Le Corbusier był architektem, którego 5 zasad funkcjonuje do dziś. Oto one
Le Corbusier w dużej mierze przyczynił się do tego, jaki charakter ma współczesna, nowoczesna architektura. Ten kontrowersyjny po części szwajcarski, po części francuski architekt sformułował 5 zasad, które mają zastosowanie po dzisiaj. Co ciekawe, jego pierwsze projekty wcale nie były związane z architekturą. Zajął się nią na poważne w konsekwencji specyficznych problemów zdrowotnych. Obecnie jego konstrukcje, w tym największe jego dzieła, możemy odnaleźć na kilku kontynentach. Pewne wydarzenia i osiągnięcia kładą się jednak cieniem na jego życiorysie...
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o sztuce.
Z tego artykułu dowiesz się:
Le Corbusier: jego biografia, życie osobiste i pseudonim
Wczesna działalność, pierwsze projekty i osiągnięcia, życie osobiste i problemy zdrowotne
Charles-Édouard Jeanneret-Gris, późniejszy Le Corbusier, urodził się 6 października 1887 roku w La Chaux-de-Fonds, w Szwajcarii. Jego rodzicami byli Georges-Édouard Jeanneret-Gris oraz Marie-Charlotte-Amélie Perret, miał również starszego o niecałe dwa lata brata Alberta. W przyszłości miał się ożenić, jego wybranką stała się Yvonne Gallis, sprzedawczyni oraz modelka w domu mody, w którym Charles-Édouard prezentował swoje prace. Poznali się w 1922 roku. Nie mieli jednak dzieci, co wynikało z decyzji Le Corbusiera. Chciał on całkowicie poświęcić się pracy i uważał, że posiadanie dzieci skomplikowałoby mu życie. Kilka lat wcześniej, w 1917 roku, Charles-Édouard Jeanneret-Gris przeprowadził się do Paryża, zaś w roku 1930 uzyskał francuskie obywatelstwo.
W szkole École d’Art Charles-Édouard uczył się projektowania, zdobnictwa oraz rytownictwa. Już wtedy wyprzedzał program nauczania, a jego projekty zdobnicze były nagradzane. Przyszły architekt uważał to jednak za zajęcie wtórne. Problemy zdrowotne sprawiły, że później w centrum jego zainteresowań znalazła się nowoczesna architektura. Miał bowiem coraz większe problemy ze wzrokiem, prawdopodobnie nawet w jednym oku doszło do odklejenia siatkówki. Dość wcześnie zaczął nosić wyjątkowo grube szkła, a w pewnym momencie w ogóle przestał widzieć na jedno oko.
Le Corbusier zmarł niespodziewanie w Roquebrune-Cap-Martin 27 sierpnia 1965 roku. Wbrew zaleceniom lekarzy wyszedł popływać. Jego serce tego nie wytrzymało. Został wyłowiony przez Simona Ozieblo i Jeana Deschampsa, którzy próbowali jeszcze przeprowadzić reanimację. Bezskutecznie. Tak samo pomoc ratowników okazała się już daremna. Po uroczystościach, jakie odbyły się na dziedzińcu Luwru, w których uczestniczył francuski minister kultury André Malraux, został przewieziony z powrotem do Roquebrune-Cap-Martin, gdzie słynny francuski architekt został pochowany obok żony.
Sprawa pochodzenia pseudonimu Le Corbusier
Zanim porzucił posługiwanie się swoim formalnym imieniem Charles-Édouard Jeanneret-Gris często podpisywał się Ed lub też używał swojego przezwiska Doudou. Skąd jednak w ogóle wziął się jego słynny pseudonim Le Corbusier? Przyjmowanie różnego rodzaju tego typu pseudonimów było wtedy wśród artystów, czy też szeroko rozumianej bohemy, dość popularne. Z pewnością był to zabieg po części marketingowy. Jednak dla Charlesa-Édouarda ten przydomek miał również dodatkowe znaczenie. Otóż mieszkający swego czasu w Brukseli pradziadek Le Corbusiera nazywał się Lecorbesier.
