Interwencja w Czechosłowacji – data, przebieg, konsekwencje polityczne, ciekawostki
W nocy z 20 na 21 sierpnia 1968 r. rozpoczęła się interwencja wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji. Jej bezpośrednią przyczyną były reformy tzw. praskiej wiosny – liberalizujące dotychczasowej prawo. Chociaż o bezpośrednim przebiegu działań można powiedzieć, że był krótki, to jego bezpośrednie konsekwencje Czechy odczuwały do początku lat 90-tych. Dopiero wówczas kraj został opuszczony przez ostatnie oddziały wojsk rosyjskich, a wkrótce nastąpił i także rozpad Czechosłowacji.
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o Czechosłowacji.
Z tego artykułu dowiesz się:
Interwencja w Czechosłowacji – przed operacją „Dunaj”
Twór polityczny zwany Czechosłowacją
Powstanie Czechosłowacji w 1918 r. było zaskakujące dla wielu Europejczyków. Oba państwa – Czechy i Słowacja – tworzące tę dziwną „unię”, mimo bezpośredniego sąsiedztwa, nie można mówić o łączącej ich wspólnej kulturze. W historii wchodziły przez pewien czas łącznie w skład średniowiecznego państwa wielkomorawskiego, a w XVI wieku znalazły się pod panowaniem monarchii habsburskiej.
Pod koniec I wojny światowej czescy politycy planując oderwanie się od Austro-Węgier zaproponowały utworzenie wspólnego państwa ze Słowacją. Tomáš Masaryk i Edvard Beneš zapewnili dla tego pomysłu poparcie Wielkiej Brytanii, Francji i Stanów Zjednoczonych. 28 października 1918 r. ogłoszono powstanie nowego niepodległego państwa, jakim była Czechosłowacja.
Jednak niepodległość nie trwała długo. Rozpad Czechosłowacji zaczął się w 1938 r. po zajęciu przez hitlerowskie Niemcy Sudetów, co było efektem postanowień układu monachijskiego. W marcu 1939 r. wojska niemieckie wkroczyły na tereny Czech, tworząc zależny od siebie Protektorat Czech i Moraw. Słowacja ogłosiła się wówczas suwerennym państwem, jednak w pełni popierającym działania Adolfa Hitlera. Nastąpił pierwszy rozpad Czechosłowacji.
Nieobecność Moskwy na konferencji monachijskiej doprowadziła podczas II wojny światowej do głoszenia przez czeskich komunistów teorii o sojuszniczej postawie Rosji względem Czechosłowacji. Armia czerwona już jesienią1945 r. opuściła tereny czeskie. Powstała w 1921 r. Komunistyczna Patria Czech od początku była silną jednostką polityczną. Pierwsze powojenne wybory w Czechosłowacji dały komunistom pełnię władzy.
Przyczyny interwencji w Czechosłowacji
Od 1964 r. Czechosłowacja poddała się ruchom reformatorskim. Przybrały one na sile od stycznia 1968 r., kiedy I Sekretarzem KC Komunistycznej Partii Czechosłowacji został Alexander Dubček. Zapowiedział on reformy, które uniezależnią państwo od ZSR R.
Dubček proponował:
- zwiększoną wolność prasy,
- wprowadzenie wolności słowa,
- możliwość swobodnego przemieszczania się,
- możliwość utworzenia rządu wielopartyjnego,
- ograniczenie uprawnień tajnej policji,
- wycofanie się z Układu Warszawskiego (choć na razie były to jedynie niepewne informacje).
W konsekwencji głoszenia tych propozycji Leonid Breżniew, I Sekretarz KC KPZR, uznał, że stanowi to groźbę kontrrewolucji, której skutki mogą być szkodliwe dla jedności całego bloku socjalistycznego. Były to dla niego wystarczające przyczyny do podjęcia zdecydowanych działań. A może zainteresuje cię także ten artykuł o rozpadzie Czechosłowacji?
Interwencja w Czechosłowacji – przebieg
23 marca 1968 r. Breżniew oficjalnie ostrzegał bratnie państwa Układu Warszawskiego o możliwych skutkach praskiej wiosny. W kwietniu rozpoczęto realne przygotowania polityczne i wojskowe nadając im kryptonim „Dunaj”. Początkowo rozważano przeprowadzenie na terenie Czechosłowacji manewrów wojskowych, jednak już wkrótce rozważano wyłącznie działania militarne. Ale informacje przekazywane Czechosłowakom przez sowietów nie zawierały żadnych gróźb, dlatego rząd spokojnie kontynuował program reform.
