Krwawa środa - data, przyczyny, przebieg, cele, znaczenie

Polska Partia Socjalistyczna wobec rewolucji

Na początku XX wieku PPS nie miała jednolitych planów na przyszłość. Przewagę miała strona prawicowa, zainteresowana przede wszystkim polską walką o niepodległość. Kiedy wybuchła rewolucja 1905 roku coraz większą siłę zdobywała strona lewicowa. Tzw. młodzi w Polskiej Partii Socjalistycznej bardziej byli zainteresowani wspólną rewolucją w ramach ruchu robotniczego niż walką narodowo-wyzwoleńczą. (Holzer J., 1977: s.32) „Starzy” podtrzymywali wyobrażenia z czasów wcześniejszych powstań. Widzieli przyszłe wystąpienia, jako antyrosyjską, zbrojną walkę o niepodległość. Najlepiej w odpowiedzi na wybuch ewentualnej wojny między zaborcami. Dlatego „starzy” po wybuchu rewolucji 1905 roku będą krytykować i hamować działalność rewolucyjną. Dla „młodych” rewolucja w Rosji była potwierdzeniem planów, które sformułowali już wcześniej. Rewolucja miała objąć całe imperium i być prowadzona przede wszystkim przez ruch robotniczy. Królestwo Polskie miało nie tylko dążyć do odzyskania niepodległości, ale dążyć do obalenia caratu wspólnie z robotnikami innych krajów znajdujących się pod rządami cara.

Dzięki temu, że PPS miała w 1905 roku dość dobrze rozwiniętą sieć organizacyjną, mogła od razu po wybuchu rewolucji włączyć się do działań. (Holzer J. 1977: s. 38) Jednym z ważnych zadań jakie przyjęła była ochrona demonstracji robotniczych. 

Krwawa środa i jej konsekwencje

Organizacja Bojowa Polskiej Partii Socjalistycznej, opanowana przez „starych” nie podejmowała akcji do lata 1906 roku. Dopiero w lipcu i w sierpniu zaczęto przeprowadzać konfiskaty pieniędzy rządowych i wprowadzać terror wśród administracji i wojska. (Holzer J. 1977: s. 31). Krwawa środa była jedną z akcji, które odbiły się najszerszym echem.

Jak zwrócił uwagę Jan Tomicki (Tomicki J., 1983: s. 113) akcje przeprowadzone latem 1906 roku były próbą powstrzymania rozłamów w PPS. Były zarazem uderzeniem w władze rosyjskie i w klasy wyższe.

Pierwszą dużą akcję OB przeprowadziła pod koniec lipca. Była to seria napadów na pociągi, dzięki której PPS zyskała kilkadziesiąt tysięcy rubli na działalność. Na początku lipca zlikwidowała w wielu miejscowościach posterunki policji. Zamach na zastępcę generała-gubernatora Markgrafskiego w Otwocku rozpoczął prawdziwą serię akcji terrorystycznych.

Do najgłośniejszej akcji doszło 15 sierpnia 1906 roku. Tego dnia w wielu miejscowościach Królestwa, szczególnie w Łodzi i Warszawie dokonano około 100 skoordynowanych zamachów. (Tomicki J.: s. 113) Krwawa środa wywołała prawdziwy popłoch wśród władz. Tymczasem oczy robotników-rewolucjonistów były skierowane na Polską Partię Socjalistyczną. Nie wszyscy robotnicy zresztą popierali te akcje. W Łodzi doszło do bratobójczych walk, w których Organizacja Bojowa PPS skierowała działania przeciw Narodowemu Związkowi Robotniczemu i bojówkom endeckim. Nie udało się natomiast przeprowadzić skutecznego zamachu przeciw warszawskiemu generał-gubernatorowi Skałonowi. Mimo to w przygotowaniu niejednego zamachu bojówki PPS okazały się bardzo skuteczne.

Niektóre akcje, przeprowadzone w sierpniu i w kolejnych miesiącach spotkały się z krytyką części lewicy, a nawet sprzeciwem Centralnego Komitetu PPS. (Tomicki J.: s. 114; Rewolucja 1905, 2013: s. 129)

W Warszawie została przerwana okupacja przez garnizon rosyjski. Przerażeni zamachami rosyjscy żołnierze po prostu wycofali się z miasta.

Negatywnych konsekwencji krwawej środy PPS nie odczuła od razu. Świadczy to o sile psychologicznej działań jej bojówek. Władze rosyjskie naprawdę bały się zamachów. Nie były przygotowane do wojny asymetrycznej, w której trudno jest namierzyć przeciwnika. Jeden z najgorliwszych bojówkarzy w Warszawie, Henryk Baron został pojmany przez policję i... wypuszczony na wolność. Policja uwierzyła poświadczającym za niego kolegom. Dopiero pół roku później trafił do więzienia i został skazany na śmierć. W tym czasie powoli też nasilały się represje.

Związek Walki Czynnej

Pod koniec roku represje wobec członków PPS i SDKPiL były już tak powszechne, że wpłynęły na morale w szeregach rewolucjonistów. Sądy wojenne skazywały na śmierć kolejnych uczestników akcji terrorystycznych. Ci, którzy nie zginęli na stokach cytadeli trafiali na zesłanie lub odsiadywali wyrok w więzieniu. (Tomicki J.: s. 115) W tych warunkach na zjeździe PPS w Wiedniu (listopad 1906) poddano krytyce działalność OB i Wydziału Spiskowo-Bojowego. W obliczu skutecznych represji działalność tego typu traciła sens. Doszło do rozłamu w partii. Piłsudski i „starzy”, którzy opuścili obrady Zjazdu utworzyli PPS-Frakcję Rewolucyjną. (Holzer J.: s. 32)

Zawiązany w 1908 roku we Lwowie Związek Walki Czynnej był konsekwencją tych podziałów. PPS-Frakcja Rewolucyjna zrezygnowała z celów skrajnej lewicy i zmierzała w kierunku przygotowania powstania zbrojnego, którego celem było wywalczenie niepodległości. Charakterystyczne dla Związku Walki Czynnej było to, że nie eksponował haseł socjalistycznych. Cel podstawowy – wywalczenie niepodległej republiki – miał przyciągnąć również polską burżuazję i nielewicowe organizacje patriotyczne. (Tomicki J.: 136)