Izabela Jagiellonka i historia relacji Polski z Węgrami i Siedmiogrodem w XVI wieku

Izabela Jagiellonka: małżeństwo, wojna na Węgrzech, powrót do Polski

Izabela Jagiellonka: jej młodość i małżeństwo, Izabela jako królowa Węgier i regentka

Królewna Izabela Jagiellonka była najstarszą córką Zygmunta Starego i Bony Sforzy. Bona urodziła ją 18 stycznia 1819 roku. Izabela znała kilka języków obcych. Niemieckiego uczył ją oraz Zygmunta Augusta ochmistrz Piotr Opaliński. Urszula Borkowska wspomina, że ludzie żyjący w tamtych czasach uważali ją za najpiękniejszą z córek Bony. Sama Bona Sforza zamierzała w tym czasie powstrzymać ekspansję Habsburgów, zaś elementem jej planu stało się małżeństwo Izabeli z królem Węgier Janem Zapolyą.

Izabela wyszła za niego 23 lutego 1539 roku w Székesfehérvár, otrzymawszy w posagu 32 000 florenów. Już 7 lipca 1540 roku w Budzie urodził się syn węgierskiej pary królewskiej, Jan Zygmunt Zapolya. Jednakże małżeństwo Izabeli miało trwać niezwykle krótko, bowiem już w dwa tygodnie później (22 lipca) zmarł Jan Zapolya. Na łożu śmierci wezwał panów węgierskich, aby uznali władzę jego syna oraz by w żadnym wypadku nie pozwolili, aby na tronie węgierskim zasiadł Habsburg.

W dniu 15 września 1540 roku węgierska szlachta na polu Rakos dokonała elekcji, nowym królem został obwołany Jan Zygmunt. Równocześnie posłano poselstwo do Sulejmana Wspaniałego z prośbą, aby ten uznał nowego władcę. Warunkiem tego było płacenie w dalszym ciągu przez Węgry haraczu. Na Węgrzech powołana została czteroosobowa rada regencyjna, w której skład weszła Izabela, dawny doradca Jana Zapolyi, biskup waradyński Jerzy Utiešenović oraz jeszcze dwóch magnatów. Pod opiekę swoją córkę i wnuka chciał wtedy wziąć Zygmunt Stary, rozsyłał w tym celu nawet poselstwa do Stambułu i Wiednia, jednakże jego działania były zbyt mało zdecydowane.

Destabilizacja sytuacji na Węgrzech, wojna turecko-austriacka

Wspomniane w kontekście Zygmunta I stolice były kluczowe, bowiem już w 1542 roku zaczęła się wojna austriacko-turecka. W roku 1541 Sulejman Wspaniały zajął stolicę Węgier, Budę nakazując jednocześnie Izabeli jej opuszczenie. Sułtan oświadczył, że do czasu osiągnięcia pełnoletności przez Jana Zygmunta przejmuje stolicę. Synowi Izabeli przekazał natomiast jako lenno Siedmiogród, dokąd miała przenieść się i Izabela.

Pod koniec 1541 roku Izabela próbowała jeszcze zawrzeć traktat z Ferdynandem Habsburgiem, w którym założono, że odda mu Siedmiogród, jeżeli ten wyprze z Węgier wojska tureckie. W roku 1542 rzeczywiście miała miejsce wspólna węgiersko-austriacka wyprawa wojenna przeciwko Turcji, poniosła jednak sromotną klęskę. Izabela zdecydowała się zatem zatrzymać Siedmiogród.

Nastawienie rodziców Izabeli do sytuacji Izabeli bywało w tym czasie sprzeczne ze sobą. Kiedy w roku 1542 wystraszona rozwojem sytuacji w państwie Izabela poprosiła o pomoc Zygmunta Starego, ten wysłał poselstwo do Sulejmana Wspaniałego z prośbą, aby mogła powrócić do Polski. Całkowicie odmiennie zachowała się wtedy Bona, kategorycznie nakazując jej pozostanie w Siedmiogrodzie. Mariusz Markiewicz wspomina, że Izabeli udało się uzyskać poparcie ze strony Husseki Hurem, czyli słynnej Roksolany, która z kolei miała porozumieć się m.in. z Boną.

Wojna domowa na Węgrzech, układ z Ferdynandem, wyjazd Izabeli do Polski

W 1550 roku na Węgrzech wybuchła wojna domowa. Jej zarzewiem stał się konflikt pomiędzy dwoma głównymi stronnictwami węgierskimi. Liderem jednego z nich był Piotr Petrowicz. Stronnictwo to stało na stanowisku, że tzw. wschodnie Węgry mogą stać się bazą do dalszej walki o niepodległość państwa. Obozowi przeciwnemu przewodził Jerzy Martinuzzi, który z kolei opowiadał się za sojuszem z Ferdynandem I. Próby pośrednictwa ze strony Polski ostatecznie nic nie dały, doszło do wojny.  Na Węgry wkroczyła armia austriacka.

