Historia Świętego Mikołaja – na kim wzorowana jest jego postać?

Święty Mikołaj w przeszłości. Co wiadomo na jego temat?

Pierwowzorem postaci Świętego Mikołaja, która rozdaje dzieciom podarunki, jest biskup Mikołaj z Miry. Właśnie wokół jego postaci krążyło najwięcej legend – m.in. o tym, jak biskup cały swój majątek rozdał biednym. W średniowieczu, ze względu na jego honorowość i dobro, zaczęto uważać Mikołaja za patrona dzieci. Przedstawiano go zwykle jako starca z długą siwą brodą, który trzymał w dłoni worek pełen prezentów. 6 grudnia (rocznica śmierci biskupa Mikołaja) według XII-wiecznych zapisków pochodzących z Francji, przebrane za Mikołaja zakonnice roznosiły prezenty dzieciom z biednych rodzin. W polskich źródłach kult rozdawania prezentów po raz pierwszy udokumentowany został w XV wieku. W wielu państwach 6 grudnia Mikołaj roznosi prezenty z okazji święta Mikołajek. W innych z kolei jego postać rozdaje podarunki 24 grudnia w Wigilię lub 25 grudnia w Boże Narodzenie – oczywiście, tylko tym dzieciom, które były grzeczne. Co otrzymują niegrzeczne maluchy? Otóż ostrzeżenie w postaci… długiej rózgi.

Warto wiedzieć, że początkowo Święty Mikołaj wcale nie kojarzył się z północną częścią globu. Dla mieszkańców średniowiecznej Holandii Sinterklaas, czyli tamtejszy Święty Mikołaj, przypływał statkiem z ciepłych wód razem ze swoim pomocnikiem Zwarte Piet. We dwoje wspólnie roznosili dzieciom prezenty. Oczywiście dziś większość ludzi kojarzy Mikołaja z saniami, śniegiem i Laponią, a nie pływaniem po morzach, jednak holenderska wersja Mikołaja mówi o właśnie takiej egzotycznej postaci – była to jedna z pierwszych wersji świątecznego bohatera dzieci. Co ciekawe, Sinterklaas do dziś budzi w Holandii wiele emocji. Dzieci bardzo przeżywają jego przybycie, co często objawia się u nich stresopodobnymi symptomami. Rodzice czasami straszą niegrzeczne dzieci, że Sinterklaas zabierze je w worku do Hiszpanii, co zaszczepia w nich ogromny lęk. Problem dziecięcego stresu związanego z obchodzeniem dnia Sinterklaasa szeroko komentowany jest w mediach – niekoniecznie w pozytywnym kontekście.

W 1823 roku Clement Clarke Moore napisał wiersz pt. „Noc wigilijna”, w którym postać Świętego Mikołaja opisana została dokładnie tak, jak kojarzymy ją dziś. Mikołaj przybywał do dzieci w Boże Narodzenie z bieguna północnego, targając wielki wór prezentów. Poruszał się saniami zaprzężonymi w renifery. Wizerunek świętego Mikołaja spopularyzował również Thomas Nast na swojej ilustracji opublikowanej w Harper’s Weekly (1 stycznia 1881 roku). Właśnie na tej ilustracji Mikołaj po raz pierwszy przyodział na głowę elfią czapkę, a nie biskupią mitrę.

Kto w Boże Narodzenie roznosi prezenty polskim dzieciom?

W naszym kraju za rozdawanie prezentów w Boże Narodzenie nie jest odpowiedzialny wyłącznie Mikołaj i jego Elfy. Niemal w każdym zakątku Polski prezenty pod choinkę przynosi bowiem… ktoś inny. Historia Świętego Mikołaja w naszym kraju zagmatwała się po II wojnie światowej, głównie przez wielką wędrówkę ludu i kulturowe podziały z trzech zaborów. W Polsce mamy zatem wiele nazw Mikołaja i jeszcze więcej związanych z tą postacią tradycji.

Na Dolnym Śląsku przyjęło się, iż prezenty w Boże Narodzenie przynosi Gwiazdka. Na Górnym Śląsku odpowiedzialne jest za to Dzieciątko. W Małopolsce i na Śląsku Cieszyńskim prezenty pod choinką zostawia Aniołek, a na Płaskowyżu Tarnogrodzkim robią to krasnoludki. Na Kujawach, Pomorzu Zachodnim, Kaszubach, Pałukach i w Wielkopolsce podarunki w Boże Narodzenie rozdaje dzieciom Gwiazdor. Kiedy więc pojawia się u nas Mikołaj? Otóż 6 grudnia – wówczas grzeczne dzieci w Polsce również otrzymują prezenty. Jeśli szukasz więcej ciekawostek, sprawdź także ten artykuł z TOP 10 najlepszych filmów świątecznych.

