Łokietek, król któremu niewiele się udało - przyjrzyjmy się jego porażkom

Król Polski Władysław Łokietek przed koronacją

Młode lata Władysława Łokietka

Władysław Łokietek nie miał lepszego startu do korony niż wielu jego kuzynów. Był synem Kazimierza księcia kujawskiego, łęczyckiego i dobrzyńskiego oraz Eufrozyny, księżniczki z raciborsko-opolskiej linii Piastów. Jego data urodzenia nie jest pewna, ale historycy są zgodni, że przyszedł na świat między 1260 a 1261 rokiem. Poza Władysławem para miała jeszcze trójkę dzieci, w tym dwóch synów Kazimierza II i Siemowita oraz córkę Eufemię. Z poprzedniego małżeństwa Kazimierz miał synów Leszka Czarnego i Siemomysła. Zmarł w 1267 roku zostawiając nieletniego Władysława pod opieką krewnego, Bolesława V Wstydliwego, który wcześniej usynowił też Leszka Czarnego.

Jeżeli chodzi o dziedzictwo po ojcu, to Władysław musiał się zadowolić tzw. niedziałem – wspólną ziemią z młodszymi braćmi Kazimierzem i Siemowitem. W jej skład wchodziła część Kujaw z Brześciem i ziemią dobrzyńską. (Długopolski E., 1951: s. 8)

Jako trzeci z kolei brat Władysław Łokietek nie mógł liczyć na wiele. Po śmierci Bolesława Wstydliwego Małopolskę z Krakowem dziedziczył po nim Leszek Czarny. W latach 1287-88 zawarł on traktat o przeżyciu z innymi bezdzietnymi Piastami: Przemysłem II (księciem wielkopolskim), Henrykiem IV Probusem (księciem wrocławskim) i nieżonatym jeszcze Henrykiem III głogowskim. Ten układ dawał Władysławowi pewne możliwości (które wykorzysta później), ale też stwarzał trudności, w postaci konkurencji do dziedzictwa po braciach.

Leszek Czarny zmarł w 1288 roku, drugi z kolei brat Kazimierz łęczycki w 1294 roku. Ziemie łęczycka, sieradzka oraz Kujawy znalazły się niespodziewanie szybko w rękach młodego Władysława. Kolejnym celem, jaki sobie wyznaczył było przejęcie Małopolski. (Baszkiewicz J., 1998: s. 239)

Sukcesy i porażki na drodze do zjednoczenia

Kronikarze współcześni Władysławowi zostawili nam informacje o niezbyt udolnym, choć ambitnym władcy. Przedwczesna śmierć starszych braci sprawiła, że stał się nagle najstarszym przedstawicielem swojej linii i mógł powoli jednoczyć kolejne ziemie. Poprzeczkę w dążeniach do zjednoczenia Polski i odnowienia królestwa podnosili jego rywale: Przemysł II i Wacław II. Jednak droga Władysława Łokietka do korony nie była łatwa i popełniał na niej wiele błędów.

Początkowe porażki w dążeniu do przejęcia władzy w Krakowie nie mogą być wliczane na konto osobistych błędów. W tej sprawie dużo mieli do powiedzenia lokalni panowie i miejski patrycjat. Do ubiegania się o ziemię krakowską i sandomierską przez Wacława II uprawniała go rzekoma umowa z wdową po Leszku Czarnym, Gryfiną. Informacje na temat tego zapisu nie są jednoznaczne. Niezależnie od jego prawdziwości Wacław wystąpił z roszczeniami. (Długopolski E.: s. 10) Następnie zmusił do sojuszu i zrzeczenia się roszczeń do Krakowa Przemysła II (1291). Resztę król czeski uzyskał dyplomacją, nadając lub zachowując dotychczasowe przywileje krakowskiego rycerstwa i duchowieństwa.

W tych okolicznościach ambicje Władysława Łokietka znów spotkały się z twardą rzeczywistością. Nie udało mu się przejąć Krakowa. Do sukcesów można natomiast zaliczyć utrzymanie ziemi sandomierskiej. W międzyczasie warto zaznaczyć dwie koronacje: Przemysła II (1295), Wacława II (1300) oraz krótkie panowanie Wacława III (1305-1306). Po okresie rozbicia dzielnicowego było jasne, że celem nadrzędnym dla Piastów jest nie tylko konsolidacja księstw, ale koronacja.

Na swojej drodze do tronu i zjednoczenia kraju Władysław Łokietek poniósł jeszcze kilka porażek. Spośród nich najbardziej dotkliwą była utrata Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego.

