Czy Kazimierz Wielki miał romans z Klarą Zach? – przedstawiamy nieznane fakty

Zamach Felicjana Zacha i jego tragiczne konsekwencje

17 kwietnia 1330 roku potężny węgierski magnat Felicjan Zach wtargnął do monarszej jadalni i zaatakował króla Karola Roberta. Przedstawiciel dynastii Andegawenów był do tego stopnia przerażony postępowaniem zamachowca, iż bez zastanowienia ukrył się pod stołem. Niestety tego samego nie zrobiła królowa Elżbieta, narażając się na uderzenie napastnika, który odciął jej cztery palce u prawej ręki.

Na całe szczęście zamachowca w porę obezwładniono, zaś para królewska mogła odetchnąć, dziękując swoim dworzanom za szybką i skuteczną interwencję. W jej wyniku Felicjan Zach poniósł śmierć na miejscu, zaś jego ciało poćwiartowano na małe kawałki, które później wystawiono na widok publiczny w kilku miastach węgierskich, w tym w Budzie.

Zamach na króla należał do najcięższych zbrodni w średniowieczu, toteż gdy Karol Robert doszedł do siebie, powołał niezwłocznie radę dwunastu baronów, którzy wydali wyrok skazujący całą rodzinę Zachów na zagładę. Syna Felicjana, który pomagał ojcu w zamachu, rozerwano końmi, po czym jego ciało rzucono psom na pożarcie.

W bestialski sposób rozprawiono się także z córką niedoszłego królobójcy, Klarą. Najpierw obcięto jej nos, wargi oraz palce u rąk. Następnie wsadzono ją na koń i wożono z miejsca na miejsce, gdzie musiała mówić, iż każdego spotka podobna kara, jeśli poważy się wystąpić przeciw monarsze. Na sam koniec Klarę ścięto. Z kolei jej siostrę, Sebe, zamknięto w lochu, po czym zamordowano.

Z rozkazu króla wytępiono wszystkich członków rodziny Zachów aż do trzeciego stopnia pokrewieństwa, zaś majątki pomordowanych skonfiskowano.

Motywy działania zamachowca

Do dnia dzisiejszego nie ustalono, co kierowało Felicjanem Zachem w momencie targnięcia się na życie Karola Roberta. W dotychczasowej historiografii próbowano na różne sposoby wyjaśnić całą sprawę, posiłkując się okruchami źródeł. W efekcie powstało mnóstwo hipotez, których ze względu na ubóstwo źródeł nie da się zweryfikować.

Najbardziej prawdopodobny scenariusz brzmi, iż Felicjan Zach zorganizował zamach, ponieważ nie mógł zdzierżyć tego, iż król go zdegradował, pozbawiając tytułów. Feralnego dnia, jak jednocześnie sądzono, magnat nie był sobą, popełniając swój czyn w napadzie szaleństwa, dając tym samym upust negatywnym emocjom, które do tej pory w nim drzemały.

Nie wszystkich jednak takie stanowisko usatysfakcjonowało. Część historyków podejrzewała, iż atak Felicjana był spowodowany upokorzeniem, które dotknęło jego córkę, zgwałconą przez królewicza Kazimierza, przebywającego na zamku w Wyszehradzie około 1330 roku. Ojciec Klary w przypływie gniewu – nie mogąc bezpośrednio dosięgnąć gwałciciela, którego już nie było w kraju – postanowił rzucić się na króla, którego żona była siostrą Kazimierza.

Królewicz Kazimierz Wielki a dwórka Klara Zach – romans czy gwałt?

Informacje źródłowe o gwałcie

Po raz pierwszy o gwałcie na Klarze Zach wzmiankował anonimowy autor z Wenecji na podstawie plotek krążących po Italii. Według tego autora, piszącego kilkanaście lat po wydarzeniach, Klara została zgwałcona przez „siostrzeńca króla” Karola Roberta. 

Kolejnym źródłem w interesującej sprawie jest kronika austriackiego poety Henryka von Mügeln, bawiącego na dworze węgierskim około 1350 roku. Wymieniony pisarz w sporządzonej przez siebie relacji po latach wspominał, iż „Felicjan, kiedy brat króla, król Polski Kazimierz, spał z jego córką za wolą królowej, poszedł do króla, kiedy ten siedział przy stole i wyciągnął miecz oraz zranił króla, a królowej obciął cztery palce, chciał bowiem zniszczyć królewskie nasienie”.