Kontrowersje wokół postaci Świętego Mikołaja w Polsce i na świecie

Ciekawostki związane ze Świętym Mikołajem

Postać Świętego Mikołaja od zawsze budzi sporo kontrowersji. Jedni utożsamiają go z Dziadkiem Mrozem (Rosja), inni z Sinterklaasem (Holandia), a jeszcze inni z Trzema Królami (Hiszpania). Co warto wiedzieć o Mikołaju? Oto kilka ciekawostek związanych z tą postacią.

Święty Mikołaj w popkulturze, czyli historia i legenda dotycząca postaci, ciekawostki
Wizerunek świętego Mikołaja na ilustracji Thomasa Nasta w Harper’s Weekly z 1 stycznia 1881 roku - fot. domena publiczna
  1. Aby dostarczyć prezenty do wszystkich dzieci, Mikołaj ma aż 31 godzin. Skąd ta liczba? Dlaczego nie ma 24 godzin na rozdanie podarunków? Otóż wszystko ze względu na… różnice w strefach czasowych.
  2. Święty Mikołaj na świecie określany jest na wiele różnych sposobów. W Chinach mówi się o nim Shengdan Laoren, w Japonii Santa Kurosu, a na Hawajach Kanakaloka.
  3. Słynny czerwononosy Rudolf to chwyt marketingowy! Wymyślono go w 1939 roku na potrzeby sprzedaży sieci domów towarowych Montgomery Ward. Renifer, znany pomocnik Świętego Mikołaja, mimo wszystko znakomicie przyjął się w popkulturze.
  4. Ze Świętym Mikołajem związana jest piosenka „Jingle Bells”, która chyba najbardziej kojarzy się wszystkim z mikołajowymi saniami. Co ciekawe, skomponowano ją w 1857 roku jako utwór z okazji Dnia Dziękczynienia w bostońskiej szkółce niedzielnej. Z niejasnych przyczyn piosenka stała się popularna w Ameryce, a później na całym świecie.
  5. Według jednej z legend pewien człowiek kiedyś bardzo biedował, więc postanowił sprzedać trzy swoje córki do domu publicznego. Dowiedział się o tym Święty Mikołaj – a wtedy Mikołaj z Miry. Wieczorem wrzucił nieznajomemu przez komin trzy sakiewki z pieniędzmi, które wpadły do trzewików i pończoch zostawionych przez córki do wysuszenia. Właśnie stąd wziął się zwyczaj wieszania skarpet i bucików na kominku, aby Święty Mikołaj napełnił je prezentami.

Mikołaj w popkulturze – co wiemy o nim współcześnie?

Słynny ubiór Świętego Mikołaja, a więc czerwony kostium i czapka, stał się popularny w 1930 roku. Wszystko dzięki reklamie Coca-Coli, którą stworzył wówczas Fres Mizen. Właśnie w tej reklamie św. Mikołaj wystąpił po raz pierwszy w czerwonym płaszczu oraz nakryciu głowy. Reklama ta utrwaliła wizerunek Świętego Mikołaja w powszechnej świadomości. Czapka z białym pomponem, którą miał na sobie Mikołaj, jest najbardziej charakterystycznym elementem jego stroju. Stała się też jednocześnie jednym z najpopularniejszych symboli świątecznych.

Wizerunek św. Mikołaja używany jest współcześnie do celów komercyjnych. Korzystają z niego handlowcy na całym świecie. Postać Mikołaja pojawia się w sklepach i telewizji już w listopadzie, goszcząc tam aż do Nowego Roku. Święty Mikołaj najczęściej przedstawiany jest jako starszy pan z długą białą brodą, czerwonym strojem i saniami ciągniętymi przez renifery – oczywiście w towarzystwie nieodstępujących go na krok Elfów.

Autor: Paulina Zambrzycka

Bibliografia:

  1. Beata Andrzejczuk, Alicja Abramowicz-Groszek: Historia prawdziwego św. Mikołaja, Rafael Dom Wydawniczy, Kraków 2019
  2. Brand Sofie Maria: Święta na świecie, Wydawnictwo Znak Emotion, Warszawa 2021
ikona podziel się Przekaż dalej