Defenestracja praska – daty, znaczenie, przyczyny, ofiary

Czeski kocioł

Na początku XVII stulecia w Czechach ścierały się ze sobą przedstawiciele reformacji i kontrreformacji. Górą byli raz jedni, raz drudzy. W 1609 roku cesarz Rudolf II (1576-1612) wydał list majestatyczny, w którym gwarantował swobodę wyznania w Czechach. Wydanie tego rozporządzenia niestety nie poprawiło sytuacji nad Wełtawą. Z biegiem czasu było już tylko gorzej.

Antagonizm między protestantami a katolikami wzmógł się szczególnie po tym, gdy protestanci przystąpili do budowy dwóch zborów: w Hrobie i Brunowie. Ta pierwsza miejscowość stanowiła własność benedyktynów, druga zaś arcybiskupa praskiego. Protestanci, powołując się na list majestatyczny, sądzili, iż mają prawo do nieskrępowanego wznoszenia nowych świątyń. Nie mogli jednak pogodzić się z tym katolicy, uważający, iż ich bracia chrześcijanie nie mogą budować zborów na terenie posiadłości, należących do Kościoła katolickiego.

W wybuchły spór z czasem wmieszał się nowy cesarz Maciej (1612-1619). Ku zdziwieniu protestantów poparł on zdecydowanie katolików, nakazując tym pierwszym wstrzymanie budowy wspomnianych wyżej zborów. Gdyby tego było mało, arcybiskup Pragi polecił zniszczyć świątynię w Hrobie.

Protestanci czuli się na terenie Czech szykanowani. Ich interesy na zewnątrz reprezentowali Henryk, hrabia Thurn, oraz rektor uniwersytetu praskiego – Jan Jesenski. Gdy w 1617 toku wybrano na króla Czech arcyksięcia Ferdynanda Styryjskiego, różnowiercy uznali to za cios w plecy. Nowy król czeski był bowiem zagorzałym katolikiem, który nie zamierzał pobłażać przeciwnikom kontrreformacji. Kolejna konfrontacja między zwaśnionymi obozami wisiała zatem w powietrzu.

Zamek Królewski w Hradczanach i pamiętny dzień (23 maja 1618 roku)

W marcu 1618 roku odbyło się w Pradze zgromadzenie protestanckie, które skierowało petycję w sprawie wolności wyznaniowej do namiestników cesarskich. Namiestnicy cesarscy nie zamierzali jednak uginać się przed postulatami różnowierców i je odrzucili. W konsekwencji protestanci podjęli interwencję u cesarza, jednak i tutaj nic nie wskórali. Na domiar złego Ferdynand zabronił organizowania kolejnego spotkania protestantów, mającego odbyć się w maju.

Pomimo zakazu zjazd doszedł do skutku. Jego przebieg był bardzo burzliwy. 23 maja przedstawiciele obradujących protestantów udali się w kierunku Zamku Królewskiego w Hradczanach, gdzie przebywali namiestnicy cesarscy, z którymi poważnie się posprzeczali. Z minuty na minutę atmosfera stawała się coraz bardziej napięta. W kulminacyjnym punkcie kłótni protestanci użyli siły, wyrzucając przez okno trzech cesarskich urzędników (Jarosława Borzitę z Martinic, Wilhelma Slavatę oraz Fabriciusa).

Na całe szczęście biedakom nic się nie stało. Wyszli cało i zdrowo z tej niecodziennej sytuacji. Złośliwcy po latach sądzili, iż ocalenie zawdzięczali przychylności Niebios. W rzeczywistości od kalectwa, a w najgorszym wypadku nawet śmierci wybawiła ich kupa gnoju, na której ostatecznie wylądowali, spadając z okna. Lądowanie to było wprawdzie nieprzyjemne ze względu na zapachy, wydobywające się z obornika, jednak w konsekwencji okazało się bezpieczne.

Wyrzucenie namiestników cesarskich przez okno zapoczątkowało wybuch powstania czeskiego, stanowiącego początkowy etap wojny trzydziestoletniej, trwającej z przerwami do 1648 roku. W konflikt ten zaangażowały się wszystkie ważniejsze państwa ówczesnej Europy.

Historia lubi się powtarzać

Opisane powyżej wydarzenia zostały w historiografii określono mianem tzw. „II defenestracji praskiej”. Z kolei „I defenestracja praska” miała miejsce w 1419 roku, kiedy to z Ratuszu Nowomiejskiego w Pradze husyci wyrzucili przez okno kilku rajców katolickich. Zamieszki te stały u podstaw rozpoczęcia powstania husyckiego, wymierzonego w znienawidzonego króla niemieckiego Zygmunta Luksemburskiego.

„III defenestracja praska” nastąpiła 10 marca 1948 roku. Wówczas to wypadł przez okno najwyższego piętra budynku MSZ minister spraw zagranicznych Czechosłowacji Jan Masaryk (syn prezydenta Tomasza Masaryka). Do dnia dzisiejszego nie jest znana przyczyna tego wydarzenia, w wyniku którego polityk poniósł śmierć. Przez wiele lat pokutowało twierdzenie, iż zginął on śmiercią samobójczą, wyrażając w ten sposób sprzeciw wobec zaprzysiężenia promoskiewskiego rządu. Na początku obecnego stulecia grupa śledczych ustaliła, iż było to typowe morderstwo polityczne. Sugeruje się, iż zlecili je komuniści, dla których Masaryk był bardzo niewygodny. Czy jednak tak rzeczywiście było z braku odpowiednich świadectw źródłowych, niepodobna stwierdzić z całą pewnością.