Henryk I Brodaty – burzliwe rządy, rozsądna polityka wewnętrzna i zewnętrzna

Życie prywatne władcy – ciekawostki

Henryk I Brodaty pojawił się na świecie między 1165 a 1170 rokiem. Jego ojcem był Bolesław Wysoki, wnuk Bolesława III Krzywoustego. Matką księcia była najprawdopodobniej Krystyna, przedstawicielka niezbyt wpływowej rodziny grafów środkowoniemieckich.

Biografia Henryka Brodatego jest pełna białych plam. Był on czwartym lub nawet piątym pod względem starszeństwa synem Bolesława Wysokiego. Od samego początku nie był przewidywany na następcę tronu. Sytuacja uległa jednak zmianie po tym, jak jego starsi bracia zaczęli jeden po drugim umierać. W efekcie już około 1190 roku Brodaty został jedynym spadkobiercą.

O pierwszych latach życia Henryka Brodatego wiadomo niewiele. Nie sposób nawet przesądzić, czy odebrał jakiekolwiek wykształcenie. Większość historyków uważa, iż Brodaty nie był analfabetą. Z inicjatywy ojca Henryk ożenił się z Jadwigą, córką Bertolda VI, księcia Meranii i hrabiego Andechs. Rodzina panny młodej miała wielkie wpływy. Siostry Jadwigi zostały wydane za mąż za królów Francji, Węgier i Czech.

Małżeństwo Henryka i Jadwigi było nad wyraz udane. Doczekali się w sumie siedmiorga dzieci: czterech synów i trzech córek. W 1209 roku oboje złożyli śluby czystości. Pod wpływem żony książę rozwijał różne praktyki ascetyczne. Wbrew modzie zapuścił brodę, którą regularnie strzygł, oraz nosił mniszą tonsurę. Razem z Jadwigą, którą później ogłoszono świętą, Henryk został fundatorem wielu kościołów i dbał o rozwój Kościoła.

Polityka wewnętrzna Henryka Brodatego

Kolonizacja na prawie niemieckim

Jeszcze na początku XIII wieku sytuacja gospodarcza Śląska nie przedstawiała się najlepiej. Istotny wpływ miały na to nieustanne niemal wojny toczone w obrębie tej dzielnicy. Jeden z cystersów z Lubiąża napisał po latach: „Bez rolnika leżała ziemia lesista/ i lud polski był biedny, nie pracowity/ w pachu orał bruzdy radłem drewnianym bez pomocy żelaza/ i nie umiał orać ani wołem, ani krową/. W całej ziemi nie było ani miast, ani osiedli/ lecz wokół zamków targi, pola, kapliczka/. Soli ani żelaza, monety ani metalu/ ani odkryć wierzchnich ani obuwia/ nie miał ów lud, żywił jedynie juczne zwierzęta”.

O poprawę doli mieszkańców Śląska zabiegał już Bolesław Wysoki, jednak z mizernym często skutkiem. Zdecydowanie większe efekty na tym polu uzyskał Henryk I Brodaty. Szczególnie zadbał o uintensywnienie kolonizacji na prawie niemieckim niezamieszkanych obszarów Pogórza Sudeckiego i puszcz nadgranicznych. W tym też celu ściągnął z przeludnionych w tym czasie Niemiec osadników, których osadził tam, gdzie uznał to za stosowne. Mieszkańcy tych wsi, po okresie tzw. wolnizny (zwolnienia z uiszczania podatków), byli zobligowani do płacenia księciu określonych danin w pieniądzu i płodach.

Henryk I Brodaty nie zapomniał także o miastach, sprowadzając do nich kupców i różnej maści rzemieślników. Miasta śląskie w dobie rządów syna Bolesława Wysokiego cieszyły się względną autonomią (głównie w obszarze sądownictwa). Sprowadzonym osadnikom przekazywano na własność ziemię, na której wytyczano zabudowania miejskie. W zamian za otrzymane parcele i swobody, mieszczanie byli zobowiązani do wystawiania odpowiednich kontyngentów na wyprawy wojenne księcia.

Jak wskazują historycy, polityka gospodarcza Henryka Brodatego sprawiła, iż książę ten zapełnił swój świecący pustkami skarb. Wzrost zamożności władcy implikował też znacznie większe jego zaangażowanie w życie polityczne kraju. A może zainteresuje cię także ten artykuł o najsilniejszych dzielnicach w trakcie rozbicia dzielnicowego?

