Kochanki Franciszka Józefa - ile romansów miał na koncie cesarz Austrii?
![Katharina Schratt na zdjęciu wykonanym około 1900 roku Kobieta w stroju z epoki](https://static.kronikidziejow.pl/media/artykul/4/421/main-m.webp)
Franciszek Józef nie był wierny swojej żonie, Elżbiecie „Sissi” Bawarskiej. Kochanki Franciszka Józefa nie były tak liczne, jak Ludwika XIV czy XV, jednakże i on miał swoje faworyty. Mówi się nawet o tym, że kochanki Franciszka Józefa były mu na pewnym etapie „organizowane” przez jego adiutanta. Z dwoma kobietami, poznanymi w bardziej normalnych okolicznościach, łączyła go wieloletnia relacja, były to Anna Nahowski oraz Katharina Schratt.
Anna Nahowski – pierwsza kochanka Franciszka Józefa
Anna Nahowski: jej pochodzenie, początek romansu z cesarzem
Swój romans z Franciszkiem Józefem Anna Nahowski udokumentowała w swoich pamiętnikach, które zostały wydane ponad wiek później, w 1986 roku. Anna Nahowski urodziła się 18 czerwca 1859 roku w Wiedniu. Jej panieńskie nazwisko brzmiało cokolwiek swojsko: Nowak. Jej ojciec, Franz Nowak prowadził manufakturę produkującą m.in. wiklinowe kosze. Anna po raz pierwszy wyszła za mąż 30 stycznia 1875 roku, za Johanna Nepomuka Heuducka, producenta jedwabiu. Z tego związku urodziła się dwójka dzieci: syn, który zmarł po dwóch miesiącach oraz córka Carola, urodzona w 1877 roku. Po czterech latach Anna i Johann rozwiedli się.
Anna Nahowski i Franciszek Józef poznali się w 1875 roku, 6 czerwca (data z pamiętników) podczas spaceru po parku pałacowym w Schönbrunn. Cesarz miał wtedy 45 lat, zaś Anna niecałe 16. W swoich pamiętnikach Anna wspominała, że od momentu, kiedy cesarz po raz pierwszy ją zobaczył podążał za nią po całym parku. Przez pierwsze trzy lata znajomości ograniczała się ona do spotkań w tym parku.
Po rozwodzie Anna przeprowadziła się na przedmieścia Hetzendorf pod adres Schönbrunner Allee 8, gdzie od 1878 roku mieszkała przez 7 lat i gdzie widywała się z cesarzem. Cesarz i Anna Nahowski spotykali się zwykle na mniej niż godzinę. Co ciekawe cesarz miał być tak przyzwyczajony do etykiety, że Anna zawsze zwracała się do niego per Jego Cesarska Wysokość.
![Franciszek Józef I i Katharina Schratt, zdjęcie wykonane około 1910 roku Franciszek Józef I i Schratt](https://static.kronikidziejow.pl/media/artykul/4/421/1-m.webp)
Okres drugiego małżeństwa Anny
W międzyczasie Anna poznała swojego przyszłego drugiego męża, Franza Josepha Nahowskiego, którego rodzina pochodziła z Galicji. Był pracownikiem administracyjnym na kolei. Franz Nahowski miał wiedzieć o jej romansie, jednakże ten fakt nie zaprzątał jego głowy, ponieważ podobno skapywały mu pewne sumy z pieniędzy, które jego żona regularnie otrzymywała od cesarza. Przykładowo w roku 1883 Anna miała otrzymać pokaźną sumę 50 000 guldenów.
