Kastracja Mieszka II - czy faktycznie król Polski został wykastrowany?

Panowanie Mieszka II w Polsce

Polityka zagraniczna i konflikty z sąsiadami

Na początek przypomnę w skrócie jak wyglądało panowanie Mieszka II, zwłaszcza jego polityka zagraniczna i w jakich okolicznościach doszło do kontrowersyjnego incydentu.

Mieszko II odziedziczył po Bolesławie Chrobrym wielkie królestwo. Koronował się jeszcze tego samego roku co jego ojciec. Wzbudzało to mieszane reakcje w sąsiednich Niemczech, ale nowy król niemiecki, Konrad II był zajęty zwalczaniem opozycji. Tym należy tłumaczyć brak reakcji z jego strony. (Barański M.K., 2012: s. 62)

Nowy król Polski miał jednak również zwolenników za zachodnią granicą. Najlepszym tego potwierdzeniem jest list księżnej szwabskiej Matyldy, wychwalającej dobre wykształcenie i chrześcijańską postawę młodego władcy. Do listu dołączony był podarunek – kodeks, zawierający rycinę przedstawiającą polskiego króla na tronie i w koronie. (Śliwiński B., 2014: s. 86)

Po przejęciu władzy Mieszko II próbował działać podobnie jak jego ojciec. Polityka wykorzystywania sporów wewnętrznych w kraju przeciwnika była najlepszą okazją do podbojów. Już w 1028 roku polski król wspiera książąt zachodnioniemieckich i łupi Saksonię. Tymczasem sojusznicy Mieszka zostali już wcześniej pokonani przez Konrada. Po pokonaniu opozycji we własnym kraju król niemiecki przeszedł do ofensywy. W 1031 roku wyparł władcę polskiego z Łużyc. (Barański M.K.: s. 63) Warto tu podkreślić, że Bolesław Chrobry spędził ponad połowę swojego panowania, żeby zdobyć tę ziemię.

Kolejne ataki z południa (książę czeski Brzetysław zajął Morawy) i ze wschodu (brat Mieszka Bezprym sprzymierzony prawdopodobnie z księciem kijowskim Jarosławem Mądrym, być może również młodszy brat Otton) zmusiły Mieszka do ucieczki z kraju. Postanowił szukać pomocy u Udalryka. Tymczasem Bezprym zasiadł na polskim tronie, ale odesłał cesarzowi insygnia królewskie brata. Tak wygląda sytuacja Mieszka II kiedy staje u bram Pragi, z nadzieją na pomoc tutejszego księcia.

Mieszko II i jego wrogowie

Próbując utrzymać władztwo swojego ojca Mieszko II znalazł się w prawie beznadziejnej sytuacji politycznej. Tylko czy miał wiele alternatyw? Prawdopodobnie mógł być posłusznym lennikiem niemieckim. Może nawet zyskałby pomoc cesarza w obronie przed bratem i Jarosławem Mądrym. Ale czy na pewno?

Za panowania Bolesława Chrobrego poszerzyły się znacznie granice kraju. Władca ten uniezależnił też lokalny kościół od Niemiec i sięgnął po koronę królewską. Jego dzieci pozornie miały do przejęcia spuściznę, która była łatwa do rządzenia. Jednak zarówno zagraniczna jak i wewnętrzna polityka Bolesława dały początek konfliktom, których ofiarą padnie Mieszko II. Status Milska i Łużyc był bardzo niepewny, podobnie Grodów Czerwieńskich na wschodzie i Moraw na południu. Tam gdzie konflikt o ziemię, tam jest też konflikt o władzę. Jarosław Mądry miał aż nadto powodów, żeby nie lubić Mieszka, w dodatku prawdopodobnie miał u siebie jego dwóch wygnanych braci, (Śliwiński B.: s. 167-168) Bezpryma i Ottona.