O związkach łączących Klarę z Kazimierzem pisał także polski dziejopis Jan Długosz (1415-1480). Zdaniem kronikarza Klara Zach jako dwórka królowej Elżbiety bardzo spodobała się piastowskiemu królewiczowi, który właśnie pojawił się na Węgrzech u swej siostry. Kazimierz Wielki nie był w stanie pohamować swoich uczuć i gdy Elżbieta umożliwiła mu sposobność spotkania się z jej dwórką, wykorzystał sytuację, doprowadzając do fizycznego z nią zbliżenia, pomimo tego, iż był żonaty od kilku już lat. Jak dalej relacjonuje swoją opowieść Długosz, zgwałcona kobieta powiedziała o całym zajściu ojcu, który postanowił zemścić się na rodzinie królewskiej, na zamku której doszło do pohańbienia córki Felicjana. Sprawdź także ten artykuł o żonach Kazimierza Wielkiego.

Krytyka źródeł – w obronie Kazimierza

Sprawa romansu Kazimierza Wielkiego z Zachówną od bardzo dawna intrygowała historyków. Część z nich orzekła, iż królewicz rzeczywiście miał romans. Z kolei zdaniem obrońców króla, informacje o przelotnym jego związku z dwórką Elżbiety są wyssane z palca. W chwili obecnej przesądzenie całej sprawy jest niemożliwe. W rzeczywistości brakuje dowodów jednoznacznie obciążających winą Kazimierza.

Wszystkie przekazy pisane, wspominające o zgwałceniu córki Felicjana Zacha powstały co najmniej kilkanaście lat po tym wydarzeniu. Jan Długosz, który miał najwięcej do powiedzenia w tym zakresie, żył dopiero w XV wieku i bazował na wiadomościach podanych przez Henryka Mügelna. Do relacji poprzedników Długosza wkradły się nieścisłości. Nieprawidłowo określili oni związki rodzinne występujące między Kazimierzem Wielkim a królem Karolem Robertem. Jednocześnie autorzy interesujących przekazów swoje wiadomości czerpali z drugiej lub nawet trzeciej ręki, co siłą rzeczy osłabia ich wartość.

Tak naprawdę nikt nie widział, aby Kazimierz Wielki spółkował z Klarą. Część badaczy wniosła nawet, iż syna Władysława Łokietka w 1330 roku na Węgrzech w ogóle nie było, co bez większych niedomówień wyjaśniałoby kwestię jego romansu, a w zasadzie jego braku. Jakby tego było mało, znaleźli się także uczeni, powątpiewający w obecność Zachówny w Wyszechradzie, kiedy miałby tam przebywać piastowski królewicz. Jak sądzili ci historycy, Klara mogła opuścić dwór Andegawenów razem z popadłym w niełaskę ojcem.

Symptomatyczne, iż o gwałcie czy romansie Węgierki z Piastem nie napomknęły kroniki węgierskie. Byłoby dziwnym, aby ich autorzy wobec całej sprawy pozostali całkowicie obojętni, tym bardziej, iż miałaby ona mieć związek z zamachem na Karola Roberta. W rzeczywistości żadne ze współczesnych tym wydarzeniom źródeł nie dostrzegało jakiegokolwiek związku przyczynowo-skutkowego między pobytem Piasta na dworze Elżbiety a zgwałceniem jej dwórki. Tłumaczenia Długosza, iż królowa pomagała bratu w zaaranżowaniu spotkania z Zachówną brzmią dziś zaś co najmniej dziwnie.

Być może dużo jest prawdy w opinii, iż anegdota o zgwałceniu Klary przez księcia była jedynie plotką, puszczoną w obieg przez wrogi Polsce zakon krzyżacki w celu zdyskredytowania jej władcy na arenie międzynarodowej. Było to tym łatwiejsze, iż w Europie w czasie powstania dzieła von Mügelna (lata 60. XIV wieku) Kazimierz uchodził za bigamistę, zmieniającego kobiety jak rękawiczki.