Jan III Sobieski - "Lew Lechistanu" i "Obrońca wiary". Czym jeszcze zasłynął?

Jan III Sobieski: życiorys, rodzina, najważniejsze informacje, ciekawostki

Przyszły hetman Jan Sobieski: wczesny życiorys, pochodzenie, edukacja, rodzina

O Janie Sobieskim mówi się, że urodził się brzy biciu piorunów. Przyszły król Polski, herbu Janina, przyszedł na świat 17 sierpnia 1629 roku. Ojciec Jana Sobieskiego Jakub 4 razy był marszałkiem sejmu, w jego rękach było 5 starostw, został również kasztelanem krakowskim. Jan był jego synem z drugiego małżeństwa, z Zofią z Daniłłowiczów. Od jej strony pradziadkiem Jana był słynny hetman Stanisław Żółkiewski. Jakub i Zofia mieli kilkoro dzieci, ale dojrzałości dożyła tylko czwórka. Najstarszy był Marek, rok młodszy był Jan. Mieli również dwie siostry: Katarzynę i Annę.

Jakub stawiał na gruntowną edukację synów, którzy uczyli się języków obcych: łacińskiego, niemieckiego, włoskiego, francuskiego, a także tureckiego. Jak pisze o tym Marek Sadzewicz, Jakub chciał nadać tej edukacji charakter rycersko-obywatelski, kładąc nacisk na wiedzę z zakresu sztuki wojennej. Zarówno Marek, jak i Jan od roku 1640 uczyli się w Kolegium Nowodworskim w Krakowie. Od 1643 kontynuowali naukę przez kolejne 3 lata na Wydziale Filozoficznym Akademii Krakowskiej. Kolejną szansą na zdobycie wiedzy była ich podróż po Europie: Niemczech, Niderlandach, Anglii i Francji. W czasie tych podróży, 13 czerwca 1646 roku zmarł ich ojciec. Bracia po jego śmierci otrzymali starostwa: Marek krasnostawskie a Jan jaworowskie.

Od roku 1648 zaczęła się ich przygoda z wojskowością, w tym też roku wrócili do ojczyzny. Trwało wtedy powstanie Chmielnickiego. Marek uczestniczył w obronie Zbaraża, zaś Jan szedł w odsieczy pod wodzą króla Jana Kazimierza, dowodząc chorągwią własnego zaciągu. W roku 1651 Jan Sobieski został w bitwie pod Beresteczkiem ciężko ranny w głowę. W czerwcu 1652 roku Marek został ścięty pod Batohem, gdzie został wzięty do niewoli. Jan chciał się później zemścić, chcąc napaść na posła tatarskiego, co ostatecznie mu się nie udało.

Początki kariery, małżeństwo, dzieci Jana III Sobieskiego, ciekawostki

W momencie napaści Szwedów na Rzeczpospolitą Sobieski był już pułkownikiem wojsk kwarcianych. Faktem jest, że również i on w pewnym momencie (październik 1655 roku) poparł Karola Gustawa. Jan Sobieski razem z Dymitrem Wiśniowieckim oraz innymi oficerami stanął przed Karolem Gustawem jako członek delegacji pokonanej przez Szwedów pod Wojniczem armii Aleksandra Koniecpolskiego. W marcu 1656 roku powrócił jednak na stronę króla Jana Kazimierza. Później mianowano go chorążym koronnym. Jesienią roku 1658 został zastępcą dowodzącego dywizją Aleksandra Koniecpolskiego, którego ze względu na jego chorobę dość szybko zastąpił.

W polityce krajowej istotnym punktem zwrotnym w karierze Jana Sobieskiego był rokosz Lubomirskiego i fakt, że pozostał wierny królowi. Wraz z wojskami królewskimi ścigał nawet po Polsce oddziały rokoszan, ledwo uchodząc z życiem z masakry pod Mątwami. Za swoją lojalność otrzymał funkcje odebrane Jerzemu: marszałka wielkiego i hetmana polnego. Po zwycięstwie pod Pohajcami w 1657 roku, gdzie pokonał Tatarów i Kozaków, w kolejnym roku został już hetmanem wielkim koronnym.