Zdaniem autora biografii Le Corbusiera, Anthony’ego Flinta sam jego pseudonim można było wiązać z jeszcze innym słowem. Otóż w tradycji celtyckiej le corbeau to niezwykle inteligentny ptak, czyli kruk. W pewnym sensie dla samego przyszłego słynnego architekta zmiana swojego imienia na pseudonim oznaczała także w pewien sposób zerwanie z przeszłością, która miała charakter po części burżuazyjny i wkroczenie w przyszłość, nowoczesność. A właśnie jako osoba optująca za nowoczesnością Le Corbusier chciał być postrzegany.
Le Corbusier i nowoczesna architektura, jego osiągnięcia, projekty i dzieła
Słynne projekty, konstrukcje i dzieła Le Corbusiera, Blok Marsylski
Pierwszy zaprojektowany przez Le Corbusiera dom został zbudowany w latach 1905-1907, a Charles-Édouard Jeanneret-Gris zaprojektował go, mając zaledwie 17 lat. W późniejszym czasie był autorem dość radykalnych pomysłów: w imię tego, by stolica Francji stała się bardziej nowoczesna, sugerował nawet częściowe zburzenie Paryża. Słynnym projektem Le Corbusiera była Villa Savoye w Poissy. Została ona przez niego zaprojektowana dla małżeństwa Pierre’a, przedsiębiorcy, właściciela firmy ubezpieczeniowej oraz jego żony Eugénie Savoye. Samo Poissy znajduje się na przedmieściach Paryża, na północ od Wersalu.
W wyborze architekta kluczową rolę odegrała Eugénie Savoye, która chciała mieć podobny dom, jak ten projektowany przez Le Corbusiera dla mieszkającego niedaleko Wersalu małżeństwa Amerykanów: Henry’ego i Barabary Churchów. Generalnie Le Corbusier w latach 20. zaprojektował 15 prywatnych willi. Znacznie późniejszym słynnym jego projektem był Blok Marsylski – Unité d’Habitation, czyli jednostka mieszkaniowa, która została wybudowana w 1952 roku. Blok Marsylski miał pięćdziesiąt pięć metrów wysokości i sto trzydzieści siedem metrów długości. A może zainteresuje cię także ten artykuł na temat wielkiej przebudowy Paryża?
Kontrowersyjna działalność Le Corbusiera, wstydliwe osiągnięcia i konstrukcje
Podkreślenia jednak wymaga niechlubny fakt, że Le Corbusier nie cofał się przed obraniem żadnego kierunku w realizacji swoich ambicji. Nie miały dla niego znaczenia „barwy” polityczne. Z jednej strony przyjął zaproszenie od ZSRR do wzięcia udziału w konkursie na budowę w Moskwie kompleksu rządowego Centrosojuzu, czyli Centralnego Związku Spółdzielczości Spożywców. Z drugiej w roku 1934 przyjął zaproszenie Benito Mussoliniego do wygłoszenia odczytów w Mediolanie i Wenecji. Współpracował również z gubernatorem znajdującej się pod włoską okupacją Etiopii.
Największe jednak kontrowersje budzi fragment życiorysu Le Corbusiera, w którym ten już wtedy francuski architekt postanowił podjąć próbę zdobycia stanowiska w kolaboracyjnym Państwie Vichy. W tym czasie odwróciła się od niego część rodziny oraz przyjaciół. Trzeba przyznać, że ochoczo przystąpił do dzieła, zajął się m.in. budową tymczasowych domostw dla uchodźców. Miał też zająć się gruntowną przebudową Algieru.
Pomimo licznych prób nawiązywania kontaktów i znajomości nie dopiął jednak swego: nie doczekał się nadania mu funkcji, jakiej oczekiwał. Po części znaczenie zapewne miała tu jego narodowość. Później wyjechał do Paryża, zaś kiedy do Francji wkroczyły wojska alianckie, Le Corbusier zachował się w sposób dość koniunkturalny, zaoferował bowiem nowemu ministrowi ds. odbudowy i urbanistyki Raoulowi Dauntry’emu swoją pomoc w odbudowie Francji po wojnie. Bez przeszkód kontynuował zatem swoją działalność.