Po śmierci Przemysła II panowie wielkopolscy, z biskupem Jakubem Świnką sami go zaprosili do przejęcia schedy. W roku 1296 widzimy go jak zarządza Wielkopolską, częścią Kujaw, ziemią sieradzką i łęczycką oraz sięga po Pomorze. Ale już w roku 1300 jest uciekinierem, jego żona z dziećmi ukrywa się w przebraniu mieszczki. Co się stało? Informacje przekazane w kronikach wskazują na to, że Władysław Łokietek zarządzał nieudolnie tak wielkim obszarem. (Baszkiewicz J.: s. 241) W Wielkopolsce odwrócili się od niego jego właśni zwolennicy, na Pomorzu popełnił błąd swojego dziadka (Konrada I Mazowieckiego) – poprosił Zakon Krzyżacki o pomoc w walce z Brandemburczykami. W efekcie Krzyżacy zyskali Pomorze i mogli przenieść siedzibę do Malborka.

W latach 1300-1304 przebywał za granicą. Może brał udział w obchodach jubileuszu w Rzymie, możliwe też, że szukał popleczników na Węgrzech i Rusi. W każdym razie wraca do kraju w 1304 roku, z pomocą węgierskiego możnowładcy obejmuje ponownie w posiadanie ziemię sandomierską. W 1305 i 1306 roku umierają jego czescy rywale do tronu. Droga do koronacji jest nareszcie wolna. Jeśli szukasz więcej ciekawostek, sprawdź także ten artykuł o tym, jak Władysław Łokietek sprawdzał polskość krakowskich mieszczan.

Król Polski

Ponowne zjednoczenie i koronacja

Zaletą, które nie można odmówić Łokietkowi była umiejętność uczenia się na błędach. Chociaż nigdy nie był dobrym dyplomatą, to po kilku latach na wygnaniu lepiej rozumiał wagę zawierania sojuszy i zarządzanie przywilejami. Sympatię u zwolenników mógł też zyskiwać dzięki swojej prostoduszności. Poza tym historia okazała się dla niego łaskawa. Po śmierci ostatniego króla z dynastii Przemyślidów przejął władzę w Małopolsce, odzyskał Pomorze Gdańskie (na jakiś czas), ziemię łęczycką i Kujawy. Nie udało mu się jeszcze wrócić do Wielkopolski, dotychczasowego miejsca każdej koronacji królewskiej. Tu do 1314 roku będzie panować Henryk IV głogowski.

Do niewątpliwych sukcesów Władysława Łokietka trzeba zaliczyć uporanie się z buntem niemieckiego patrycjatu w Krakowie i kilku innych miastach Małopolski. (Baszkiewicz J.: s. 244) Po tym wydarzeniu panowie Wielkopolscy decydują się przekazać Łokietkowi władzę, pomijając synów Henryka głogowskiego. Natomiast 1318 następuje zjazd w Sulejowie, który jest potwierdzeniem triumfu kujawskiego księcia. Powstaje dokument z prośbą o koronę dla Piasta, który rok później dotrze do Stolicy Apostolskiej. Mimo protestów Zakonu Krzyżackiego i Luksemburczyków (kolejnej dynastii czeskiej) papież przychylił się do prośby poselstwa polskiego. (Długopolski E.: s. 194-195) Władysław Łokietek został koronowany w 1320 roku w Krakowie. Tym samym stając się pierwszym w historii królem polskim nie koronowanym w Gnieźnie.

Porażki króla

Nie da się ukryć, że kariera księcia kujawskiego, który w ciągu 20 lat z wygnańca został akceptowanym powszechnie królem, zalicza się do wielkich sukcesów. Czy jego panowanie było godne tego zwycięstwa? Został koronowany wbrew wyraźnym protestom Krzyżaków i króla Czeskiego. Serca własnych poddanych zdobył raczej jako idea „swojego króla”, niż jako władca naprawdę wybitny. Próby odzyskania władzy nad Pomorzem okazały się pasmem porażek. (Baszkiewicz J.: s. 245) Nie pomógł tu sojusz z Litwinami, który Zakon Krzyżacki od razu wykorzystał do propagandy przeciw polskiemu królowi. Litwa była jeszcze wówczas krajem pogańskim.

Wojny z Zakonem doprowadziły też ostatecznie do utraty Kujaw, które były częścią pomostu między Wielkopolską i Małopolską. Pozostało cienkie pasmo ziemi łęczyckiej i sieradzkiej. W większości pozostałych księstw rządzili autonomicznie inni Piastowie. W przeciwieństwie do swojego syna Kazimierza, Władysław nie zawsze radził sobie z sojuszami. Dopiero jego następca ułoży się z Luksemburczykami i naprawdę wykorzysta potencjał sojuszu z Andegawenami. Natomiast obecność na północy Zakonu Krzyżackiego będzie się dawała we znaki jeszcze do czasów Zygmunta Starego (hołd pruski – 1525).