Iwan Groźny - pochodzenie, życiorys, panowanie, okrucieństwa, śmierć

Iwan Groźny – pochodzenie i rodzina

Władca Rosji Iwan IV Groźny z dynastii Rurykowiczów

Według tradycji założycielem dynastii, która sprawowała rządy w Rosji do przełomu XVI i XVII wieku był wywodzący się z plemienia waregów Ruryk I. Rurykowicze, podbijając kolejne plemiona słowiańskie i ugrofińskie, utworzyli Ruś Kijowską.

Od 1505 r. wielkim księciem moskiewskim był Wasyl III – syn Iwana III Srogiego z drugiego małżeństwa z Zofią Paleolog. W tym samym roku Wasyl ożenił się z Salomonidą Saburową. Małżeństwo przez 20 lat nie doczekało się potomstwa, co w przypadku śmierci Wasyla wiązało się z koniecznością przekazania władzy znienawidzonemu bratu. Dlatego małżonka została odesłana do klasztoru – warto zauważyć, że była ona wówczas w ciąży, ale ojcem raczej nie był książę. Drugą żoną Wasyla została, wbrew woli cerkwi, Helena Glińska.

25 sierpnia 1530 r. urodził się syn, który po dziadku otrzymał imię Iwan. Kolejny syn urodził się dwa lata później – Jurij był głuchoniemy, dlatego nie był brany pod uwagę jako przyszły władca Rosji. Plotkowano również o tym, że książę nie był biologicznym ojcem obu chłopców. Wasyl III poniósł śmierć nagle, wskutek upadku z konia w trakcie polowania. Zmarł w nocy z 3 na 4 1533 r. Trzyletni Iwan został wielkim księciem moskiewskim.

Iwan Groźny – żony i dzieci

Pierwsza żona Iwana Groźnego została wybrana spośród Rosjanek, a nie, jak nakazywał zwyczaj – cudzoziemek. Na małżonkę wybrano Anastazję Romanownę Zacharynę. Małżeństwo trwało zgodnie kilkanaście lat i doczekało się kilkorga dzieci, w tym następcy Iwana Groźnego na carskim tronie – Fiodora I. Prawdopodobną przyczyną nagłej śmierci Anastazji było otrucie arszenikiem. Jej zgon w znacznym stopniu spowodował rozwój okrutnych zachowań cara.

Kolejne żony Iwana Groźnego to:

• Maria Tiemigiurkowna – małżeństwo trwało osiem lat, pochodził z niego syn Wasyl, który przeżył tylko kilka miesięcy;
• Marfa Sobakina – wybrana spośród ponad dwóch tysięcy kandydatek, zmarła dwa tygodnie po ślubie;
• Anna Kołtowska – po paru miesiącach małżeństwa pod pretekstem przygotowywania zamachu na życie męża została wywieziona do klasztoru;
• Anna Wasilszczykowa – ich małżeństwo trwało równie krótko, jak poprzednie, a Anna podzieliła los swojej poprzedniczki;
• Wasylisa Mielentiewa – kolejna caryca, już wdowa, z pochodzenia była mieszczką; przyłapana przez Iwana Groźnego na zdradzie została pogrzebana żywcem obok ciała zamordowanego kochanka;
• Maria Nagoj – ze związku jej i Iwana urodził się syn Dymitr, caryca przeżyła swojego męża.

Zawierając kolejne związki małżeńskie, car ignorował prawo cerkiewne dopuszczające maksymalnie dwukrotny ożenek. Pierwsza żona Iwana Groźnego wypełniła swoje najważniejsze zadanie – urodziła dzieci, przede wszystkim synów. Dlatego kolejne kobiety Iwan wybierał ze względu na chęć ich fizycznego wykorzystywania. Jego postępowanie z kobietami doprowadziło do tego, że gdy Maria Nagoj dowiedziała się o zainteresowaniu władcy swoją osobą, zemdlała. Car bezskutecznie starał się także m.in. o rękę Anny Jagiellonki, siostry Zygmunta II Augusta i Elżbiety I Tudor.

