Hetman Stanisław Żółkiewski – pochodzenie, życiorys, twórczość, kariera

Hetman Stanisław Żółkiewski – pochodzenie i życiorys Stanisława Żółkiewskiego

Życiorys Stanisława Żółkiewskiego – pochodzenie i rodzina hetmana

Pierwsze informacje o rodzie Żółkiewskich herbu Lubicz pochodzą z początku XV w. Źródła wspominają o licznych przedstawicielach tej rodziny w służbie królewskiej. Wszyscy deklarowali pochodzenie z Żółkwi – wsi w ziemi chełmskiej, obecnie mieście leżącym na Ukrainie.

Stanisław Żółkiewski urodził się w 1547 r. w podlwowskiej wsi Turynka. Jego ojcem był Stanisław Żółkiewski – wojewoda bełzki, a matką Zofia Lipska. Po śmierci Zofii (po roku 1570), ojciec powtórnie ożenił się ze znacznie młodszą Anną Sokołówną. Najmłodszy Stanisław miał dwoje starszego rodzeństwa – brata Mikołaja i siostrę Annę. Z drugiego związku ojca nie było kolejnych dzieci. Jego rodzina była blisko spokrewniona z rodem Zamoyskich, dzięki którym między innymi otrzymywała kolejne awanse, a sam przyszły hetman został wzięty „na wychowanie” przez swojego poprzednika na stanowisku – hetmana Jana Zamoyskiego.

Sam Stanisław własną rodzinę założył dość późno. Mając już ponad 40 lat, w 1589 r. ożenił się z Reginą Herbutówną. Doczekał się z nią trojga dzieci:

• Jana, rannego i wziętego do niewoli w bitwie pod Cecorą, następnie wykupionego przez matkę, zmarłego w 1623 r.;
• Katarzynę, żonę Stanisława Koniecpolskiego, który zajął jego miejsce na stanowisku hetmana wielkiego koronnego;
• Zofię, żonę Jana Daniłowicza, matkę Zofii Teofili, a przez nią babkę przyszłego króla – Jana III Sobieskiego.

Życiorys Stanisława Żółkiewskiego – edukacja i kariera Stanisława

W życiorysie Stanisława Żółkiewskiego istotną rolę pełniła edukacja. Początkowo kształcił się w domu, do którego sprowadzono specjalnie w tym celu prywatnych nauczycieli. Następnie wysłany został do Kolegium Jezuickiego we Lwowie, gdzie zainteresował się kulturą starożytną, dziełami poświęconymi wojskowości, a także literaturą polską.

Taką edukację kontynuowano zazwyczaj na studiach zagranicznych. Jednak inaczej było w przypadku Żółkiewskiego – kształcenie oficjalne zakończył właśnie na lwowskim kolegium. Zdobyta tam wiedza oraz zamiłowanie do lektury i samodzielnej nauki uczyniły z niego w przyszłości jednego z najbardziej wykształconych obywateli kraju. Poziom jego wiedzy doskonale przedstawiają jego liczne listy, pamiętniki i wspomnienia. Jednocześnie dość konserwatywna postawa utrwalała go w zbędności kształcenia zagranicznego – syna polecał kształcić w kraju.

Krewnym Stanisława Żółkiewskiego był przyszły hetman wielki koronny Jan Zamoyski. Dzięki opiece sławnego krewnego – pod którą znajdował się od 1566 r. - Stanisław mógł odbyć kilka wartościowych podróży po Europie. Jedną z ważniejszych była podróż do Paryża w poselstwie oficjalnie zawiadamiającym Henryka Walezego o obraniu go na tron Polski i Litwy jako pierwszego króla elekcyjnego. Przebywał również przez pewien czas na dworze cesarza Maksymiliana II Habsburga.

Wraz z kolejnymi sukcesami spływały na Stanisława Żółkiewskiego kolejne nadania i tytuły. Pełnił funkcje starosty: kałuskiego, kamionackiego, hrubieszowskiego, rohatyńskiego, międzyrzeckiego, barskiego i jaworskiego. Był również wojewodą kijowskim i kasztelanem lwowskim. Pełnił również godności sekretarza królewskiego i kanclerza wielkiego koronnego, a przez 30 lat był hetmanem polnym koronnym. Sprawdź także ten artykuł na temat Hetmana Wielkiego Koronnego.

Hetman Stanisław Żółkiewski – wojskowy i pisarz

Kariera wojskowa Stanisława Żółkiewskiego

Po odbyciu podróży po Europie wrócił do kraju, w którym już obierano drugiego króla elekcyjnego. Ostatecznie został nim Stefan Batory. Stanisław Żółkiewski rozpoczął wówczas służbę pod dowództwem Jana Zamoyskiego. Pierwsza kampania w 1575 r., przeciwko Turkom, zakończyła się niepowodzeniem. W paru kolejnych latach pojawiał się pod Gdańskiem i w Moskwie. Słynny protektor Żółkiewskiego już wkrótce pozwolił mu na prowadzenie własnej chorągwi.

Po śmierci Stefana Batorego poparł wybór Zygmunta Wazy na tron Rzeczpospolitej. Bronił Krakowa przed cesarzem Maksymilianem, a w bitwie pod Byczyną zdobył cesarski sztandar. Pod koniec XVI w., w trakcie tłumienia powstania Nalewajki pod jego opieką karierę wojskową rozpoczynał przyszły hetman Jan Karol Chodkiewicz.

Od 1601 r. walczył w Inflantach przeciwko Szwecji. Praktycznie zastępował tam starzejącego się Zamoyskiego. Wkrótce powrócił z armią na południowo-wschodnią granicę, gdzie ponownie wymagana była jego interwencja przeciw Turkom. W trakcie rokoszu Zebrzydowskiego opowiedział się zdecydowanie po stronie króla, pomimo pokrewieństwa, jakie panowało między przywódcami rokoszu, a jego żoną.

W 1609 r. został zaangażowany w „dymitriady”. Rok później zasłynął jako dowódca wojsk pod Kłuszynem – prowadząc niespełna 3-tysięczną armię, pokonał 10-krotnie liczniejsze oddziały rosyjskie. Udało mu się na dwa lata zająć Moskwę, gdzie zgodził się na osadzenie na tronie carskim syna Zygmunta III – królewicza Władysława.

W 1618 r. otrzymał godność hetmana wielkiego koronnego. Wkrótce, po niepowodzeniach, znalazł się w ogniu krytyki. Dlatego też zdecydował się poprowadzić wyprawę przeciwko Mołdawii, która zakończyła się dla niego klęską pod Cecorą. 7 października 1620 r. podczas odwrotu zmarł w wyniku odniesionych ran. Jego głowa została oddzielona od ciała i odesłana jako dar dla sułtana. Ciało pochowano w rodzinnej Żółkwi.