Historyczne kontrowersje

Czy polskie powstania narodowowyzwoleńcze były potrzebne? Skąd się wzięli Słowianie? Dlaczego wielkie bitwy, jak bitwa pod Grunwaldem, czy też odsiecz Wiedeńska, nie zostały wykorzystane? Czy inkwizycja, wyprawy krzyżowe, podbój Ameryk, przyniosły szkody czy korzyści? Oto niektóre pytania budzące kontrowersje, nie tylko wśród historyków i publicystów, lecz także wśród przeciętnych ludzi. Dlaczego te kontrowersje powstają? Okazuje się, że ocena wielu zjawisk, jest niemożliwa lub bardzo trudna, nawet po latach.

Historyczne kontrowersje

Kiedy pojawiają się historyczne kontrowersje

Kontrowersje występują wtedy, gdy informacje na jakiś temat nie są wystarczające, sprawa nie jest wyjaśniona lub jest trudna do wyjaśnienia. W takie sytuacji pojawiają się spory, a nieraz konflikty, niewystarczające informacje sprawiają, że ludzie mają różne opinie na dany temat. Sytuacja taka bardzo często pojawia się w nauce, a szczególnie w badaniach historycznych.

Badanie historii ludzkości opiera się na źródłach archeologicznych, materialnych lub pisanych. Bardzo często informacje, jakie mamy, nie są wystarczające, aby wyjaśnić dane zagadnienie. W wielu wypadkach źródła historyczne są jednoznaczne i możemy z całą pewnością odtworzyć bieg wydarzeń. Kiedy jednak wydarzenia są trudne do wyjaśnienia, pojawiają się kontrowersje, gdyż historycy mają różne opinie na dany temat. Kontrowersje budzi niejednokrotnie nawet interpretacja tych samych źródeł historycznych lub informacji.

Najwięcej kontrowersji budzą wydarzenia niewyjaśnione. Co ciekawe, kontrowersje pojawiają się nie tylko w przypadku badania historii dawnej, lecz także wydarzenia współczesne, które miały miejsce kilka dni temu. Mimo współczesnych metod zapisu rzeczywistości i obecności naocznych świadków, nierzadko nie jesteśmy w stanie odtworzyć przebiegu wydarzeń, jeśli zeznania świadków są sprzeczne, czy też nagrania niejednoznaczne. W historii dawnej mamy do czynienia z brakiem informacji, ponieważ dane nie dotrwały do naszych czasów lub zostały niegdyś usunięte. Zaś w historii współczesnej, mamy do czynienia ze zjawiskiem “face news”, kiedy to celowo podaje się do wiadomości nieprawdziwe informacje.

Inna sferą, która budzi ogromne kontrowersje historyczne, jest ocena różnych zjawisk i postaci historycznych. Przykładem mogą być postacie wielkich, charyzmatycznych wodzów, których romantyczne, bohaterskie czyny budzą zachwyt i uwielbienie. Tymczasem skutki ich działań nierzadko przyniosły światu tylko ofiary i zniszczenie.

Niewyjaśnione i kontrowersyjne wydarzenia w dziejach świata

Historia świata pełna jest niewyjaśnionych faktów i kontrowersji. Profesjonalni historycy unikają zastanawiania się, co by było gdyby, gdyż jest to domeną pisarzy fantasy opisujących alternatywne światy. Jednak zarówno historycy, jak i publicyści, zadają sobie pytania, czy dane wydarzenie lub proces przyniosło dobre czy złe skutki. Często nie sposób tego ocenić nawet po wiekach. Czy kolonializm zniszczył kultury znajdujące się na niższym poziomie rozwoju, czy też przyniósł tym krajom cywilizację? Pomijając kwestie rabunku, który był bez wątpienia zły, nie potrafimy odpowiedzieć, czy te kraje mogły znaleźć własną drogę rozwoju czy nie.

Kontrowersje narosły wokól wypraw krzyżowych. Historycy spierają się jaki był ich cel i przyczyny. Jedni twierdzą, że były to agresywne wojny, inni zaś podkreślają, że wyprawy krzyżowe miały na celu odzyskanie ziem chrześcijańskich, niegdyś zagarniętych. Niektórzy historycy stwierdzają, że celem wypraw krzyżowych było wypchnięcie z Europy młodszych synów szlacheckich, którzy zajmowali się głównie rozbojem. Z kolei inni badacze podkreślają, że w wyprawach krzyżowych bardzo często brali udział pierworodni synowie, którzy dziedziczyli rodzinny majątek, zaś na wyprawach, które były bardzo kosztowne, bardziej stracili finansowo niż zyskali.