Na dworze królewskim miał okazję poznać jedną z dwórek Ludwiki Marii, Marię Kazimierę d’Arquien, słynna Marysieńkę. Nie dane mu jednak było z początku związać się z nią, bowiem zapewne z inicjatywy Ludwiki Marii poślubiła w 1658 roku Jana Zamoyskiego. Kiedy Zamoyski zmarł, Maria wyjechała do Francji, zaś po powrocie w roku 1665 została żoną Jana. Para miała liczne potomstwo, z których jednak tylko trzech synów i jedna córka dożyli dorosłości. Życiorys każdego z nich to temat na odrębną opowieść. Pod koniec życia Jan III Sobieski dość długo chorował i w dużej mierze w działaniach politycznych zastępowała go właśnie żona. Zmarł 17 czerwca 1696 roku w Wilanowie, został pochowany na Wawelu.

Hetman Jan Sobieski a Michał Korybut Wiśniowiecki, ciekawostki

Kiedy abdykował Jan II Kazimierz Waza, hetman Jan Sobieski stał się obok prymasa Mikołaja Prażmowskiego jednym z filarów obozu profrancuskiego. W czasie trwania sejmu elekcyjnego współtworzył nawet tajną konfederację, której celem było doprowadzenie do wyboru Wielkiego Kondeusza, czyli Ludwika II. Spisek został wykryty, szlachta wymusiła usunięcie Kondeusza z listy kandydatów.

Sobieski zaakceptował wybór Michała Korybuta Wiśniowieckiego, jednakże nigdy go nie szanował. Nazywał go podobno małpą. Wraz z prymasem oraz innymi zwolennikami opcji profrancuskiej Jan Sobieski spiskował zresztą później przeciwko królowi. Życiorys Sobieskiego nie był zatem wolny od kontrowersyjnych wydarzeń. W porozumieniu z prymasem starał się nawet zmusić Michała Korybuta Wiśniowieckiego do abdykacji, ściągając m.in. wojsko do Warszawy. Król jednak oparł się tym naciskom.

Pod koniec panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego Jan Sobieski miał okazję wsławić się zwycięstwem nad armią turecką Husseina Paszy. Hetman postanowił zaatakować główne siły tureckie zlokalizowane pod Chocimiem. Pierwszy atak nastąpił 10 listopada. Tego też dnia pod Chocimiem zmarł polski król. Przez noc Sobieski przetrzymał w stanie gotowości nieprzyzwyczajonego co chłodów przeciwnika. W wyniku ataku z 11 listopada większość zgromadzonych tam sił tureckich została rozbita. Jan Sobieski chciał pójść za ciosem i kontynuować działania wojenne idąc w kierunku Dunaju, jednakże wycofał się wtedy hetman litewski Michał Pac, twierdząc, że żołd dla żołnierzy został opłacony do końca listopada. Sam Sobieski musiał zresztą niedługo później wracać do stolicy ze względu na planowaną elekcję. Sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o polskich władcach i przywódcach.

Jan III Sobieski jako król Polski, panowanie, najważniejsze informacje

Jan III Sobieski królem Polski

Zdawano sobie wtedy sprawę z tego, że Jan Sobieski ma szansę na koronę. Jednakże ród Paców chcąc uniemożliwić jego wybór, próbował przeforsować uchwalenie zakazu wyboru szeroko rozumianego „Piasta”. Skończyło się na deklaracjach. Sam Sobieski pierwotnie popierał Wielkiego Kondeusza. Dość silne było wtedy stronnictwo prohabsburskie, popierające kandydaturę Karola Lotaryńskiego.

Wśród nich znajdowało się wiele osób z otoczenia Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Prym w tej grupie wiódł prymas Florian Czartoryski. Oprócz niego odnajdujemy w nim hetmana polnego koronnego Dymitra Wiśniowieckiego oraz Krzysztofa i Michała Paców. Z drugiej strony Francja Ludwika XIV oficjalnie popierająca księcia neuburskiego Filipa Wilhelma nie miałaby nic przeciwko wspomnianemu już Kondeuszowi.

Elekcja została zwołana na dzień 20 kwietnia 1674 roku. W momencie, kiedy szala zwycięstwa zaczęła przechylać się na stronę Karola Lotaryńskiego, Jan Sobieski zdecydował się kandydować. W jego imieniu o poparcie dworu francuskiego u ambasadora Francji postarała się Maria Kazimiera. Stopniowo do kandydatury Sobieskiego przekonywali się posłowie z kolejnych ziem i ostatecznie 21 maja 1674 roku ogłoszono jego wybór na króla. Oficjalnie obwieścił to biskup krakowski i interrex Andrzej Trzebicki.

