Jezus a Koran - sprawdzamy, w jaki sposób został w nim przedstawiony

Koran, Tora, Biblia – historia powstania

Islam a inne religie abrahamowe

Islam zalicza się do tzw. religii abrahamowych, a ich wyznawcy do ludów Księgi. (Danecki J., 2001: s. 71) Muzułmanie wierzą, że prorok Mahomet otrzymał od Boga objawienie prawdziwej Księgi. Tora i Biblia są uważane przez muzułmanów za jej warianty. Zostały one jednak przeinaczone przez wyznawców tamtych religii. Taka jest wersja uznawana przez wiernych muzułmańskich. Co mówi historia?

Islam pojawił się w VII w. n.e. Jego głosicielem był Muhammad Ibn Abd Allach (Mahomet), którego muzułmanie uznają za ostatniego proroka Allaha. Z badań historycznych wiadomo, że mieszkańcy Półwyspu Arabskiego znajdowali się już wcześniej pod pewnym wpływem religii monoteistycznych. Przede wszystkim chrześcijaństwa w wersji nestoriańskiej i monofizyckiej oraz zoroastryzmu na terenach opanowanych przez Persów. W Jemenie również władali okazjonalnie wyznawcy Judaizmu. W Medynie i kilku pomniejszych osad Półwyspu Arabskiego mieszkali Żydzi. (Danecki J.: s. 91-92)

Plemiona arabskie prowadziły głównie życie koczownicze, chociaż w VII wieku niektórzy byli już osiadłymi kupcami. Rodzina Mahometa wywodziła się z osiadłego rodu Kurajszytów. Mieszkał w Mekce, mieście na ważnym szlaku handlowym, w którym znajdował się słynny czarny kamień Al-Kaaba.

Mahomet musiał mieć kontakt ze wszystkimi tymi religiami. Według tradycji otrzymał serię objawień od archanioła Gabriela, jednak nie był piśmienny i za jego życia tekst ten był przekazywany głównie ustnie. Nie wszyscy historycy akceptują dziś tradycję o niepiśmienności Proroka. Niezależnie od tego czy Mahomet sam spisał część księgi czy przekazał ją ustnie, znana dziś wersja Koranu powstała dopiero po jego śmierci.

Kiedy i jak powstał Koran

Kiedy pomyśli się w jakim miejscu i czasie powstawała Święta Księga islamu nie dziwi fakt, że Jezus w Koranie zajmuje wyjątkowe miejsce. Początkowo nawet brano muzułmanów za sektę chrześcijańską. (por. Armour R., 2004: s. 73-75)

Jeżeli wierzyć tradycji Mahomet nie uznał za konieczne spisania przesłania, które otrzymał. Powinno być ono przekazywane ustnie. Chociaż wiadomo, że zatrudniał sekretarzy. Pod koniec VII wieku zaczęły jednak powstawać pierwsze pisane wersje na zlecenie kalifów. Kiedy towarzysze Mahometa zaczęli umierać (zwłaszcza wielu zginęło w bitwie pod Jamamą w 633 r.) zaczęto się obawiać, że treść objawienia odejdzie w zapomnienie.

Początkowo Koran był spisany pismem spółgłoskowym, co zmuszało do uczenia się na pamięć właściwej wymowy słów. Dopiero między VIII a X wiekiem spisano go z użyciem pełnego alfabetu.

Chociaż Koran jest tłumaczony na wiele języków, to są one uważane jedynie za interpretacje arabskiego oryginału.

Jezus w Koranie

Jezus – prorok i Mesjasz

W Koranie Jezus jest wspomniany 26 razy. Tekst określa go jako syna Marii, co jest bardzo podkreślane, jednocześnie mówi o nim Mesjasz (arab. al-Masih – por. Ghafur W.A., 2019), czyli Chrystus po grecku. To nie znaczy, że według muzułmanów Jezus jest Bogiem czy synem Boga. Tytuł Mesjasza jest więc rozumiany inaczej niż przez większość chrześcijan. „Nie wypada Bogu, aby brał Sobie syna”. (Koran 19: 35) Jezus w Koranie jest uznany za proroka i posłańca. Koran używa też w stosunku do Jezusa Chrystusa określenia „Słowo”. (Koran 3: 45) Widać tu nawiązanie do greckiego Logos, użytego w Ewangelii św. Jana („Na początku było Słowo..” - por. Biblia Tysiąclecia, J 1: 1-14). „Słowo” w Koranie nie jest jednak Bogiem, ale właśnie posłańcem, świadectwem dla wiernych. Dogłębną i różnorodną interpretacją tych wersów zajmuje się teologia, co nie jest tematem tego artykułu. Z pewnością można powiedzieć, że Jezus w Koranie jest wyjątkowym prorokiem i bardziej to rozumieliby muzułmanie pod określeniem Mesjasz/Chrystus.

