Herodot z Halikarnasu - młodość, emigracja, podróże, Dzieje
Herodot to słynny antyczny geograf i historyk. Według wielu opinii to wręcz ojciec historii. W swoim życiu odbył on również liczne podróże do państw basenu Morza Śródziemnego, co pozwoliło mu dokładnie je poznać. Jego największe dzieło – Dzieje – to w dużej mierze historia długiego konfliktu grecko-perskiego. Biografia Herodota pełna jest też wydarzeń w pewien sposób tragicznych. Tak jak, chociażby Dante Alighieri czy Budda, opuścił on swoją ojczyznę, chociaż powody, dla których ta trójka to uczyniła, były zdecydowanie różne.
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o postaciach w historii powszechnej.
Z tego artykułu dowiesz się:
Herodot z Halikarnasu: „ojciec historii”, biografia, podróże, znaczenie
Herodot – jego pochodzenie, życiorys, udział w walkach w Halikarnasie
Herodot z Halikarnasu żył mniej więcej od roku 490-485 do roku 425 lub 424 p.n.e., chociaż istnieją opinie co do tego, że mógł żyć nawet dłużej. Np. w cytowanym poniżej wydaniu Herodota dziejów podaje się, że zmarł dopiero w roku 406 p.n.e. Niestety brak jest źródeł, które pozwoliłyby na doprecyzowanie tej kwestii. Herodot był Grekiem pochodzącym z Azji Mniejszej. Miasto jego urodzenia – Halikarnas – znajdowało się w Karii i zostało założone przez Dorów, ulegając później wpływom jońskim.
Herodot wychowywał się pod okiem ojca, Lyxesa a także krewnego, poety imieniem Panyazis. Herodot nazywany jest ojcem antycznej historiografii greckiej. Cyceron nazwał go wręcz „ojcem historii”. Sam Herodot wyznaczył trzy zasady, jakimi należy się kierować, aby we właściwy sposób opisywać historyczne wydarzenia. Po pierwsze należy je ocalić od zapomnienia, po drugie należy selekcjonować opisywane wydarzenia, skupiając się na tych największych oraz po trzecie wyjaśniać przyczyny opisywanych wydarzeń. Znany jest jednak nie tylko z pozostawionych po sobie dzieł.
Ten słynny historyk i geograf w swoich młodych latach brał bowiem udział w działaniach zbrojnych skierowanych przeciwko tyranowi Lygdamisowi, wasalowi króla Persji. Należy tu pokrótce zaprezentować sytuację, w jakiej w ogóle doszło do tych walk. Kiedy Herodot przyszedł na świat, w Halikarnasie rządy sprawowała światła i rycerska królowa Artemizja (Herodota Dzieje, s. VI). Kiedy zmarła, z przejęcia rządów po niej zrezygnował m.in. jej brat Pigres. W konsekwencji do władzy doszedł właśnie Lygdamis, który „był przerażającym przeciwieństwem wielbionej powszechnie jego poprzedniczki. Niskiego umysłu a dzikiego serca człowiek, rozpoczął rządy od prześladowania wszystkiego tego, co zacnego zastał od Artemizji” (Herodota Dzieje, s. VI). Jedną zaś z jego ofiar padł nawet wspomniany już poeta Panyazisa, na którego Lygdamis wysłał swoich siepaczy. Jest możliwe, że taki sam los mógł czekać i Herodota.
Nic więc dziwnego, że w walce przeciwko Lygdamisowi brała udział i rodzina Herodota. Z tego też powodu stał się zbiegiem politycznym, który zmuszony został do opuszczenia swojego rodzinnego miasta. Za sprzeciwienie się tyranowi bowiem Herodot oraz jego rodzina zostali skazani na wygnanie. W czasie swojej emigracji przebywał na wyspie Samos. Powrócił do Halikarnasu, jednakże nie sam. Towarzyszyli mu inni, jemu podobni, którzy razem z nim zostali skazani na wygnanie i którzy porozumieli się z „ruchem oporu”, działającym w Halikarnasie. Tym razem udało im się obalić Lygdamisa.