Wojna z Turcją w latach 1674-1676, najważniejsze bitwy Jana III Sobieskiego

Panowanie Jana III Sobieskiego nie zaczęło się spokojnie. Niedługo po elekcji wojska Rzeczypospolitej musiały bowiem wybrać się na Ukrainę, gdzie trwały już walki armii tureckiej z rosyjską. Ponownie jednak Sobieskiego zdradził Michał Pac, który wypowiedział Sobieskiemu posłuszeństwo i z wojskami litewskimi opuścił teatr działań wojennych. Załamało to prowadzoną ofensywę i miało się zemścić na Polsce w kolejnym roku.

W roku 1675 to Turcy wspierani przez Tatarów przepuścili atak i skierowali się na Lwów. Główne siły tureckie poprzedzał liczący 10 000 żołnierzy korpus tatarski, który Jan III Sobieski, dysponując 6 000 żołnierzy rozbił 24 sierpnia w bitwie pod Lesieńcami. Ibrahim Szyszman odpuścił marsz na Lwów i rozpoczął oblężenie Trembowli, która broniła się jednak tak długo, że z odsieczą nadejść mógł Sobieski. Turcy wycofali się.

W międzyczasie mogło wreszcie dojść do koronacji Jana III Sobieskiego i jego żony, co miało miejsce 2 lutego 1676 roku na Wawelu. Jednakże Turcja zaatakowała ponownie, tym razem przez Pokucie w kierunku na San, czym zaskoczyła Sobieskiego. Sejmiki odmówiły zapłacenia podatków w ustalonej wysokości, które miały utrzymać liczącą 60 000 żołnierzy armię i z zaledwie 20-23 000 Sobieski musiał podjąć się obrony państwa. Po pokonaniu Tatarów pod Wojniczem okopał się ze swoim wojskiem pod Żurawnem.

Zaczęło się tureckie oblężenie, które trwało od 29 września do 14 października. Rozpoczęto rokowania, zakończone 17 października. Zawarty rozejm zdejmował z Rzeczypospolitej część zobowiązań narzuconych na mocy pokoju w Buczaczu, m.in. konieczność płacenia haraczu, odzyskano też część Ukrainy. W późniejszym czasie próbowano jeszcze renegocjować warunki, ale ostatecznie polski poseł Jan Gniński podpisał w 1678 roku w Stambule wieczny pokój, w którym powtórzono wszystkie poprzednie ustalenia.

Bitwa pod Wiedniem – kluczowe informacje

Do walk z Turcją Jan III Sobieski miał powrócić w zupełnie innych okolicznościach. Dość długo starał się zawrzeć sojusz z cesarzem Leopoldem I, jednakże on nie był tym zainteresowany. Sytuacja zmieniła się, kiedy Turcja zaczęła bezpośrednio zagrażać Austrii. Na 27 stycznia 1683 roku Jan III Sobieski zwołał sejm, który miał się zająć sprawą sojuszu. Został on podpisany 1 kwietnia, lecz datowano go na 31 marca. Oprócz wzajemnego zobowiązania do udzielenia sobie pomocy Austria zrzekła się też wcześniejszych roszczeń dotyczących obsadzenia Habsburga na polskim tronie oraz w kwestii długu Rzeczypospolitej.

W lipcu armia Turecka rozpoczęła oblężenie Wiednia. Zgodnie z układem sojuszniczym Jan III Sobieski wyruszył na pomoc na czele armii liczącej 20-25 000 żołnierzy. Wojska sprzymierzone spotkały się na Morawach 6 września. Naczelne dowództwo objął Jan III Sobieski. Cesarz nie pojawił się na polu bitwy, nie mogąc podporządkować się Sobieskiemu, który zdecydowanie lepiej znał taktykę Turcji. Armią cesarską dowodził Karol Lotaryński. Po przejściu sprzymierzonych sił przez Las Wiedeński miała miejsce słynna odsiecz wiedeńska. Obie wrogie armie spotkały się 12 września.

Po odciągnięciu części sił tureckich na ich lewym skrzydle przez Karola Lotaryńskiego, na prawym skrzydle Turcji miała miejsce ostatnia w historii szarża husarii, która doprowadziła do wdarcia się wojsk Rzeczypospolitej do obozu wroga. Wielki wezyr Kara Mustafa został zmuszony do ucieczki, a dzień później Jan III Sobieski wjechał tryumfalnie do Wiednia. Jednakże strona austriacka starała się pomniejszyć jego rolę w zwycięstwie.