W konsekwencji 14 lipca 1551 Izabela zgodziła się zawrzeć układ z Ferdynandem. Na jego mocy zrzekła się praw do korony węgierskiej. W zamian za to Ferdynand miał przyznać jej synowi księstwo opolskie i nadać mu dziedziczne prawo władania tym księstwem. Ponadto Izabela miała otrzymać 100 000 złotych węgierskich, jednakże tego punktu umowy Habsburg nie dotrzymał. Prawdopodobnie obawiał się, że Izabela wykorzysta te pokaźne fundusze przeciwko niemu.

Jak się ponadto miało okazać gospodarka księstwa opolskiego była w opłakanym stanie, przynosiła znacznie niższy dochód, niż deklarował Ferdynand, zaś rezydencja książęca była ruiną. W tej sytuacji miejscem pobytu Izabeli tymczasowo miała stać się Polska. Izabela wraz z synem przebywała wtedy w Krakowie, w przygotowanym na polecenie Zygmunta Augusta zamku w Krzepicach. W Polsce zorientowała się, że może liczyć na dość szerokie wsparcie społeczeństwa i możnych, w tym np. wojewody krakowskiego i marszałka koronnego Piotra Kmity. Popularny w Polsce był również jej syn. A może zainteresuje cię także ten artykuł z biografią Anny Jagiellonki?

Sytuacja Izabeli w kontekście konfliktu Turcji z Austrią

Targi o powrót Izabeli do Siedmiogrodu, presja Ferdynanda, krótki pobyt w Siedmiogrodzie

Sytuacja na Węgrzech była wtedy dynamiczna. Jerzy Martinuzzi zdradził, za co prawdopodobnie został na zlecenie Habsburgów zamordowany. Tereny zajęte przez Ferdynanda zostały najechane przez armię turecką. Sułtan oczekiwał wtedy, że Zygmunt August przyczyni się do powrotu swojej siostry i jej syna do Siedmiogrodu, jednocześnie sprzeciwiając się zawartemu przez nią z Ferdynandem układowi. W listach zaś pisanych do Zygmunta Augusta deklarował, że nie odda Habsburgom ani kawałka Siedmiogrodu. Dynastię zaś Zapolyów zwyczajnie uważał za niegroźną dla swoich planów. O powrót do Siedmiogrodu prosiły wtedy Izabelę  również tamtejsze stany, za pośrednictwem m.in. Piotra Petrowicza.

Ferdynand Habsburg oczywiście próbował do tego nie dopuścić. Próbował nawet przekonać Zygmunta Augusta, aby ten nie pozwolił siostrze i jej synowi wyjechać. Polski król stale w sposób dyplomatyczny odmawiał w tej kwestii Ferdynandowi, twierdząc, że zwyczajnie prawo nie zezwalało mu na krępowanie działalności Jana Zapolyi. Ferdynand w dalszym ciągu ociągał się również z wypłaceniem wspomnianych 100 000 złotych węgierskich, a od Izabeli zażądał z kolei wysłania dwóch listów: do sułtana, w którym informuje o zawartej umowie oraz do mieszkańców Siedmiogrodu o tym, że nie zamierza wracać na Węgry. Wysłanie tych listów odradzał jej Zygmunt August.

Izabela w końcu zdecydowała się je napisać, zachowała się jednak wyjątkowo sprytnie. Napisała bowiem co prawda te listy, ale zrobiła to według formularzy austriackich, co zostało odebrane jednoznacznie: została do tego zmuszona. Ferdynand próbował jeszcze wykorzystać w rozmowach z Zygmuntem Augustem jego nową żonę, swoją córkę Katarzynę, pertraktacje te jednak nic mu już nie dały.

W 1554 roku Izabela zdecydowała się na powrót do Siedmiogrodu. Kolejnym zaś sprytnym posunięciem był prawdopodobnie sfingowany (przez samą Izabelę oraz zapewne i Bonę) nieudany zamach na życie Jana Zygmunta, co miało wywrzeć odpowiednie wrażenie emocjonalne oraz polityczne. W dniu 18 lipca 1554 roku ktoś strzelił w okna sypialni Jana Zygmunta, sprawcy jednak nie zostali nigdy odnalezieni. Izabela tymczasowo przeniosła się wtedy do Sanoka.