W roku 1883 urodziła się kolejna córka Anny, nosząca takie samo, jak ona imię. 28 maja 1884 roku Anna i Franz wzięli ślub. Niedługo później Anna ponownie zaszła w ciążę, ale poroniła. Pod koniec 1884 roku ponownie spotkała się z cesarzem i uważa się, że mogła wtedy zajść z nim w ciążę. Spekuluje się, że trzecie z dzieci Anny Nahowski Helena, późniejsza żona kompozytora Albana Berga, była córką cesarza. Podobne spekulacje istniały również w odniesieniu do ojcostwa jej syna Franka, jednakże sama Anna wykazała w dziennikach, że tutaj ojcostwo cesarza było wykluczone. Co do Heleny: dzienniki nie zawierają tutaj żadnych wskazówek. Ciekawe jest, że to właśnie wspomniany Alban Berg, a nie którekolwiek z dzieci Anny otrzymał w roku 1923 na przechowanie jej dzienniki.
W późniejszym czasie Anna z mężem przeprowadziła się do Hietzing. Z miejscem tym wiąże się pewna ciekawa informacja, otóż w jednym z pobliskich murów znajdowały się niewidoczne od strony ulicy drzwi, którymi cesarz zmierzał na spotkania z Anną. Podobne drzwi zostały przy okazji remontu wykonane również w samym domu, zaś cesarz, jak plotkowano, miał do nich złoty klucz.
Katharina Schratt wchodzi na scenę, śmierć Rudolfa, koniec romansu z Anną
Znajomość Anny z cesarzem miała trwać aż do roku 1889, czyli trwała nawet wtedy, kiedy Franciszek Józef poznał już Katharinę Schratt. Jak w pamiętnikach wspominała sama Anna ich relacje zaczęły się wtedy ochładzać. Po raz ostatni spotkali się 29 grudnia 1888 roku, jednakże to nie sprawa Kathariny Schratt zadecydowała o przerwaniu tej znajomości, a śmierć syna Franciszka Józefa, Rudolfa. Od tego momentu cesarz się już u Anny nie pojawił.
Natomiast 11 marca 1889 roku pod fałszywym pretekstem jej mąż został wywabiony z domu, a Anna Nahowski otrzymała list, w którym wzywano ją do Hofburga. Pojawiła się tam 14 marca, przyjął ją autor listu baron Mayr. Oświadczył jej, że cesarz życzy sobie dać jej prezent w wysokości, jaką ona określi i który powinien być analogiczny do kwoty, którą wcześniej otrzymała. Po krótkich negocjacjach otrzymała znacznie więcej: 200 000 guldenów, za które została zobowiązana do zachowania milczenia. Na tym zakończyła się jej relacja z cesarzem.
![Anna Nahowski w wieku 22 lat Anna Nahowski, cesarska kochanka](https://static.kronikidziejow.pl/media/artykul/4/421/2-m.webp)
Katharina Schratt: kochanka i de facto metresa Franciszka Józefa
Pochodzenie Kathariny Schratt i okoliczności, w jakich poznała cesarza
Katharina Schratt urodziła się w 1853 roku, była córką kupca. W roku 1883 zaangażowano ją do cesarsko-królewskiego teatru w Hofburgu. To właśnie ten teatr miał stać się płaszczyzną poznania jej i cesarza. Miała podziękować Franciszkowi Józefowi za swój angaż i podobno szczerze rozśmieszyła cesarza. Katharina Schratt była wtedy popularną w Austrii aktorką, młodszą od cesarza o 23 lata. Pomiędzy nią a cesarzem miała od samego początku „zaiskrzyć”. Nazywana była „Łaskawą Panią”.
Sam cesarz zresztą był w stosunku do swojej faworyty wyjątkowo hojny. Podaje się, że nie tylko finansował jej kosztowny tryb życia, obdarowywał prezentami, ale nawet spłacił jej długi w kasynie w Monte Carlo. Miała pozostać w bliskich relacjach z Franciszkiem aż do jego śmierci w 1916 roku. W momencie spotykania się z cesarzem była formalnie żoną węgierskiego arystokraty, Mikołaja von Kissa. Mieli nawet dziecko, ale żyli w separacji. Dookreślenie charakteru relacji Franciszka Józefa z Kathariną Schratt napotyka na pewien problem. Cesarza starano się wtedy prezentować jako osobę nieskazitelną, jeżeli więc nawet tajemnicą poliszynela był fakt jego intymnych stosunków z aktorką, to informacja ta była przez ówczesnych historyków i autorów „autocenzurowana”.
