Emilia Plater – biografia, pochodzenie, udział w powstaniu, śmierć

Czasy młodości Emilii Plater

Rodzina przyszłej legendy

13 listopada 1806 roku w Wilnie, 11 lat po ostatnim rozbiorze Polski, przyszła na świat Emilia Plater. Nikt nie wiedział, na kogo wyrośnie mała dama. Można poniekąd użyć tego określenia, gdyż Emilia urodziła się w rodzinie szlacheckiej. Jej ojcem był hrabia Franciszek Ksawery, a matką Anna von der Mohl. Rody, z którymi tak ściśle jest związana wczesna biografia Emilii Plater, znano z głębokiego przywiązania do polskiej ziemi i tradycji.

W rodzinnym domu Emilii może nie brakowało akcentów patriotycznych, natomiast pod kątem stosunków międzyludzkich nie wyglądało wszystko najlepiej. Franciszek Ksawery prowadził niemalże kawalerski tryb życia, nadużywając alkoholu i źle traktując swoich najbliższych. Życiorys młodej Emilii został więc naznaczony awanturami i niezgodą między rodzicami.

Gdy Emilia Plater miała 9 lat, jej matka wyprowadziła się z wileńskiego domu, zabierając ze sobą dziecko. Ich nowym domem stał się majątek Liksna, należący do stryjostwa dziewczynki. Tam Emilia odebrała wykształcenie wspólnie z kuzynami, jej rówieśnikami – Ludwikiem i Kazimierzem.

Kształtowanie się charakteru – informacje i ciekawostki

Towarzystwo chłopców mogło wpłynąć na późniejsze, raczej męskie zainteresowania dziewczyny, jak jazda konna czy myślistwo. Jej wyobraźnię ponadto zajmowały postaci uznawane za waleczne. Przykładem jest znana całemu światu jako Dziewica Orleańska Joanna d’Arc, o której książki czytała młoda Emilia, oraz Bubulina, walcząca o niepodległość Grecji – portret tej ostatniej wisiał w pokoju Emilii.

Biografia Platerówny była właściwie od dzieciństwa naznaczona czytaniem i tworzeniem. Oprócz historii o bohaterach, czytywała ona niemiecką poezję romantyczną oraz teksty rodzimych twórców.

Badający życiorys i sylwetkę Emilii twierdzą, iż dziewczyna nie była ponoć taką pięknością, jak przedstawiają to portreciści. Niektórym jednak mężczyznom mogła się podobać. Można w tym miejscu wspomnieć o jednym z nielicznych epizodów damsko-męskich w życiu Emilii.

Mieszkała ona wspólnie z rodziną niedaleko Cytadeli rosyjskiej i koszar, co wiązało się z wizytami rosyjskich żołnierzy w domu rodzinnym Platerówny. Pojawiał się w nim m.in. generał Kabułkow, który zadurzył się w dziewczynie i pewnego dnia oświadczył się jej. Ta jednak odmówiła. W grę wchodziło poczucie, że Polka absolutnie nie pasuje do Rosjanina („jestem wszak Polką”), ale także fakt, że Emilia była w tym czasie zakochana w kimś innym.

Emilia Plater wiele też podróżowała, sama lub z matką. Jeszcze zanim wybuchło powstanie listopadowe, zawitała w Białorusi i na ziemiach polskich. We wczesnej młodości widać także u niej chęci zgłębienia kultury chłopskiej, co przejawiało się np. w utrwalaniu na piśmie ludowych pieśni. Sprawdź także ten artykuł o przyczynach powstania listopadowego.

Zaczyna się powstanie…

Kolejny etap w życiu Emilii Plater – wypadki listopadowe

Rok 1830 staje się dla niespełna 21-letniej Emilii Plater przełomowy. W tym właśnie roku śmierć dotknęła jej matkę, co stanowiło przyczynę ogromnego cierpienia dziewczyny, bardzo związanej z rodzicielką. Niedługo jednak Emilia miała opłakiwać swoją mamę. Nastąpił moment, w którym młoda kobieta mogła spróbować stać się choć trochę podobną do Joanny d’Arc, którą tak podziwiała.