Historyczne kontrowersje nagromadziły się wokół takich zagadnień jak: podbój obu Ameryk i wykorzystywanie ich mieszkańców, wokół sprawy rozwiązania zakonu Templariuszy i spalania na stosie ich mistrza. Historyczne kontrowersje narosły również wokół Inkwizycji czy procesów czarownic.

Historyczne kontrowersje w dziejach Polski

Szczególnie liczne kwestie sporne pojawiają się w burzliwej historii Polski. Największe spory toczą się wokół rozbiorów, w wyniku których Polska straciła niepodległość na okres 123 lat. Najbardziej sporne są przyczyny rozbiorów, które upatruje się głównie w osławionym “liberum veto”. Co ciekawe, liberum veto oznaczało zasadę jednomyślności. Posłów, którzy się nie zgadzali, należało przekonać, co początkowo nie sprawiało trudności. Nie przewidziano jednak, że po czasie, zasada ta spowoduje ogromne konflikty i niemożność uchwalania ustaw, gdyż jednomyślność trudno było uzyskać. W czasach zaborów, kontrowersję budzą powstania, które nie tylko nie przyniosły Polsce odzyskania niepodległości, lecz spowodowały represje i znaczne pogorszenie sytuacji społecznej i gospodarczej. Spory wywołuje zagadnienie, czy powstania były w ogóle potrzebne.

Szczególnie sporne kwestie budzi Powstanie Warszawskie, którego efektem było znacznie zniszczenie Warszawy oraz śmierć wielu ludzi. Historycy do dziś spierają się, kto ponosi winę za wybuch i niepowodzenie powstania i czy należało je rozpoczynać. Jedni historycy podkreślają nieprzygotowanie powstanie, które było z góry skazane na niepowodzenie z powodu braku broni, amunicji i zaopatrzenia. Inni zaś powołują się na niemieckie plany zniszczenia miasta i twierdzą, że powstanie przyczyniło się do uratowania znacznej liczby ludności, której Niemcy nie mieli możliwości wymordować. Historycy podkreślają plany Niemców zrównania z ziemią Warszawy i Paryża. Władze Paryża przekupiły Niemców, zaś Warszawa ocalała częściowo, dzięki powstańcom.

Co ciekawe, wiele kontrowersji budzi najstarsza historia Polski, czyli początki państwa polskiego i początki osadnictwa na terenie Polski. Zagadnienia te są trudne do wyjaśnienia z powodu braku źródeł pisanych. Szczególnie duże kontrowersje budzi teoria “Wielkiej Lechii”, która wywołuje spore konflikty między jej zwolennikami a profesjonalnymi historykami. Niewyjaśnione dotychczas pojawienie się Słowian na terenach dzisiejszej Polski budzi spory między historykami, którzy podzielili się na zwolenników teorii allochtonicznej i autochtonicznej. Teoria autochtoniczna mówi o kolebce Prasłowian na terenach ziem polskich, na co mogą wskazywać badania DNA. Natomiast teoria allochtoniczna uznaje, że Prasłowianie napłynęli na te tereny ze wschodu, na co wskazują znaleziska archeologiczne. Zagadnienie to jest trudne do wyjaśnienia z powodu braku źródeł pisanych.

Ogromne kontrowersje budzi również odsiecz wiedeńska w 1683 roku, szczególnie że nie każdy dostrzega korzyści z tego wydarzenia. Niektórzy historycy wyrażają opinię, że Imperium Osmańskie już wtedy chyliło się ku upadkowi, zaś Austria nie była naturalnym sojusznikiem Polski i pomoc jej nie leżała w naszym interesie. Natomiast inni historycy zwracają uwagę, że odsiecz wiedeńska była konieczna z uwagi na ciągłe zagrożenie Europy inwazją Islamu. Gdyby Imperium Osmańskie wtedy zwyciężyło, zagroziłoby także naszym granicom.