Leszek Biały – walka o sukcesję, panowanie, polityka zagraniczna, śmierć

W drodze do samodzielnej władzy

Nie jest znana dokładna data narodzin księcia Leszka Białego. Urodził się między 1184 a 1187 rokiem. Jego ojcem był książę krakowski Kazimierz II Sprawiedliwy, matką zaś księżniczka morawska Helena znojemska.

W momencie śmierci ojca (1194) Leszek miał maksymalnie dziesięć lat i był jeszcze za młody, by objąć samodzielne rządy. W jego zastępstwie władzę sprawowała regencja. Składała się ona z wojewody krakowskiego Mikołaja, biskupa krakowskiego Pełki oraz księżny-wdowy.

Z rozwojem wydarzeń nie mógł pogodzić się książę wielkopolski Mieszko III Stary, podówczas senior rodu Piastów, którego wcześniej pozbawiono stolca krakowskiego w wyniku buntu. Swoich praw Mieszko postanowił dochodzić siłą. W 1195 roku starł się z Małopolanami niedaleko Jędrzejowa nad rzeką Mozgawą. Bitwa ta miała niezwykle krwawy przebieg. Sam książę został w niej ciężko ranny. Ostatecznie podległe mu siły wycofały się z placu boju, co umożliwiło obozowi Leszka Białego utrzymanie się przy władzy.

Około 1200 roku, kiedy Leszek Biały oraz nieco młodszy od niego brat Konrad Mazowiecki uzyskali wiek sprawny, podzielono między nich dziedzictwo ojca. Na Mazowszu i Kujawach osiadł Konrad, z kolei w ziemi sandomierskiej – Leszek.

Po śmierci Mieszka Starego (1202) do rezydującego w Sandomierzu Leszka Białego przybyło poselstwo Małopolan, którzy w zamian za objęcie tronu w Krakowie, zażądali od niego usunięcia ze stanowiska wojewody sandomierskiego Goworka. Leszek Biały nie zamierzał jednak spełniać postulatów panów małopolskich, wobec czego wojewoda krakowski Mikołaj zaprosił do Krakowa syna Mieszka Starego, Władysława Laskonogiego.

Nie sposób przesądzić, jak długo wielkopolski książę rządził w Krakowie. Zdania historyków są dość mocno podzielone. Według jednego z funkcjonującego w specjalistycznej literaturze przedmiotu poglądów, panowanie Władysława trwało aż do 1206 roku. Do tego czasu w Małopolsce znajdowały się dwa niezależne ośrodki władzy – w Sandomierzu i Krakowie. Tak naprawdę zarówno Leszek Biały, jak i Władysław Laskonogi byli zbyt słabi, aby sięgnąć po księstwo konkurenta.

Panowanie Leszka Białego

Walki na Rusi – najważniejsze wydarzenia

Jeszcze jako młodzik w 1199 roku Leszek Biały wyprawił się na Ruś, osadzając na tronie halicko-włodzimierskim księcia Romana. Sojusz polsko-ruski przetrwał jedynie kilka lat. W 1205 roku z nieznanych bliżej powodów Roman Halicki najechał ziemie polskie, doznając po drodze sromotnej porażki, jaką zafundowali mu książęta piastowscy na czele z Leszkiem Białym w bitwie pod Zawichostem. Podczas tej batalii śmierć poniósł książę Roman, co umożliwiło później Polsce podjęcie ekspansji w kierunku wschodnim.

O rozciągniecie swoich wpływów na Rusi zabiegał w sposób szczególny Leszek Biały. Od samego jednak początku książę krakowski musiał zmierzyć się z podobnymi aspiracjami króla Węgier Andrzeja II. W 1206 roku obaj władcy doszli do porozumienia w sprawie podziału stref wpływów na Rusi: Piastom pozostawiono wpływy w księstwie włodzimierskim, zaś Arpadom – w księstwie halickim.

Układ polsko-węgierski później wielokrotnie jeszcze rewidowano. Raz na korzyść Polaków, innym razem Węgrów. Leszek Biały był zmuszony do podejmowania licznych interwencji zbrojnych i wchodzenia w sojusze z książętami ruskimi. W 1214 roku wyprawił się nawet na Halicz, jednak grodu ostatecznie nie opanował.

Jeszcze w tym samym 1214 roku Arpadowie i Piastowie podpisali kolejny układ (tzw. traktat spiski). Przewidywał on objęcie władzy w Haliczu przez syna Andrzeja, Kolomana, którego żoną miała zostać córka Leszka Białego, Salomea. Dodatkowo ustalono, iż ziemie przymyska i lubaczowska trafią pod zwierzchnictwo księcia krakowskiego.

Układ spiski nie przetrwał próby czasu. Książę Leszek bardzo szybko utracił na rzecz Węgrów Przemyśl i Lubaczów. Później musiał również pogodzić się z zajęciem przez południowego sąsiada ziem między Narwią i Bugiem.