Konflikt z biskupami wrocławskimi

Pomimo tego, że Henryk Brodaty był człowiekiem niezwykle pobożnym, jego stosunki z Kościołem, mówiąc najoględniej, nie były najlepsze. Wprawdzie książę starał się porozumieć z jego władzami, jednak po każdym zawieszeniu broni, spór narastał na sile. Do historii przeszedł konflikt Henryka z dwoma biskupami wrocławskimi: Wawrzyńcem oraz po jego śmierci z Tomaszem.

Konflikt z Wawrzyńcem wybuchł po tym, jak biskup zaczął domagać się od kolonistów, osadzonych przez księcia w jego dobrach, dziesięciny snopowej ściąganej z pola. Gdyby tego było jeszcze mało, hierarcha wrocławski domagał się od Henryka dziesiątej części książęcych dochodów z dwóch kopalń, zbudowanych w pobliżu Złotoryi i Lwówka. Szczególnie drugie żądanie rozwścieczyło księcia, który nie zamierzał uginać się przed żądaniami Wawrzyńca. Spór ciągnął się przez wiele lat. Zakończył się dopiero w 1227 roku, pozornym zwycięstwem księcia, zmuszonym zaspokoić część pretensji swego konkurenta.

Na tle gospodarczym wybuchł również spór Henryka Brodatego z biskupem Tomaszem. W konflikcie tym górą był włodarz wrocławskiego kościoła, który obłożył swego przeciwnika klątwą. Nie wiadomo, czy biskup cofnął ekskomunikę przed śmiercią księcia, która nastąpiła 19 marca 1238 roku w Krośnie Odrzańskim.

Polityka zewnętrzna księcia – najważniejsze wydarzenia

Pierwsze lata panowania

Henryk I Brodaty rozpoczął swoje rządy od konfliktu z księciem raciborskim Mieszkiem Plątonogim, który po śmierci Bolesława Wysokiego (1201) uderzył na Opole. Najstarszy z żyjących podówczas Piastów zdobył zaatakowany ośrodek praktycznie bez żadnych problemów. Wkrótce potem doszło do podpisania układu pokojowego, przewidującego pozostanie Opola w rękach raciborskiego księcia.

Doznana porażka spowodowała, iż syn Bolesława Wysokiego zaczął postępować niezwykle ostrożnie na gruncie polityki zagranicznej. Zapewne głęboko przemyślane musiało być posunięcie Henryka Brodatego, który zdecydował się w 1205 roku z księciem wielkopolskim Władysławem Laskonogim na wymianę terytoriów i w zamian za ziemię lubuską, otrzymał kaliską.

Układ Brodaty-Laskonogi nie spodobał się bratankowi Władysława Laskonogiego, Władysławowi Odonicowi, który podniósł bunt przeciwko stryjowi. Temu ostatniemu w trakcie walk wyraźnie się nie szczęściło i ostatecznie został zmuszony do ucieczki z Wielkopolski. Zawędrował następnie na dwór Henryka Brodatego, który zamiast poprzeć go, zmienił chwilowo front, przystępując do obozu Odonica. Stan napięcia między Laskonogim a Brodatym trwał formalnie do 1208 roku, kiedy obaj książęta odnowili między sobą przymierze.

Dwa lata później (1210) kancelaria papieża Innocentego III wydała specjalny dokument, przypominający wszystkim książętom z rodu Piastów, iż władzę w Krakowie ma sprawować najstarszy z nich. Historycy przypuszczają, iż Stolica Apostolska nie wydałaby tego rozporządzenia, gdyby nie interwencja Henryka Brodatego, który chciał pozbawić władzy księcia krakowskiego Leszka Białego, jego politycznego konkurenta.

Wieloletnie zmagania o Lubusz

W 1209 roku Henryka Brodatego dosięgł poważny cios. Na należący do Władysława Laskonogiego Lubusz napadł zbójecko margrabia łużycki Konrad, zdobywając zaatakowany ośrodek i przy okazji wyrzynając w pień jego załogę.

Ze względu na strategiczne położenie ziemi lubuskiej Brodaty postanowił odzyskać utracone terytorium. Gdy zawiodły środki pokojowe, sięgnął po siłę oręża. Przeprowadzona z rozmachem kampania zakończyła się niezwykle pomyślnie. Nie dość, że księciu śląskiemu udało się wygonić wojska margrabiego z ziemi lubuskiej, to również zawładnął jego kosztem częścią Łużyc na czele z Gubinem.