Zachowały się listy, w których Franciszek Józef otwierał się przed Kathariną, pisząc jej o swoich przemyśleniach, uczuciach, obawach… W Austriackiej Bibliotece Narodowej znajduje się około 900 takich listów, do której trafiły drogą dość okrężną: w roku 1940 zmarła Katharina Schratt, listy przejął jej syn Anton Kiss, natomiast po jego śmierci w roku 1970 listy te trafiły do jego gospodyni i spadkobierczyni. Ta sprzedała je, a część z nich trafiła potem do zbiorów Biblioteki. Cesarz podpisywał je „Miłujący Panią całym sercem Franciszek Józef”, zaś o samej Katharinie pisał jako o „gorąco umiłowanym aniele”. Ciekawy jest fakt, że brak jest analogicznego zachowanego zbioru listów pisanych przez Katharinę.
Elżbieta „Sissi” Bawarska a romans męża, podejście jej i jej córki
Jak wspomina Christian Dickinger pewną rolę w głębszym poznaniu się pary miała odegrać sama Elżbieta Bawarska. W roku 1886 zorganizowała spotkanie swojego męża z aktorką, co miało miejsce w atelier Angelego, malarza dworskiego. Jednocześnie Sissi zamówiła u niego dla męża portret Kathariny. Miała zresztą sama uczestniczyć w tym spotkaniu.
Christina Morató podaje, że aby rozweselić egzystencję męża Sissi zgodziła się, aby Katharina Schratt została jego oficjalną metresą. Chociaż nieoficjalnie wszyscy wiedzieli, jaki był charakter znajomości Kathariny z cesarzem, to Elżbieta Bawarska oficjalnie przedstawiła ją jako swoją przyjaciółkę. Później zdarzało się, że zapraszała ją nie tylko do pałacu w Schönbrunn, ale nawet do rezydencji w Bad Ischl.
Z drugiej strony autorka wspomina, że Maria Waleria, córka pary cesarskiej, odczuwała dyskomfort z powodu obecności Kathariny Schratt w otoczeniu rodziców, zdając sobie sprawę z tego, kim słynna aktorka jest dla jej ojca. Z jednej strony uważała, że Katharina nie jest winna temu, że jej ojciec chce być z nią „tak zaprzyjaźniony”, z drugiej jednak uważała, że jej matka nie powinna wspierać tej „przyjaźni”.
Tajemnicza sprawa małżeństwa cesarza i Kathariny
Ciekawą kwestią w kontekście relacji cesarza i Kathariny jest sprawa ich rzekomego ślubu. Miał on mieć miejsce po śmierci małżonków ich obojga. Miało to być tzw. małżeństwo „na wiarę”, czyli zawarte zgodnie z obrządkiem, ale nigdy nie ujawnione publicznie. Dowodem na to miała być relacja Augusta Marię Knolla, był on jak wspomina Christian Dickinger katolickim reformatorem.
Miał on w roku 1934 mieć możliwość zapoznania się w pałacu arcybiskupim z tajnym archiwum ślubów, w którym odnalazł następujący wpis: Franciszek Józef von Habsburg Lotaryński oraz Katarzyna Kiss de Ittebe, z domu Schratt. Christian Dickinger zamieszcza jednocześnie ciekawy komentarz arcyksięcia Otto Habsburga do tej kwestii: „To, czy on rzeczywiście poślubił panią Schratt, może interesować najwyżej Abrahama i świętą Klarę, ale nie współczesną historię!” (Dickinger, s. 64-65).
Bibliografia
- C. Dickinger, Franciszek Józef I, Świat Książki, Warszawa 2006.
- C. Erwin, A Marital Ausgleich, The Affair of Emperor Franz Joseph I and Anna Nahowski, „Journal of Austrian Studies”, vol. 51, nr 2/2018.
- C. Morató, Królowe przeklęte, Świat Książki, Warszawa 2014.