Stosunki polsko-węgierskie zostały ostatecznie unormowane w 1227 roku. Sporne księstwo halickie otrzymał najmłodszy z synów króla Węgier, Andrzej. W efekcie Leszek Biały utracił resztę ziem ruskich, zaś jego polityka wschodnia uległa całkowitemu załamaniu. Wydaje się, iż książę był zbyt słaby, aby przeforsować swoje racje na drodze orężnej. Zresztą, co podkreślili niektórzy historycy, jego umiejętności dyplomatyczne też nie były najlepsze, co musiało prędzej czy później doprowadzić do katastrofy całą jego politykę wschodnią. Jeśli szukasz więcej ciekawostek, sprawdź także ten artykuł o zamordowanych polskich władcach.

W trosce o utrzymanie władzy

Leszek Biały niemal przez całe swoje panowanie musiał zmagać się z różnymi pretendentami do tronu wielkoksiążęcego. W tej walce księcia wspomagał Kościół, reprezentowany m.in. przez arcybiskupa gnieźnieńskiego oraz biskupa krakowskiego. W 1207 roku papież Innocenty III na wyraźną prośbę polskiego episkopatu wydał bullę, w której uznawał Leszka Białego za prawowitego włodarza Krakowa.

Nie minęło kilka lat (1210), kiedy ten sam papież zmienił swoją decyzję, przywracając w Polsce zasady senioratu, ustanowione na mocy słynnego testamentu Bolesława Krzywoustego. Utorowało to drogę do tronu krakowskiego najstarszemu z wówczas żyjących Piastów, księciu opolsko-raciborskiemu Mieszkowi IV Plątonogiemu. W Krakowie Mieszko rządził zaledwie kilka miesięcy (do 1211 roku), po czym władza wielkoksiążęca znowu przypadła w udziale Leszkowi.

Jednym z wrogów Leszka Białego był panujący na Śląsku książę Henryk Brodaty, z którego inicjatywy, jak najczęściej wskazują historycy, Innocenty III wydał bullę z 1210 roku. Stosunki między obu książętami polubownie uregulowano w 1217 roku podczas zjazdu w Dankowie. Z kolei rok później (1218) Leszek Biały pogodził się z Władysławem Laskonogim (zjazd w Sądowlu). Obaj władcy przysięgli sobie, że ten, który przeżyje drugiego, będzie po nim dziedziczył władzę.

Polityka północna Leszka Białego

Książę Leszek Biały jako jeden z nielicznych książąt panujących w Krakowie prowadził ożywioną politykę północną. Dążył za wszelką cenę do utrzymania podległości księcia gdańskiego względem princepsa. W 1217 roku osadził w Gdańsku swojego namiestnika – Świętopełka z dynastii Sobiesławiców.

Leszka Białego interesowały również sprawy pruskie. W 1212 roku na zjeździe w Mąkolnie z Konradem Mazowieckim oraz namiestnikiem pomorskim Mściwojem I podjął decyzję o zorganizowaniu misji chrystianizacyjnej wśród Prusów. Z realizacją tego projektu zwlekano cztery lata, do 1216 roku, kiedy swoją działalność rozpoczął cysters Chrystian. Efekty pracy Chrystiana nie mogły jednak zadowolić księcia krakowskiego.

W związku z powyższym Leszek Biały wpadł na pomysł, aby nawrócić Prusów siłą. W latach 1222-1223 wyruszył dwukrotnie na ziemie pogan, wspomagany posiłkami przywiedzionymi przez część książąt dzielnicowych. Całe przedsięwzięcie, któremu nadano charakter krucjaty, ostatecznie zakończyło się jedną wielką klapą.

Zbrodnia gąsawska – tragiczna śmierć Leszka Białego

Po nieudanych wyprawach pruskich ogólna sytuacja geopolityczna Leszka Białego zaczęła się mocno komplikować. Jednym z problemów, który spędzał księciu sen z powiek, była sprawa Świętopełka gdańskiego, który dążył usilnie do zrzucenia jego zwierzchnictwa. Świętopełk swoją „niezależność” akcentował odmawianiem płacenia należnego trybutu princepsowi.

Leszka Białego trapił również rozwój wydarzeń w Wielkopolsce, gdzie w 1227 roku miały miejsce walki między Władysławem Laskonogim a jego bratankiem Władysławem Odonicem. W konflikcie tym Leszek Biały wspierał, co oczywiste, tego pierwszego, liczył bowiem cały czas na przejęcie jego dziedzictwa po ewentualnej jego śmierci. Leszek, korzystając ze swych uprawnień księcia zwierzchniego Polski, zaprosił zantagonizowanych książąt do Gąsawy, aby rozstrzygnąć zaistniały między nimi spór. W spotkaniu tym wziął także udział Henryk Brodaty.

O zjeździe gąsawskim dowiedział się książę Świętopełk, który najprawdopodobniej w porozumieniu z Władysławem Odonicem niespodziewanie zaatakował jesienią 1227 roku uczestników spotkania, którzy właśnie zażywali łaźni. Życie Henrykowi Brodatemu uratował rycerz Peregryn z Wiesenburga.

Zdecydowanie mniej szczęścia miał natomiast Leszek Biały. Udało mu się wprawdzie wsiąść na konia i umknąć przed siepaczami, jednak później doścignięto go w pobliskiej wsi Marcinkowo, gdzie zamordowano go w bestialski sposób.