Proces przyjęcia kalendarza i jego kształt

Należy wspomnieć, że obowiązujący do momentu rewolucji francuskiej kalendarz gregoriański często poddawany był krytyce. Pierwsza propozycja jego zmiany we Francji pojawiła się jeszcze w 1788 roku. W roku tym Sylvain Maréchal w swoim Almanachu uczciwych ludzi zasugerował wprowadzenie roku składającego się z 12 równych, trwających po 30 dni miesięcy z kilkoma dniami dodatkowymi. Już w czasie trwania rewolucji francuskiej inicjatywa stworzenia nowego kalendarza została zgłoszona przez deputowanego a jednocześnie matematyka Gilberta Romme.

Zadanie stworzenia nowego kalendarza powierzone zostało przez Konwent specjalnej komisji, w której skład wszedł inny matematyk G. Monge oraz właśnie Gilbert Romme, a także astronomowie A. G. Pingré i J. L. Lagrange. Komisja przedstawiła swoje sprawozdanie Konwentowi, który w dniu 5 października 1793 roku przyjął nowy sposób mierzenia czasu we Francji. Projekt przedstawiony przez Romme'a co do kształtu roku i miesięcy opierał się na założeniach Maréchala.

Za historyczny początek obowiązywania kalendarza uznana została data 21 września 1792 roku, kiedy to proklamowana została republika. Wynikało z tego, że kolejne miesiące roku w nowym kalendarzu nie będą odpowiadały miesiącom ze starego, gregoriańskiego. Pierwszy dzień nowego roku przypadać miał na moment równonocy jesiennej. Kolejne lata według nowego kalendarza miały być liczone w czteroletnich cyklach, nazwanych francjadami, od Franciade. Miały to być 3 lata zwykłe, liczące 365 dni oraz czwarty rok przestępny, liczący jeden dzień więcej, czyli cykl, który obecnie znamy z naszej codzienności. Również długość roku miała zatem być taka sama. Dodatkowy dzień nosić miał nazwę dnia rewolucji. Również pod koniec roku dodawanych było 5 tzw. dni uzupełniających.

Francuski kalendarz rewolucyjny: nazwy dni i miesięcy, dni świąteczne

Swój udział w powstaniu nowego kalendarza miał też poeta i felietonista Fabre d’Eglantine, który opracował nazwy dla nowych miesięcy. Również na jego wniosek 24 listopada 1793 roku wprowadzono poprawki w funkcjonowaniu nowego kalendarza. Nowe nazwy miesięcy miały pochodzić od obserwowanych zjawisk przyrodniczych i gospodarczych.

Kalendarz rewolucyjny powstał w czasie rewolucji francuskiej - nowe nazwy dni i miesięcy, a także przyczyny i data powstania
Kalendarz rewolucji francuskiej, czyli data powstania, przyczyny oraz nazwy dni i miesięcy - fot. domena publiczna

Cechą charakterystyczną nowych nazw miało być to, że miesiące były pogrupowane kwartałami, po trzy i w każdym kwartale nazwy miesięcy miały takie same zakończenia.

Kalendarz rewolucyjny - nazwy

Nazwa miesiąca

Trwał od – do

Znaczenie nazwy

Vendémiaire

22 września – 21 października

vendange – winobranie

Brumaire

22 października – 20 listopada

brume – gęsta mgła

Frimaire

21 listopada – 20 grudnia

frimas – mróz

Nivôse

21 grudnia – 19 stycznia

nivosus – śnieżny

Pluviôse

20 stycznia – 18 lutego

pluvieux – deszczowy

Ventôse

19 lutego – 20 marca

venteux – wietrzny

Germinal

21 marca – 19 kwietnia

germen – kiełek

Floréal

20 kwietnia – 19 maja

fleur – kwiat

Prairial

20 maja – 18 czerwca

prairie – łąka

Messidor

19 czerwca – 18 lipca

messis – żniwa

Thermidor

19 lipca – 17 sierpnia

thermos – gorący

Fructidor

18 sierpnia – 16 września

fructus – owoc

Ważniejszą jednak wprowadzoną zmianą miała być likwidacja tygodni. Zostały one zastąpione dekadami, w których każdy dzień miał mieć swoją nazwę wynikającą z liczb porządkowych. Każdy miesiąc zawierać miał trzy dekady. Zarówno ostatni dzień dekady, jak i wszystkie dni uzupełniające miały być dniami świątecznymi. Te ostatnie nazwane zostały Dniami Sankiulotów. Były one wolne od pracy i skupiano się w ich trakcie na świętowaniu wydarzeń rewolucyjnych.

Kalendarz rewolucyjny - nazwy

Dzień w miesiącu

Nazwy dni

1, 11, 21

primidi

2, 12, 22

duodi

3, 13, 23

tridi

4, 14, 24

quartidi

5, 15, 25

quintidi

6,16, 26

sextidi

7,17, 27

septidi

8,18,28

octidi

9,19, 29

nonidi

10,20,30

decadi

Kalendarz rewolucyjny - święta

Dni uzupełniające – święta narodowe

Data według obecnego kalendarza

Święto Cnoty (La Fete de la Vertu)

17 września

Święto Talentu (La Fete du Genie)

18 września

Święto Pracy (La Fete du Travail)

19 września

Święto Opinii (La Fete de l’Opinion)

20 września

Święto Nagród (La Fete des Recompenses)

21 września

Mankamenty kalendarza rewolucyjnego i jego likwidacja

Prawdziwą rewolucją, jaką planowano przeprowadzić przy okazji wprowadzania kalendarza rewolucyjnego miał być zaproponowany nowy system mierzenia doby. Według kalendarza rewolucyjnego miała ona liczyć nie 24, a 10 godzin. Co więcej, wszystkie nowe elementy mierzenia czasu miały zostać oparte o system dziesiętny. I tak każda godzina miała dzielić się na 100 nowych minut, a minuta na 100 nowych sekund. System ten pozostał jednak rozwiązaniem czysto teoretycznym bowiem nigdy realnie nie został wprowadzony w życie.

Również dekady, na które miał dzielić się miesiąc nie wytrzymały próby czasu. Zostały one zniesione dość szybko, w 1802 roku. Krytykowane były również dni uzupełniające i ich negatywny wpływ na rytm roku. Ponadto środowiska kontrrewolucyjne próbowały w dalszym ciągu określać daty według starego systemu. Nigdy nie udało się też wprowadzić kalendarza na terytoriach podbitych przez Francję.

Sam zaś kalendarz rewolucyjny zakończył swoje istnienie 1 stycznia 1806 roku, czyli według niego samego 11 Nivôse XIV roku. W dniu 9 września 1805 roku Napoleon wydał bowiem dekret, na mocy którego we Francji od stycznia kolejnego roku przywrócony został kalendarz gregoriański. Paradoks polegał na tym, że część ludności przez kilkanaście lat na tyle przywykła do nowego kalendarza, że jeszcze przez pewien czas w dalszym ciągu ustalała daty na jego podstawie.

Autor: Herbert Gnaś

Bibliografia:

  1. E. Belfort Bax, Historja Rewolucji Francuskiej, Skład Główny w Księgarni Powszechnej, Warszawa 1906.
  2. H. Nowak, Francuski kalendarz rewolucyjny, https://veritasdehistoria.wordpress.com/2017/07/06/francuski-kalendarz-rewolucyjny/, dostęp: 26.11.2020.
  3. B. Włodarski (red.), Chronologia Polska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
  4. L. Zajdler, Dzieje zegara, Wiedza Powszechna, Warszawa 1977
ikona podziel się Przekaż dalej