W islamie jest też kilka znaczących różnic w narracji dotyczącej narodzin i śmierci Jezusa. Tę ostatnią omówię osobno, w dalszej części artykułu. Jeżeli chodzi o narodziny, to czytelnika z chrześcijańskiego kręgu kulturowego najbardziej uderza brak Józefa. Maria/Marjam rodzi samotnie pod palmą figową, z dala od bliskich. Kiedy jest na skraju wyczerpania ledwie narodzony Jezus przemawia do niej. (Koran 19: 23-26) Następnie jako niemowlę przemawia do ludzi: „Jestem sługą Boga. On dał mi Księgę i uczynił mnie prorokiem. I uczynił mnie błogosławionym, gdziekolwiek będę (...)”. (Koran 19: 30-31) Mesjasz w Koranie nie jest tylko posłańcem, ma niezwykłe właściwości. Jedną z nich jest to, że mówi już w niemowlęctwie. Dzięki temu udaje się Marjam przekonać bliskich, że nie popełniła cudzołóstwa. W Ewangeliach chrześcijańskich rozwiązanie problemu podejrzenia o cudzołóstwo jest bardziej prozaiczne. Jej narzeczony, Józef po prostu uznaje dziecko za swoje i bierze oboje pod opiekę. (por. Biblia Tysiąclecia, Mt 1: 18-25) A może zainteresuje cię także ten artykuł o faktach na temat śmierci Jezusa?

Nauczanie Jezusa według Koranu

Nauczanie Jezusa w Koranie nie zostało przedstawione szczegółowo. Jego posłanie ma się objawiać przede wszystkim przez niezwykłe czyny i nadludzką moc. „Przyszedłem do was ze znakiem od waszego Pana. Ja utworzę wam z gliny postać ptaka i tchnę w niego, i on stanie się ptakiem. Ja uzdrowię chorego i trędowatego i ożywię zmarłych - za zezwoleniem Boga.” (Koran 3: 49)

Inne teksty, które mają szczególne znaczenie w islamie t.j. Hadisy, traktaty teologiczne czy apokryficzna „Ewangelia Barnaby” rozwijają postać Jezusa i poświęcają więcej czasu jego nauczaniu. Jednak Jezus w Koranie jest przedstawiony głównie jako postać czyniąca znaki. Jego nauczanie jest bardzo proste, powtarzane w kolejnych sunnach: „Zaprawdę, Bóg jest moim Panem i waszym Panem! Czcijcie

Go więc, to jest droga prosta!” (por. np.: Koran 3: 51, 19: 36)

Można więc powiedzieć, że Jezus w Koranie jest zarazem mniej boski i mniej ludzki niż w chrześcijańskich Ewangeliach. Widzimy trochę inną postać niż wyłania się z teologii chrześcijańskiej. Z akcentem na cudowne czyny i niezwykłość urodzenia. W Ewangeliach cuda Jezusa są raczej drugorzędne w stosunku do jego nauczania. Jak się przekonamy istnieją też pewne różnice, jeżeli chodzi o jego śmierć.

Śmierć Jezusa według Koranu – możliwe interpretacje

Śmierć, której nie było?

Wyznawcy islamu, podobnie jak chrześcijanie zmagali się z tłumaczeniem śmierci Jezusa. W przeciwieństwie do Ewangelii i tekstów chrześcijańskich Koran uznaje ukrzyżowanie za zwykłą śmierć. Nie wiąże z nią zbawienia wiernych od grzechu, jak czyni to chrześcijaństwo. Pojawia się więc problem. Skoro śmierć na krzyżu nie jest niczym więcej niż okrutną i hańbiącą egzekucją, to Jezus nie może tak po prostu się jej poddać. Najwięcej kontrowersji i dyskusji między trzema religiami Księgi budził poniższy fragment Koranu:

„I za to, że powiedzieli: „Zabiliśmy Mesjasza Jezusa, syna Marii, posłańca Boga”. Jednak oni go nie zabili ani nie ukrzyżowali, a tylko tak się im wydawało.” (Koran 4: 157) Nie da się go jednoznacznie zinterpretować. W późniejszym islamie powstawało wiele tradycji, które przedstawiały różne wersje tego wydarzenia. Widać jednak wyraźnie, że tekst jest polemiczny. Po pierwsze zakłada, że Żydom wydawało się, że zabili Jezusa. Po drugie polemizuje z chrześcijanami, którzy z tej śmierci uczynili centralną część swojej wiary. Rzymskim i greckim ortodoksom stwierdzenie to przypominało wierzenia gnostyckie. W gnostyckiej Ewangelii Tomasza znajdujemy kilka razy zaprzeczenie jakoby Jezus został poddany ukrzyżowaniu. „Jego pierwszego pochwycono, a następnie wypuszczono”. (Myszor W., 2005: s. 95)

Według nauczania Koranu „Z pewnością oni go nie zabili. Nie! Bóg wzniósł go do Siebie.”. (Koran 4: 157-158) Można też zmienić akcenty i tak robią teologowie szukając porozumienia między trzema religiami. Muzułmanie nie wierzą, że Jezus umarł. Niektórzy uważali, że na krzyżu zawisł Szymon z Cyreny. W Ewangelii Barnaby to Judasz ponosi w ten sposób karę za swoją zdradę. Podkreślenie samej wiary w to, że Jezus nie umarł jest bliższe chrześcijańskiej nauce o zmartwychwstaniu. Dlatego w oparciu o ten sam wers obie religie szukały przynajmniej częściowego porozumienia. Próba pogodzenia z judaizmem zasadza się na jednoznacznym stwierdzeniu, że Żydzi nie zabili Jezusa. To przekonanie przez setki lat bywało podstawą do działań antysemickich na tle religijnym, przede wszystkim w krajach chrześcijańskich.