Dlaczego król Węgier został królem Polski? - data, przyczyny, znaczenie

Następca Piastów

Bezpotomne panowanie Kazimierza Wielkiego

Kiedy w 1333 roku Kazimierz wstępował na tron miał prawo optymistycznie patrzeć w przyszłość. Podczas zjazdu w Wyszehradzie 1338 roku zgodził się na dziedziczenie tronu przez Ludwika, wówczas 9-letniego królewicza węgierskiego, w razie swojej bezpotomnej śmierci (Barański M.K., 2012: s. 177). Żona Karola Roberta, ówczesnego króla Węgier, była siostrą Kazimierza. Ludwik był więc po kądzieli potomkiem Piastów.

W Polsce nie brakowało dalszych i bliższych kuzynów Kazimierza, jednak polskiemu królowi mogły przyświecać dodatkowe cele. Jego ojciec, Władysław Łokietek, z trudem zjednoczył część dawnych ziem piastowskich i odzyskał koronę królewską, utraconą podczas rozbicia dzielnicowego. W kraju nadal panowały podziały. Jeżeli Kazimierz chciał, żeby jego następca kontynuował politykę zjednoczenia, to musiał wybierać ostrożnie. Drugim problemem były pretensje Luksemburgów do polskiego tronu. Jan Luksemburski odwoływał się tutaj do dziedzictwa Wacława II. Luksemburgowie mieli szansę na stworzenie zjednoczonego i zamożnego królestwa, ale jednocześnie wzrosłoby uzależnienie od cesarza i Rzeszy. Zrzeczenie się pretensji do polskiego tronu w 1335 roku jeszcze nie dawało 100% pewności bezpieczeństwa. (Kłoczowski J., 1984: s. 14) Dlatego unia personalna z Andegawenami wydawała się lepszą opcją.

Jak Ludwik Węgierski dostał polską koronę

Racje, które przemawiały za tym, żeby Ludwik Węgierski przejął schedę po Piastach nie były wystarczające. Przynajmniej część polskich panów wolała kogoś z Piastów. Sam Kazimierz prowadził tu zresztą podwójną politykę. Z jednej strony zgadzając się na układy dynastyczne z Andegawenami, z drugiej szykując dziedzictwo wnukowi po kądzieli, Kaźkowi Słupskiemu. Kolejnym kandydatem do polskiej korony był książę gniewkowski – Władysław Biały.

Przyjrzyjmy się teraz podstawom Ludwika Węgierskiego do ubiegania się o tron polski: (por. Wyrobisz A., 1998: s. 262-267)

• Pokrewieństwo – jak napisałam wcześniej, żoną Karola Roberta króla Węgier i matką Ludwika była Elżbieta Łokietkówna, siostra Kazimierza Wielkiego. Żona Ludwika Węgierskiego była natomiast siostrzenicą księcia gniewskowskiego z Piastów - Władysława Białego.
• Układ wyszehradzki – w 1335 roku Kazimierzowi udało się przekonać Jana Luksemburskiego do rezygnacji z pretensji do korony polskiej. Właściwie wykupił je za pomocą niemałej sumki 20 kop groszy praskich. Na kolejnym zjeździe w Wyszehradzie (1339) Kazimierz Wielki, w razie braku własnego męskiego potomka, zagwarantował tron polski Karolowi Robertowi lub jego następcy.
• Przywilej budziński – w 1355 roku w Budzie Ludwik Węgierski potwierdził swoje prawo do tronu. Tym razem zawarł układ z przedstawicielami polskich panów. W zamian za obietnicę nie nakładania nowych podatków i nie korzystania z tzw. prawa stacji (wyżywienie króla przez właściciela zamku, w którym się zatrzyma). Przywileje potwierdzono w 1364 roku, podczas zjazdu w Krakowie.

Śmierć Kazimierza Wielkiego nie dawała Ludwikowi całkowitej pewności co do dziedziczenia polskiej korony. Jednak powyższe czynniki sprawiły, że był najmocniejszym kandydatem do tronu. Jeśli szukasz więcej ciekawostek, sprawdź także ten artykuł o 10 najmniej znanych królach Polski.

Obcy król czy prawowity władca?