Konrad miał bezpośredni powód, żeby rozprawić się z Mieszkiem (przywołany wcześniej atak na Saksonię). Nie miał też silnych więzów rodzinnych ani emocjonalnych z polskim królem, inaczej niż jego poprzednik Henryk i Bolesław Chrobry, którzy z tego powodu starali się minimalizować bezpośrednie starcia.

Poza tym pozostałością po ekspansywnej polityce zagranicznej Chrobrego był konflikt z Czechami. Polski władca nie tylko zagarnął Morawy, ale próbował przejąć tron Przemyślidów w 1003 roku. W dodatku oszukał, oślepił i uwięził króla czeskiego Bolesława III Rudego. (Barański M.K.: s. 47)

Podliczmy ilu i jakich wrogów miał więc Mieszko: Konrada II króla niemieckiego, a wkrótce potem cesarza, Jarosława Mądrego, księcia kijowskiego, przynajmniej część książąt czeskich i własnych braci. Sprawdź także ten artykuł o koronacji i panowaniu Mieszka II.

Kastracja króla Polski – fakt czy mit?

Gall Anonim i informacja o kastracji

W 1031 roku Mieszko II ucieka z kraju i stawia się na dworze Udalryka, którego uważa za potencjalnego sojusznika. Jednak zostaje wtrącony do więzienia. Wtedy też ma dojść do kastracji Mieszka z rozkazu czeskiego księcia. Według Galla Anomima, który jest główny źródłem tej informacji, dowiadujemy się, że miała to być zemsta za oślepienie Bolesława Rudego. Przypomnijmy, że Bolesław Rudy był bratem Udalryka i Jaromira, wszyscy pretendowali do tronu czeskiego, co wykorzystał Bolesław Chrobry. Ten ostatni początkowo udawał sojusznika swojego imiennika, żeby niespodziewanie uwięzić go i oślepić, a następnie zająć jego miejsce na tronie. (Barański M.K.: s. 47) Po latach Mieszko szukający pomocy i praskiego księcia miał paść ofiarą zemsty rodowej. Udalryk przypomniał sobie nagle o winach poprzedniego władcy Polski i postanowił natychmiast wziąć odwet na uciekinierze oddającym się w jego ręce.

Błażej Śliwiński, autor biografii Bezpryma (szczegóły na temat książki znajdziecie w bibliografii na dole) uważa, że cała historia jest nielogiczna i nie wytrzymuje próby czasu. Dlaczego?

Czy taka zemsta była możliwa?

Po pierwsze Udalryk, czy Oldrzych (jak nazywa go ze słowiańska Śliwiński), nienawidził Bolesława Rudego, podobnie jak większość czeskich poddanych. Tylko dlatego Chrobremu tak łatwo poszło z okaleczeniem obcego króla.

Po drugie nie ma żadnego wyjaśnienia dlaczego Udalryk miałby karać Mieszka kastracją. Jedynym powodem, żeby dokonać takiego czynu byłaby rywalizacja o tron. Ba! Mamy dwa przykłady takiego działania w czasach Bolesława Chrobrego. Najpierw Bolesław Rudy kastruje swojego brata Jaromira, potem Chrobry oślepia Rudego. Dlaczego? Bo w każdej z tych sytuacji obie strony są zainteresowane tym samym tronem. Dla zemsty wystarczyło polskiego władcę upokorzyć, odbierając mu wolność i odmawiając pomocy. Mało tego! Kastracja miała sens, jeżeli książę nie miał dzieci. Mieszko miał już potencjalnego następcę! Dynastia Piastów nie była zagrożona. Nie było więc żadnego powodu, żeby dokonać kastracji. (Śliwiński B.: s. 128)

Inne źródła mówią o tym, że Udalryk był już wcześniej poróżniony z Mieszkiem i że chciał go oddać w ręce cesarza. Historia przytoczona przez Galla Anonima była natomiast prawdopodobnie dworską plotką. Dołączyła się do historii Mieszka II i w czasie powstawania kroniki uchodziła za prawdopodobną. (Śliwiński B.: 129-130)