20 sierpnia 1968 r. o godz. 23.00 rozpoczęła się inwazja wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację. W akcji wzięły udział wojska sowieckie, polskie, bułgarskie, węgierskie oraz NRD. Wkroczenie wojsk polskich do Czechosłowacji oznaczało aktywność 26 000 żołnierzy, 3 000 samochodów, 600 czołgów i 450 dział. Wojska czechosłowackie pozostały w koszarach. Obywateli poproszono o niestawianie oporu. Z kolei państwa wojsk interweniujących przebieg działań ostatnich kilkunastu godzin określiły jako udzielenie pomocy na wyraźną pomoc kraju.
Część polityków została wywieziona do Moskwy, gdzie nakłaniano ich do poparcia działań Układu Warszawskiego. Społeczeństwo rozpoczęło demonstracje, stawianie biernego oporu, ale dochodziło także do bezpośrednich starć ludności cywilnej z wojskami interweniującymi.
22 sierpnia zorganizowano nadzwyczajny, XIV zjazd Komunistycznej Partii Czechosłowacji, który wyraził swój sprzeciw wobec zaistniałej sytuacji. Kolejnego dnia w kraju odbył się powszechny jednogodzinny strajk. Wobec braku przychylności i partii i społeczeństwa w Moskwie rozpoczęto rozmowy z wywiezionymi tam politykami. Wymuszono na nich cofnięcie reform praskiej wiosny.
Interwencja w Czechosłowacji – konsekwencje polityczne i ciekawostki
Skutki i konsekwencje polityczne operacji „Dunaj”
- interwencja kosztowała życie około 90 ofiar, 800 osób zostało rannych, wszyscy głównie w Pradze,
- by usprawiedliwić interwencję w Czechosłowacji, we wrześniu 1968 r. do publicznej informacji podano doktrynę Breżniewa, zgodnie z którą w państwach Układu Warszawskiego ogranicza się suwerenność poszczególnych państw członkowskich na rzecz interesów wspólnoty wszystkich państw socjalistycznych,
- jedyną reformą pozostawioną po upadku praskiej wiosny była federalizacja państwa – uznanie Słowacji za równorzędnego partnera, a nie jako państwo zależne (dla wielu Czechów język słowacki był po prostu dialektem ich języka ojczystego),
- wojska radzieckie pozostały w Czechosłowacji do 1991 r.
Interwencja w Czechosłowacji – ciekawostki
- w latach po interwencji przeciwko jej wydarzeniom doszło do samospalenia się trzech obywateli Czech; podobnie zaprotestował również jeden polski obywatel – Ryszard Siwiec, były żołnierz AK podpalił się na Stadionie Dziesięciolecia 8 września 1968 r. – zmarł parę dni później,
- działań Układu Warszawskiego wobec Czechosłowacji jako jedyna z członków nie poparła Rumunia, a także – nie należąca do Układu – Jugosławia,
- wkroczenie wojsk polskich oraz pozostałych armii na teren Czechosłowacji uznawane jest za największą operację wojskową w Europie po II wojnie światowej.
- interwencja w Czechosłowacji, czy też wkraczanie wojsk polskich na te tereny, stała się tłem wydarzeń do polsko-czeskiej komedii pt. „Operacja Dunaj” wyprodukowanej w 2009 r. w reżyserii Jana Głomba.
Autor: Aleksandra Drążek-Szychta
Bibliografia:
- Jarosiński M., Inwazja wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację, https://dzieje.pl/aktualnosci/inwazja-wojsk-ukladu-warszawskiego-na-czechoslowacje (dostęp: 14.04.2021)
- Kochnowski R., Geneza rozpadu Czechosłowacji¸ Studia PoliticaeUniwersitatis Silesiensis, t. 1, Katowice, r. 2005,
- Wokół praskiej wiosny. Polska i Czechosłowacja w 1968 roku¸ Konferencje IPN, t. 19, pod red. Ł. Kamińskiego, Wydawnictwo Instytutu Pamięci Narodowej, Warszawa 2004