Herodot i jego podróże, ich znaczenie dla powstania Dziejów
Halikarnas opuścił ponownie po roku 450 p.n.e. Jest możliwe, że opuścił Halikarnas, ponieważ sytuacja w nim nawet po obaleniu Lygdamisa nie poprawiła się na tyle, aby uznał, że warto tam pozostać. Źródła nie są precyzyjne co do tego, kiedy dokładnie zamieszkał w Atenach, podaje się tu różne daty, w tym np. rok 445 p.n.e. W czasie pobytu w Atenach Herodot poznał inne wybitne osobistości tamtych czasów. Dane mu było poznać np. Sofoklesa, z którym się przyjaźnił a także Peryklesa. W trakcie swojego pobytu w Atenach odczytywał publicznie fragmenty pisanego przez siebie dzieła (o którym później). Jako że fragmenty te zawierały pochwałę dla Aten, przysporzyły mu popularności, a ponadto otrzymał również w darze 10 talentów.
Herodot dumny był z osiągnięć starożytnej demokracji ateńskiej, upatrując w niej źródła ostatecznego zwycięstwa nad co by nie powiedzieć silniejszą Persją. Szczególnie ważnymi elementami demokracji były według niego isonomia, czyli wolność obywatelska oraz isogoria, to pojęcie z kolei oznacza wolność słowa. Nie wywyższał jednak przy tym samych Aten, uważał bowiem, że dopiero ogólnohelleńskie porozumienie byłoby czymś prawdziwie silnym, o czym zresztą tak sam pisał: „Siłą orężną pokonać Hellenów, gdyby byli zgodni, jakimi się już przedtem okazali, byłoby trudne nawet dla całego świata” (Krawczyk, s. 13).
Życie Herodota to jego liczne wędrówki, które zaprowadziły go do Egiptu, Babilonii, Azji Mniejszej, Syrii (m.in. miasta fenickie), Kolchidy, Cyreny (znajdowała się w Afryce) oraz Scytii wraz z wybrzeżami Morza Czarnego (częściowo tereny obecnej Ukrainy). W trakcie swojej wędrówki w miejscach, które odwiedzał, zbierał cenne informacje o funkcjonowaniu miejscowej ludności, o ustroju politycznym odwiedzanych państw, miejscowej kulturze i obyczajach. Pozwoliło mu to później na napisanie Dziejów, w których bynajmniej nie skupił się tylko i wyłącznie na swojej ojczyźnie. Uwzględnił w nich bowiem również konteksty polityczne, kulturowe i ekonomiczne innych państw.
Herodot nie mieszkał w Atenach do końca swojego życia, przeniósł się bowiem na południe Półwyspu Apenińskiego, do attyckiej kolonii Turioj, pisanej też Turioi lub Thurioj. W roku 443 p.n.e. wspomniany już Perykles rozpoczął proces hellenizacji środkowej Italii, zaś samo Turioj zostało założone mniej więcej w latach 445-442 p.n.e. W jego miejscu istniało wcześniej miasto Syrabis. W tym czasie Herodot zajął się badaniem zachodniej części basenu Morza Śródziemnego. Nie poświęcił jednak tej części Morza Śródziemnego aż tyle czasu, co Wschodowi. Wspomina się, że wybrał się jedynie na Sycylię oraz do południowej Italii, gdzie odwiedził Kroton i Metapont. Wracając zaś do Turioj: Herodot uzyskał tam również obywatelstwo, jak i otrzymał na własność ziemie, w konsekwencji czego w niektórych manuskryptach Dziejów figuruje jako Herodot z Turioj. A może zainteresuje cię także ten artykuł na temat 7 cudów świata?
Herodot i jego najważniejsze dzieło: Dzieje
Dzieje: czas powstania, struktura wewnętrzna, znaczenie, studia nad dziełem
Jego słynne Dzieje, czyli Isotaria lub Historiai zostały napisane w języku jońskim. Herodot prawdopodobnie zakończył ich pisanie mniej więcej w latach 20. V wieku p.n.e., pomysł napisania takiego dzieła miał zrodzić się w jego głowie już kiedy miał 25 lat, zaś konkretnie do pracy zabrał się w wieku mniej więcej 35 lat (Herodota Dzieje, s. VI). Uważa się, że Dzieje stanowią istotny moment przełomowy pomiędzy pismami logograficznymi, w których elementy historyczne mieszały się często z mitologią, a dziełami ukierunkowanymi na przekazanie rzetelnej wiedzy historycznej.