Kolejna wojna o Lubusz wybuchła w 1225 roku. Tym razem na newralgicznie posadowiony ośrodek, który ponownie znalazł się pod zwierzchnictwem Władysława Laskonogiego (na mocy specjalnego podpisanego układu z Henrykiem Brodatym), najechał landgraf turyński Ludwik. Konflikt przeciągnął się aż do roku 1230. Zwycięsko wyszedł z niego Henryk Brodaty, który wcielił do swojego księstwa całą ziemię lubuską. Na takie rozstrzygnięcie zgodził się także Laskonogi, który powtórnie został wygnany przez swego bratanka z Wielkopolski.

Polityka północna śląskiego „mocarza”

Henryk Brodaty zaangażował się także w politykę północną. A wszystko przez najazdy pogańskich Prusów na Mazowsze, pozostające podówczas pod władzą Konrada Mazowieckiego, brata Leszka Białego, sojusznika Brodatego od 1217 roku. Wymienieni trzej książęta postanowili raz na zawsze rozprawić się z Prusami. Celowi temu miało służyć podjęcie w latach 1222-1223 dwóch wypraw o charakterze krucjatowym na ziemie pogan.

Na temat wspomnianych krucjat wiadomo w sumie niewiele. Pewne jest jedynie tylko to, iż koalicji piastowskiej, wśród której przemożną rolę odgrywał książę Henryk, nie udało się zrealizować założonych celów. Książęta piastowscy natomiast porozumieli się w sprawie powołania do życia tzw. stróży, swego rodzaju instytucji złożonej z rycerstwa ogólnopolskiego (w tym śląskiego), która miała chronić granic państwa polskiego przed najeźdźcami z północy.

Stróża, jak się później okazało, nie spełniła nadziei w niej pokładanej. W konsekwencji książęta piastowscy wpadli na pomysł sprowadzenia na pogranicze polsko-pruskie jednego z zakonów rycerskich. Ostatecznie zdecydowano się na Krzyżaków. Wszystko wskazuje na to, iż pomysł ten podsunął Konradowi Mazowieckiemu, najbardziej zagrożonemu z książąt piastowskich, Henryk Brodaty, który już wcześniej czynił na ich rzecz nadania w zarządzanej przez siebie dzielnicy.

Henryk Brodaty panem Krakowa

Ostatnie lata rządów Henrykowi Brodatemu wypełniły walki o stolec krakowski. Po raz pierwszy książę Śląska zabiegał o Kraków w 1225 roku. Wprawdzie udało mu się wówczas wejść w posiadanie tego ośrodka, lecz finalnie musiał się z niego wycofać wskutek niekorzystnej sytuacji międzynarodowej.

Drogę do Krakowa utorowała Henrykowi Brodatemu niespodziewana śmierć księcia krakowskiego w 1227 roku. W walkę o schedę po zmarłym księciu zaangażowali się także Władysław Laskonogi oraz Konrad Mazowiecki. Dość szybko z rywalizacji odpadł ten pierwszy. Z kolei między Brodatym a Mazowieckim doszło do otwartej wojny. Początkowo górą był w niej książę śląski, którego rycerstwo pobiło na głowę Mazowszan w bitwach pod Skałą i Międzyborzem (1228).

Nie minęło kilka miesięcy, kiedy Konrad Mazowiecki znowu przystąpił do działania. Tym razem posłużył się fortelem, w wyniku czego jego konkurent znalazł się w lochu w Płocku! Dość szybko Henryk Brodaty opuścił jednak więzienie. Zawdzięczał to swojej świątobliwej żonie, która osobiście zainterweniowała w jego sprawie na dworze Konrada. W zamian za odzyskanie wolności Brodaty zrezygnował z roszczeń do Małopolski.

Henryk Brodaty nie zamierzał jednak poddawać się i już kilka miesięcy później skierował się z prośbą do papieża, aby zwolnił go ze słowa danemu Konradowi Mazowieckiemu. Wkrótce potem (1231) zmarł Władysław Laskonogi, uznając swoim dziedzicem w Wielkopolsce i Małopolsce Brodatego. Panowanie w Krakowie musiał jednak książę śląski utorować sobie siłą, co wiązało się z kolei ze wznowieniem działań wojennych przeciwko Konradowi Mazowieckiemu. W rywalizacji tej ostatecznie zwyciężył syn Bolesława Wysokiego (1232), wjeżdżając triumfalnie do Krakowa.

Objęcie władzy w Krakowie Henryk Brodaty zawdzięczał również porozumieniu się z wdową po zmarłym księciu Leszku Białym, Grzymisławą, której pozwolił osiąść z małoletnim synem Bolesławem Wstydliwym w Sandomierzu. Ten stan rzeczy próbował później wprawdzie zmienić Konrad Mazowiecki, atakując raz po raz ziemię sandomierską, jednak koniec końców nic tym nie wskórał.