Polscy panowie wobec króla Węgier i Polski

Stosunki Ludwika Andegaweńskiego z polskim rycerstwem i książętami były najczęściej poprawne. Nie bez znaczenia były tu działania dyplomatyczne, które rozpoczął jeszcze przed objęciem polskiego tronu. Podczas swojego panowania zarówno Ludwik jak i jego matka – regentka Elżbieta, starali się iść na rękę panom, nie dając im powodów do wiązania się z rywalami Andegawenów. (Wyrobisz A.: s. 266-267)

Główną strategią Elżbiety było pozyskiwanie sobie rycerstwa przez restytucję skonfiskowanych dóbr. Wielu panów polskich odzyskało zabrane im wcześniej majątki. Ludwik miał większe prerogatywy i mógł więcej obiecać. Dlatego skupił się na szeroko pojętych przywilejach. Najważniejszym i przełomowym dokumentem jest przywilej spisany w Koszycach w 1374 roku. Ludwikowi zależało na zgodzie szlachty na dziedziczenie tronu polskiego przez jedną z jego córek. Elżbieta Bośniaczka urodziła dzieci późno, wszystkie były płci żeńskiej, para królewska powoli się starzała. Coraz mniejsze były szanse na męskiego potomka. Kolejny ród był zagrożony wymarciem. Wcześniejsze umowy z Kazimierzem Wielkim mówiły o dziedziczeniu polskiego tronu w linii męskiej. Cały problem z następstwem po Kazimierzu (który sam miał przecież kilka córek) wynikał z tego, że przewidywano tylko dziedziczenie przez potomków męskich. Zadanie jego następcy nie było więc łatwe, dlatego w Koszycach rycerze polscy zyskują nagle ogromne przywileje. (Kłoczowski J.: s. 73)

Przede wszystkim król zobowiązał się nie zmniejszać państwa, a nawet odzyskać utracone ziemie. W razie wyprawy wojennej król płacił odszkodowanie za wszelkie poniesione straty i z własnej kieszeni miał wykupywać rycerzy wziętych w niewolę. Powtórzył zrzeczenie się z prawa stacji w dobrach szlacheckich. Ważnym przywilejem było też zobowiązanie do obsadzania lokalnych najwyższych urzędów ludźmi z danego regionu. Starostwa grodowe mogli otrzymać wyłącznie Polacy, nie będący książętami.

Poza tym król potwierdzał wcześniejsze przywileje szlachty i miast.

Dzięki temu Ludwik zyskał sojuszników i położył podwaliny pod rozrastającą się w następnych stuleciach rzeczpospolitą szlachecką.

Ludwik Węgierski jako polski król

Król Węgier na tronie polskim zapewniał dziedzictwu Piastów mocarstwową pozycję w Europie. Natomiast faktyczna obecność, w charakterze regentki, żony Karola Roberta i siostry Kazimierza Wielkiego pozwalała zachować jakąś ciągłość z poprzednią dynastią.

Unia personalna miała też swoje gorsze strony. Ruś Czerwoną wcielono do Węgier i Władysław opolski zarządzał nią w imieniu króla Węgier. Mimo to Litwini traktowali unię jako jeden twór. Po spustoszeniu Rusi w 1376 roku wtargnęli do Polski, aż do prawego brzegu Wisły. Dopiero wspólna wyprawa polsko-węgierska pozwoliła ich pokonać i odebrać zagarnięte Chełm i Bełz. (Barański M.K.: s. 208)

Chociaż dla miast i ostatecznie dla szlachty rządy Ludwika były korzystne, to nie brakowało niechętnych mu rycerzy. Przodowała tu Wielkopolska, której panowie nigdy nie pogodzili się z panowaniem Andegawenów. Próba uspokojenia nastrojów przez osadzenie zwolennika Węgrów na stanowisku starosty wywołało tylko wojnę domową. Wielkopolanie sprzymierzali się z rycerstwem marchii, Mazowszanie nawiązali bliższe stosunki z Litwinami.

Mimo trudności Ludwikowi udało się przeprowadzić akceptację swojej córki jako następczyni polskiego tronu. Jednak starsza córka, Maria została wydana za Zygmunta Luksemburczyka. Już po jego śmierci polscy panowie wybiorą Jadwigę, unikając przejęcia władzy przez Luksemburgów. (szerzej na ten temat: Barański M.K.: s. 209-210)