Maria Walewska - pochodzenie, życiorys, ciekawostki
Nic nie zapowiadało tego, że życie pochodzącej z niewielkiej Kiernozi Marii Łączyńskiej potoczy się tak burzliwie. Przymusowe małżeństwo ze starszym o kilkadziesiąt lat szambelanem, romans z najsłynniejszym cesarzem Francji i polityka, zarówno polska, jak i francuska w tle. Poznajmy jej niezwykły, ale i niestety krótki życiorys, w tym historię jej relacji z Napoleonem Bonaparte.
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o historii Francji.
Z tego artykułu dowiesz się:
Pochodzenie i pierwsze małżeństwo Marii
Maria Walewska, z domu Łączyńska, urodziła się w małej miejscowości Brodnie koło Kiernozi 7 grudnia 1786 roku. Jej ojciec Maciej Łączyński był starostą gostyńskim. Oprócz Marii miał jeszcze sześcioro dzieci. Brał udział w insurekcji kościuszkowskiej, zginął od rosyjskiej kuli w bitwie pod Maciejowicami. Dwaj jej bracia, Benedykt Józef oraz Teodor Józef Marcin byli żołnierzami w Legionach Polskich. Pierwszy z nich dosłużył się nawet stopnia generała. Jeszcze wcześniej brał również udział w insurekcji kościuszkowskiej. Początkowe wykształcenie Maria zdobywała w pałacu Łączyńskich w Czerniewie. Nauczycielem języka francuskiego i jednocześnie guwernerem Marii od 1795 roku był Mikołaj Chopin, ojciec słynnego kompozytora. Po ukończeniu szkół wróciła do Kiernozi.
Pierwszym mężem Marii był Anastazy Walewski z Walewic. Szambelan ów i właściciel licznych włości w okolicach Łowicza w momencie starania się o rękę Marii miał już 67 lat. Dokładna data ich ślubu nie jest znana, natomiast wiadomo, że na początku 1805 roku oboje wyjechali najpierw do Baden-Baden a następnie do Rzymu. W tamtym czasie w swoich listach pisała, że mąż wykazywał się wobec niej dobrocią, uprzejmością i taktem.
Małżeństwo Marii z Anastazym nie było jednak dobrowolne. Zostało ono ustalone przez członków jej rodziny. 24 sierpnia 1814 roku małżeństwo to zostało unieważnione przez warszawski sąd konsystorski, zaś w uzasadnieniu wyroku stwierdzono, że zostało zawarte w sytuacji „braku nieprzymuszonej woli” ze strony Marii i wbrew jej uczuciom. W trakcie rozprawy wyszło na jaw, że do ślubu zmusili ją matka oraz brat Józef. Prawdopodobnym powodem takiego działania była chęć zatuszowania ciąży Marii, bowiem 6 miesięcy po ślubie, 13 czerwca 1805 roku, urodził się jej pierwszy syn Antoni Bazyli Rudolf. Istnieją opinie, że nie był on synem Anastazego. Sam szambelan zmarł 18 stycznia 1815 roku.
Relacja Marii Walewskiej z Napoleonem Bonaparte
Początek znajomości Marii i Napoleona, ciekawostki i tło polityczne
Data początku znajomości Napoleona i Marii to najprawdopodobniej 1 stycznia 1807, istnieją jednak różne wersje co do okoliczności tego zdarzenia. Według jednej z nich doszło do tego podczas balu, który odbywał się w Warszawie. Według innej Napoleon wracał z bitwy pod Pułtuskiem i właśnie 1 stycznia zmieniał konie na stacji pocztowej, gdzie czekał na niego tłum ludzi. Wśród nich miała być Maria Walewska. Realne zaistnienie tej sytuacji poddawane jest jednak w wątpliwość.
Według późniejszych relacji, tym razem wiarygodniejszych, w momencie prezentacji polskich dam na balu w Warszawie w dniu 7 stycznia zatrzymawszy się przed Marią Napoleon stwierdził: „O, jakież to mnóstwo pięknych kobiet w Warszawie”. Dziesięć dni później spotkali się ponownie na kolejnym balu. Napoleon pisał listy do Marii podczas trwania wojny z Prusami. Na jego zaproszenie przybyła również na zamek w Finckenstein, obecnie jest to Kamieniec Suski niedaleko Iławy. Spędziła tam trzy tygodnie.
Napoleon i Maria tymczasowo rozstali się w maju 1807 roku. Podawanym czasami w tym kontekście powodem było zbyt długie zdaniem Marii zwlekanie Napoleona z przywróceniem Polsce pełnej niepodległości.
Kwestia patriotyzmu w zachowaniu Marii budzi wiele kontrowersji. Istnieją teorie, zgodnie z którymi Maria była w pewien sposób „rozgrywana” przez ówczesne ważne polskie osobistości, które naciskały na nią, chcąc wymusić na Napoleonie bardziej radykalne działania. Miała jako metresa, kochanka cesarza Napoleona stać się swoistym „ambasadorem interesów Polski”. Wśród osób biorących w tym udział wymienia się księcia Józefa Poniatowskiego oraz Hugo Kołłątaja. Brak jest jednak na to jednoznacznych dowodów.