Pierwsza żona Iwana Groźnego urodziła mężowi aż trzech chłopców. Dwoje z nich dożyło wieku dorosłego. Jednak kiedy car podczas kłótni uderzył młodego Iwana, następca tronu zmarł. Dlatego trzy lata później po śmierci Iwana groźnego, koronę przejął najmłodszy syn jego i Anastazji – Fiodor I, ostatni władca Rosji z dynastii Rurykowiczów. Z kolei postać Dymitra – syna Marii Nagoj – wykorzystywana była przez kolejnych samozwańców chętnych przejąć tron carski w okresie wielkiej smuty – czasu pomiędzy śmiercią Fiodora w 1598 r. a przejęciem tronu przez dynastię Romanowów w 1613 r.

Iwan IV Groźny – panowanie

Mały wielki książę – pierwszy car

Oczywiste było, że śmierć ojca nie oznaczała rozpoczęcia rządów przez Iwana. Regencję sprawowała matka – Helena Glińska. W ostatnich chwilach swojego życia Wasyl rozkazał złożenie przysięgi wierności swojemu pierworodnemu, jednak przez długi czas chłopiec był jedynie obserwatorem polityki i walk na dworze.

Nie minęło pięć lat od śmierci ojca, kiedy nagle zmarła Helena Glińska. Przyszły car został sierotą otoczoną przez obcych i wrogich mu ludzi. Walka o rządy w kraju skupiła ich jednak tak bardzo, że całkowicie ignorowali chłopca, który w tym otoczeniu powoli dorastał. Oficjalny władca Rosji tymczasem zdecydował się na wcześniejszy ożenek, który zgodnie ze zwyczajem gwarantował mu wówczas wszystkie prawa osoby pełnoletniej.

16 stycznia 1547 r. Iwan Groźny rozpoczął swoje panowanie jako car. Po niecałym miesiącu odbył się jego ślub. Początkowo rządy Iwana Groźnego skupiły się na ustabilizowaniu sytuacji wewnętrznej kraju. Sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o rosyjskich postaciach historycznych.

Reformy cara

Iwan Groźny zdawał sobie sprawę z tego, jak postrzegano jego ojczyznę w Europie. Dlatego przyjmując tytuł cara i koronę z rąk uznał Moskwę za „trzeci Rzym”, który w przeciwieństwie do poprzednich (Rzymu i Konstantynopola) nigdy nie upadnie.

Rządy zaczął od gruntownej reformy prawa. Jego postępowanie objęło także cerkiew, której nie można już było zapisywać żadnych dóbr, ziemskich, ani majątkowych. Niezwykle ważne było utworzenie regularnej armii opartej przede wszystkim na strzelcach.

Nie należy jednak zapominać również o opryczninie, którą car wydzielił spod władzy bojarów i przejął jako własne „prywatne państwo”. Tym mianem określa się również terror, który został wprowadzony w kraju, by całkowicie podporządkować carskiej władzy bojarów. Iwan Groźny zyskał władzę nieograniczoną.

Iwan Groźny – okrucieństwa i śmierć cara

Tortury Iwana Groźnego

Jeszcze za życia wielki książę, a następnie car, zyskał sobie przydomek „Groźny”. Pojawił się on nie bez przyczyny. Już jako chłopiec otoczony był niebezpieczeństwami, a jego matka nie wahała się usuwać każdego, kto mógłby w przyszłości przeszkodzić Iwanowi objąć tron. Wtrącała do lochów członków własnej rodziny. Uczący się, jak każde dziecko, od dorosłych syn Heleny często bawił się, zadając tortury schwytanym zwierzętom.

Z wiekiem rządy Iwana Groźnego zaczynały budzić coraz większy strach wśród poddanych. Car miał posyłać zatrute potrawy na uczty. Krwawo tłumił wszelkie przejawy nieposłuszeństwa swoich poddanych. Członków rodzin bojarskich, ludzi ze swojego otoczenia odsyłał do klasztorów, w których ciężkie warunki znacznie przyspieszały zgon skazanego. Podejrzaną o otrucie Anastazji stryjenkę Eufrozynę, na wzór średniowiecznych zwyczajów, kazał utopić w rzece.

Życiorys cara był wypełniony licznymi zbrodniami. Jednak chyba najgorszą z nich było zamordowanie własnego syna. Carewicz stanął w obronie swojej ciężarnej żony, Heleny Iwanowny Szeremietiewy. Podczas ostrej wymiany zdań car uderzył syna okutą laską, która spowodowała rozległe obrażenia. Pomimo wielu prób lekarzy i jeszcze większej liczby modlitw cara, carewicza nie udało się uratować. Wkrótce owdowiała Helena urodziła martwe dziecko. Zrozpaczony Iwan odesłał kobietę do klasztoru.