, iż Zofia  musiała się zwrócić o pomoc do cesarza Maksymiliana II, Juliusz był bowiem nieugięty w swych działaniach i skłonny do łamania umów, które zrywał, kiedy miał tylko na to ochotę.

Zofia odeszła z tego świata 28 maja 1575 roku. Na pięć lat przed śmiercią przeszła na luteranizm. Jej ciało pochowano w kościele Błogosławionej Marii Dziewicy w Wolfenbüttel.

Anna Jagiellonka

Anna Jagiellonka była trzecią z kolei córką Bony Sforzy i Zygmunta Starego. Na świecie pojawiła się 18 października 1523 roku w Krakowie. Tu też spędziła pierwsze ponad 20 lat swojego życia. Po ożenieniu się brata Zygmunta Augusta z Barbarą Radziwiłłówną poróżniła się z nim, a następnie zamieszkała na Mazowszu. Aż do śmierci brata (1572), ostatniego Jagiellona na tronie Polski, nie wyszła za mąż. Wprawdzie na horyzoncie pojawiła się propozycja ożenienia jej z księciem duńskim Magnusem, lecz wskutek wygórowanych żądań Duńczyków, brat Anny nie pozwolił jej związać się z Magnusem.

Anna Jagiellonka odegrała istotną rolę podczas pierwszej i drugiej wolnej elekcji. Miała zostać żoną króla Henryka Walezego, który wyraźnie ociągał się z wypełnieniem matrymonialnych zobowiązań. Po ucieczce Walezego z Polski (1574) Anna została wybrana na króla Polski. 1 maja 1576 roku poślubiła w Krakowie pochodzącego z Siedmiogrodu Stefana Batorego, a następnie wraz z nim została koronowana.

Małżeństwo Stefana Batorego i Anny Jagiellonki nie należało do udanych. Batory był o 10 lat starszy od małżonki, której już od pierwszych dni wspólnego życia wyraźnie unikał. Doszło nawet do tego, iż kiedy Anna próbowała za wszelką cenę odwiedzić swego męża w sypialni, on potajemnie wymykał się z niej. To, co robił Batory, stanowiło spory afront dla królowej, która ciężko to wszystko znosiła. Aby nieco jej pomóc w tych trudnych chwilach, zdecydowano się przeprowadzić jej zabieg upuszczania krwi. Nie uleczyło to jednak serca Anny, które wyraźnie bolało z powodu postawy Stefana.

Król wolne chwile, zamiast spędzać przy leciwej kobiecie, wolał być na froncie albo na łowach. Robił dosłownie wszystko, co w jego mocy, aby być jak najmniej z żoną. Władca torpedował również na każdym kroku starania Anny, aby zaistnieć na scenie politycznej. Wtórowali mu w tym doradcy królewscy, którzy nie lubili córki Zygmunta Starego. W ramach ciekawostki warto odnotować, iż Stefanowi Batoremu podsunięto pomysł rozwiedzenia się z żoną, z którą tak naprawdę się tylko męczył. Ostatecznie król zrezygnował z tej opcji i nic raczej nie wskazuje na to, by ją na poważnie rozważał.

Koszmar Anny Jagiellonki skończył się wraz z nieoczekiwaną śmiercią małżonka (1576), którego najprawdopodobniej podstępnie otruto. Aktywnie uczestniczyła w trzeciej wolnej elekcji, popierając na kandydata do tronu swego siostrzeńca ze Szwecji – Zygmunta III Wazę. Kilkanaście lat później (9 września 1596 roku) zmarła w Warszawie, gdzie spędziła ostatnie lata swojego życia.