Późniejsze wspólne losy
Maria i Napoleon ponownie spotkali się w Paryżu w 1808 roku a następnie w 1809 w austriackim Schonbrunn. Prawdopodobnie wtedy Maria zaszła w ciążę. Z ich związku 4 maja 1810 roku narodził się syn, Aleksander Florian Józef Walewski Colonna, który później w latach 1855-1860 pełnił funkcję francuskiego ministra spraw zagranicznych. Aleksander urodził się w Walewicach, a jej mąż Anastazy uznał go za swojego syna. Według pogłosek nalegać na to miał sam Napoleon, aby uchronić syna przed losem dziecka z nieprawego łoża.
Jednakże już jesienią 1810 roku Maria wraz z synami wyjechała do Paryża. Miała w tym czasie otrzymać od Napoleona pałacyk oraz kwotę 10 000 franków miesięcznie. Jej kontakty z Napoleonem były wtedy coraz rzadsze i dotyczyły przede wszystkim spraw związanych z Aleksandrem. Napoleon w 1812 roku podpisał zresztą akt dotacyjny, mający zabezpieczyć go finansowo. Przekazał mu tereny w Królestwie Neapolu, nadał francuski tytuł hrabiowski, a później rentę w wysokości 50 000 franków. Jest możliwe, że gesty Napoleona wynikały z wyrzutów sumienia, bowiem w 1810 rozwiódł się ze swoją dotychczasową żoną Józefiną i poślubił Marię Ludwikę Habsburżankę.
Maria wróciła do Warszawy przed rozpoczęciem przez Napoleona „drugiej wojny polskiej”, jednakże już w tamtym momencie nie miało to większego wpływu na jej relacje z Napoleonem. Później, 1 stycznia 1813 roku wróciła do Paryża. Maria odwiedziła Napoleona razem z Aleksandrem podczas jego zesłania na Elbę, 1 września 1814 roku, jednakże już następnego dnia obalony cesarz nakazał jej, aby wyjechała. Wróciła jeszcze później do Paryża, już po powrocie Napoleona. Oboje spotkali się jeszcze później tylko raz, po przegranej bitwie pod Waterloo. Miało to miejsce 28 czerwca 1815 roku w Malmaison.
Drugie małżeństwo Marii Walewskiej i jej śmierć
Znajomość z generałem d'Ornano
W 1815 roku Maria poznała hrabiego Filipa Antoniego Augusta d'Ornano. Paradoksem w odniesieniu do jej romansu z Napoleonem był fakt, że d'Ornano był w pewnym momencie generałem, który kontynuował swoją karierę wojskową w państwie Burbonów, którzy doprowadzili do obalenia Napoleona.
Relacje Marii z d'Ornano stały się nieco bliższe po jego pojedynku z innym generałem, Jean Pierrem Françoisem Bonetem, w którym został ranny. Po tym wydarzeniu Maria opiekowała się nim.
Jeszcze bardziej nastawianie Marii do generała uległo zmianie po tym, jak został aresztowany jako bonapartysta.
Maria zapoczątkowała wtedy akcję jego uwolnienia. Później zaś, zgodnie ze swoimi obietnicami z tamtego czasu, wyszła za niego za mąż w 1816 roku w Brukseli. Występowała już od tej pory jako hrabina. Zamieszkała wtedy w Liegé. 9 czerwca 1817 roku urodził się jej trzeci syn, Rudolf August d'Ornano.
Choroba Marii Walewskiej
Równocześnie zaczęły się jednak jej poważne problemy zdrowotne. Leczyła się w Polsce. Jej lekarz, dr Czerkieski był szczególnie zaniepokojony złą kondycją jej nerek. Wróciła do Liegé, gdzie już ciężko chora podyktowała nauczycielowi historii i geografii nazwiskiem Carite liczące ostatecznie 150 stron Pamiętniki Pani Hrabiny Walewskiej.
Jej krótkie życie zakończyło się 11 grudnia 1817 roku w Paryżu, w pałacyku, który jej syn otrzymał od Napoleona. Miała wtedy zaledwie 31 lat. Najbardziej prawdopodobną przyczyną śmierci była kamica nerkowa. Pierwotnie została pochowana w rodzinnym grobowcu d'Ornano na Cmentarzu Wschodnim w Paryżu.
Rok później, 27 września 1818 roku została przeniesiona do krypty kościoła parafialnego w Kiernozi. O zgodę na to przeniesienie wystąpiło rodzeństwo Marii, sprzeciw wyraził jej mąż, jednakże ostatecznie sąd wydał na to zgodę. Na cmentarzu w Paryżu pozostał jednak istotny ślad po niej: jej serce.
Autor: Herbert Gnaś
Bibliografia:
- J. Besala, Najsłynniejsze miłości królów polskich, Bellona, Warszawa 2009.
- M. Brandys, Kłopoty z Panią Walewską, Czytelnik, Warszawa 1974.
- M. Chudzyński, Sławni mieszkańcy Kiernozi z przełomu XVIII i XIX w., „Notatki Płockie”, nr 2/2011.