Dzieje zostały przez aleksandryjskich uczonych podzielone na księgi według imion muz. Można jednak odnaleźć komentarze mówiące o tym, że po pierwsze podział ten jest już późniejszy, a po drugie jest on zwyczajnie sztuczny, bowiem zdarzało się, że rozdzielono w ten sposób nawet części, które są bezpośrednio ze sobą powiązane.
W roku 1427 rękopis Herodota został przywieziony z Konstantynopola. Z kolei w roku 1474 został on przetłumaczony z greckiego na łaciński przez Lorenzo Vallę. Na terenach polskich badania nad Dziejami prowadzone były stosunkowo późno, bo dopiero od XIX wieku, a zajmowali się nimi Joachim Lelewel oraz Jan Potocki.
Dzieje: ich treść, księgi, chronologia, relacje z bitew w wojnie grecko-perskiej
Co zaś dokładnie zawierają Dzieje? Według jednego ze źródeł pierwsze cztery księgi odnosiły się do Persów, Medów, Egipcjan, Babilończyków oraz Lidyjczyków. Dopiero w piątej Herodot z Halikarnasu ujął dawne dzieje Grecji. „Akcja” tej księgi rozpoczyna się w momencie, kiedy miało miejsce powstanie Jonii przeciwko Persji (w latach 500-494 p.n.e.). Księgi zaś od szóstej do dziewiątej to już historia wojen pomiędzy Grecją a Persją (oraz relacje z bitew), która zakończyła się dla tej pierwszej ostatecznym zwycięstwem w bitwie pod Platejami. Miała ona miejsce w 479 roku p.n.e. Tak przedstawia to Roman Krawczyk (Krawczyk, s. 12).
Z kolei według Katarzyny Sługockiej praca historyczna Herodota podzielona była na dwie główne części. Pierwsza z nich opisuje dzieje Grecji od rewolucji jońskiej, która rozpoczęła się w 500 roku p.n.e. i trwa do najazdu Kserksesa, który z kolei miał miejsce w latach 480-479 p.n.e. Z kolei druga część to cofnięcie się w chronologii do przyczyn konfliktu na linii Wschód-Zachód z uwzględnieniem powstania Imperium Perskiego oraz znaczenia najważniejszych państw-miast, jakimi były przede wszystkim Ateny i Sparta (Sługocka, s. 59).
O wiele trafniej jednak zostało to przedstawione w Słowniku pisarzy antycznych. Zgodnie z nim Herodot w istocie wyszedł od konfliktu na linii Wschód-Zachód, przedstawiając etapy powstawania Imperium Perskiego, które podbijało kolejne tereny. W ten sposób w Dziejach odnajdujemy ówczesną historię Lidii, Medii, Babilonii, Egiptu oraz Scytii, które były kolejno zajmowane przez Persję. W dalszej kolejności poprzez powstanie jońskie Herodot przechodzi do przedstawienia Aten i Sparty oraz etapów wojen grecko-perskich. W ten sposób uzyskujemy konkretny ciąg przyczynowo-skutkowy.
Autor: Herbert Gnaś
Bibliografia:
- Herodota Dzieje, Poznań 1862.
- R. Krawczyk, Grecka historiografia antyczna, „Historia i Świat”, nr 2/2013.
- A. Marchewka, Portret Herodota w traktacie De Herodoti malignitate Plutarcha z Cheronei, „Argument”, vol. 7 (2/2017).
- K. Sługocka, Aspekt historiograficzny Herodota, Tukidydesa i Plutarcha w chrystologii Dziejów Apostolskich, „Colloquia Theologica Ottoniana”, nr 2/2019.
- A. Świderkówna (red.), Słownik pisarzy antycznych, Wiedza Powszechna, Warszawa 1990.