Słynne 5 zasad, które stworzył Le Corbusier
Najważniejsze, co pozostawił po sobie Le Corbusier i co po dziś dzień wpływa na konstrukcję budynków to jego słynnych 5 zasad. Wszystkie jego dzieła powstały w zgodzie z nimi. On sam opublikował ich listę w 1927 roku, jeszcze przed nawiązaniem kontaktu z Eugénie Savoye, Villa Savoye spełniała już zatem wymogi wynikające z tych zasad. Przyjrzyjmy się zatem temu, jakie według tych 5 zasad powinny być nowoczesne konstrukcje:
1. Słup nośny – z założenia stojący w wolnej przestrzeni, bez powiązania ze ścianami zewnętrznymi, słup nośny ma za zadanie podpieranie sufitu bez wykorzystania jakichkolwiek innych elementów. Jako że jest to jedyny element podpierający, nie jest konieczne stosowanie ścian nośnych. Ściany można zatem swobodnie wykorzystywać dla kształtowania rozkładu przestrzeni w budynku, zaś słupy nośne mogą zostać schowane w ścianach zewnętrznych lub też wręcz znajdować się już za nimi.
2. Plan otwarty – stanowi podkreślenie wartości samej w sobie, jaką jest zastosowanie słupów nośnych dla możliwości kształtowania przestrzeni wewnątrz budynku. Jest to jednocześnie swoiste przeciwstawienie się sztywnym zasadom, jakimi dotychczas rządziły się konstrukcje budynków. Te poprzednie Le Corbusier nazywał „zamrożonym planem”. Jak zostało to trafnie określone: „Realizacja zasady umożliwia przenikanie przestrzeni, także wewnętrznej i zewnętrznej; daje możliwość swobodnego kształtowania ścian: obok demonstracyjnie prostych przegród mogą to być części walców, bez konieczności zapisywania kodów ich kształtów już na planie parteru. (…) Plan otwarty jest wstępem do przestrzeni otwartej, do niezależności kompozycji pięter” (Kozłowski, s. 10). Dzięki temu możliwa jest aranżacja wnętrza w dowolny, dostosowany do potrzeb klienta sposób.
3. Swobodna elewacja – wyjdźmy na zewnątrz budynku: również ściany zewnętrzne dzięki słupom nośnym zostają uwolnione od konieczności dźwigania konstrukcji budynku. Daje to dodatkowe możliwości w kwestii montażu otworów okiennych: można instalować nie tylko okna pionowe, ale i poziome.
4. Poziome okna pasmowe – właśnie ich dotyczy kolejna z zasad opracowanych przez Le Corbusiera. Zastosowanie powyższych elementów daje możliwość zastosowania poziomych okien pasmowych, które mogą ciągnąć się przez całą szerokość budynku, dając nie tylko większe możliwości w zakresie naturalnego oświetlenia, ale i zapewniają panoramiczny widok. Jak zaznacza to prof. Kozłowski „Okno poziome staje się synonimem nowoczesności (…) dla wnikliwego widza mówi o naturze ściany, w której jest osadzone i o naturze konstrukcji budynku” (Kozłowski, s. 11).
5. Płaski dach z tarasem lub też ogród na płaskim dachu – jako symbol, którym charakteryzuje się nowoczesna architektura. Płaski dach przestaje być „obciążony” swoją użytecznością, w tym przede wszystkim „związanej z demonstracją ochrony przed deszczem”. Możliwe stawało się w ten sposób także zachowanie czystości kształtu budynku. W ten sposób uzyskuje się przestrzeń na miejsce przeznaczone do odpoczynku lub właśnie na ogród. Można też spotkać źródła, w których stwierdza się, że utworzenie ogrodu na płaskim dachu jest niejako „oddaniem” naturze tej przestrzeni, jaką jej zabraliśmy w celu budowy danego budynku.
Autor: Herbert Gnaś
Bibliografia:
- A. Flint, Le Corbusier. Architekt jutra, Wydawnictwo WAB, Warszawa 2017.
- D. Kozłowski, Pięć zasad Le Corbusiera i willa Savoye, „Polski Cement”, lipiec-wrzesień 2000.
- The La Roche House, http://www.fondationlecorbusier.fr/CorbuCache/2049_4186.pdf, dostęp: 06.08.2021.