W listopadzie 1830 wybuchło powstanie zbrojne w Warszawie przeciwko Rosji. W kolejnym miesiącu rozprzestrzeniło się ono również na ziemie litewskie, do czego w pewnym stopniu przyczyniła się również Emilia Plater. Opracowała ona koncepcję zdobycia Dyneburga. Niestety ośrodka tego powstańcom nie udało się zdobyć. W wyniku walk oddział partyzancki Emilii Plater, składający się z kilkuset strzelców i kosynierów, poniósł duże straty, zaś jego samego rozwiązano.

Następnie Emilia Plater wraz z przyjaciółką Marią Prószyńską dołączyła do wojska, dowodzonego przez Karola Załuskiego. Jak się później okazało, decyzja ta nie była zbyt fortunna. Jej stosunki z przełożonym nie układały się najlepiej, m.in. dlatego, że ten Emilię ignorował.

Emilia Plater jako kapitan

W czerwcu 1831 roku Emilię Plater za jej dotychczasowe zaangażowanie w walkach spotkało wyróżnienie. Generał Dezydery Chłapowski (1788-1879) nadał jej stopień kapitana. Co ciekawe, ten sam dowódca jednocześnie chciał ją wysłać z powrotem do domu. Ona jednakże zdecydowanie się temu sprzeciwiła. Jako kapitan wojska polskiego i patriotka, zareagowała tak jak należy. W odróżnieniu od niektórych przywódców powstania listopadowego, jej postawa cechowała się aktywnością i bezkompromisowością.

25 czerwca 1831 kompania Emilii Plater zajęła Rosienie, co było ważnym punktem w opracowanym przez nią planie strategicznym. Wkrótce potem przeżyła trudne chwile pod miejscowością Szawle, gdzie jej podkomendni wpadli w zasadzkę Rosjan. Emilia Plater pokazała tam swoją nieustępliwość i odwagę w akcie obrony swoich ludzi.

Kolejnym sprawdzianem dla waleczności Emilii była decyzja Chłapowskiego o złożeniu broni. Jak można się było tego spodziewać, młoda kobieta, kierująca się w swoim życiu patriotyzmem i wzniosłymi ideałami, wolała stracić życie, niż oddać się w ręce znienawidzonych Moskali.

Informacje o ostatnich chwilach życia Emilii Plater

Emilia musiała jakoś dostać się do Królestwa Polskiego. Wraz z grupką towarzyszy, w wiejskim ubraniu wędrowała przez dobrych kilka dni w kierunku Warszawy. Nie była to łatwa podróż ze względu na brak żywności i snu.

Jej bardzo zły stan zaniepokoił kuzyna Cezarego Platera i przyjaciółkę Marię Raszanowiczównę tak bardzo, że postanowili zostawić ją po drodze w jednym z domostw w Justianowie w powiecie sejneńskim – u państwa Abłamowiczów. Opiekowano się tam nią starannie i troskliwie. W międzyczasie dotarła do niej informacja, że powstanie listopadowe upadło. Ta wieść doprowadziła do gorszego samopoczucia wrażliwej na los narodu kobiety. W grudniu choroba zaatakowała ze zdwojoną siłą. Emilia już się z niej nie podniosła. Śmierć zajrzała jej w oczy 23 grudnia 1831 roku.

Dokonania Emilii Plater dostrzegli już jej współcześni. Adam Mickiewicz upamiętnił ją jako Litwinkę o „dziewiczym licu”, która wzbudzała szacunek wśród „ludu prostego”. Dziś jest to patronka wielu szkół w Polsce, m.in. w:

• Sanoku
• Kluczborku
• Gdańsku
• Warszawie