Hetman Wielki Koronny - definicja, obowiązki, znani hetmani, ciekawostki

Hetman Wielki Koronny – opis i obowiązki urzędu

Hetman Wielki Koronny – opis urzędu

Trudno określić początki urzędu hetmana w Polsce oraz wiążące się z nim prawa i obowiązki. Niektórzy upatrują go jeszcze w początkach państwa, dowodząc, że pierwszym hetmanem był przed przyjęciem godności księcia Ziemowit.

Inni łączą go z urzędami starosty i wojewody, w których rękach spoczywała władza wojskowa danego okręgu. Przyjmuje się również, że godność hetmana pojawiła się w Polsce wraz z dynastią Jagiellonów, jako wojskowy zastępca monarchy.

W połowie XV w. zauważono, jak niezbędne jest posiadanie w kraju wojska zawodowego. Również postępujący rozwój militarny powodował potrzebę utworzenia odpowiedniego stanowiska. Początkowo wiązało się to przede wszystkim z koniecznością obrony południowo-wschodnich granic kraju. Z czasem hetman wielki koronny stał się najwyższym dowódcą wojsk zaciężnych Rzeczpospolitej.

Obowiązki Hetmana Wielkiego Koronnego

Do końca XV w., zgodnie z dostępnymi opisami, hetmanów powoływano „okazjonalnie” – w zależności od potrzeb. Najczęściej ich obowiązkiem było wyłącznie dowodzenie w konkretnej wyprawie wojennej.

Zmieniło się to wraz z powołaniem, po raz pierwszy, na stanowisko hetmana krakowskiego (wielkiego) Mikołaja Kamienieckiego w 1503 r. Nadano mu prawa zwierzchnie nad urzędem hetmana polnego, powierzono funkcję dowódcy wojsk zaciężnych oraz zarządzanie wojskiem w czasie pokoju. Wkrótce hetman wielki koronny został najważniejszym urzędem wojskowym w kraju.

Hetman wielki koronny działał jako zastępca władcy, zarówno w przypadku, gdy król nie mógł osobiście dowodzić, ale także, gdy monarcha uznawał wyższość przygotowania militarnego hetmana. Jako administrator wojsk, miał prawo wydawać przepisy określające jego funkcjonowanie – tzw. „artykuły hetmańskie”.

Hetman Wielki Koronny – znani hetmani

Hetman Jan Zamoyski

Jan Sariusz Zamoyski był synem Stanisława i Anny Herburtówny. Urodził się 19 marca 1542 r. w Skokówce. Pobierał nauki w Strasburgu, Paryżu, Padwie – gdzie powierzono mu władzę rektorską.

Wrócił do kraju w 1565 r. Po śmierci Zygmunta Augusta organizował elekcję jego następcy. Jego kariera nabrała tempa po wyborze Stefana Batorego na tron polski – otrzymywał kolejno stanowiska podkanclerzego koronnego, kanclerza wielkiego koronnego. Zasłużył się królowi i ojczyźnie w wojnie przeciwko Rosji o Inflanty.

W 1581 r. otrzymał urząd hetmana wielkiego koronnego, m.in. w uznaniu zasług z okresu wojny inflanckiej. Był pierwszym w historii pełniącym obowiązki hetmana dożywotnio. Zmarł nagle 3 czerwca 1605 r. po ataku apopleksji. Hetmana Jana Zamoyskiego pochowano w Zamościu, stolicy jego ziem. Sprawdź także ten artykuł na temat Jana Zamoyskiego.

Hetman Stanisław Żółkiewski

Hetman Stanisław Żółkiewski urodził się ze związku Stanisława Żółkiewskiego i Zofii Lipskiej. Przyszedł na świat w 1547 r. w Turynce – niewielkiej wsi pod Lwowem. Jego rodzina była spokrewniona z rodziną Jana Zamoyskiego, co miało znaczny wpływ na rozwój kariery Stanisława.

Przyszły dowódca od 1566 r. znajdował się pod opieką Jana Zamoyskiego, razem z nim występował w delegacji udającej się po pierwszego elekcyjnego króla polski. Od 1588 r. pełnił obowiązki hetmana polnego. W 1596 r. miał okazję sprawdzić się w samodzielnym dowodzeniu całą wyprawą wojenną – tłumił powstanie Nalewajki na Ukrainie.

Choć widział zniszczenie kraju, ostatecznie poparł plany Zygmunta III Wazy i razem z królem w 1609 r. wyruszył przeciwko carskiej Rosji. Oblegał Smoleńsk, ale w do historii przeszedł przede wszystkim jako dowódca wojsk polskich w bitwie pod Kłuszynem (4 lipca 1610 r.). Jednak dopiero 6 lutego 1618 r. w jego ręce trafiła władza hetmana wielkiego koronnego. Zmarł nocą z 6 na 7 października 1620 r. po odwrocie wojsk polskich po bitwie pod Cecorą. Miejsce śmierci hetmana Stanisława Żółkiewskiego do dziś upamiętnia wzniesiony tam pomnik.