Najazdy Witenesa na Mazowsze i bitwa pod Trojanowem. Starcia litwińsko-polskie

Najazdy litewskie na Polskę – przyczyny i znaczenie

Pierwsza poświadczona źródłowo wyprawa litewska na ziemie polskie miała miejsce w 1209 roku. Od 1253 roku Litwini niemal co roku najeżdżali Polskę. Najczęściej kierowali się na Mazowsze i ziemię sandomierską.

Wojska litewskie, atakując Polskę, nie myślały bynajmniej o jej podboju. Ich wyprawy miały charakter rabunkowy, zaś głównym motorem ich organizowania był zamiar pochwycenia jak największej ilości łupów. Litwini szczególnie cenili sobie jeńców, których masowo osadzali w swej ojczyźnie (okolice Niewiąża, Wilii i Niemna).

Najazdy litewskie kierowały się głównie na tereny zagospodarowane, powodując ich depopulację. Straty w ludziach i mieniu w niektórych regionach Polski były znaczne. W czasie jednego z najazdów litewskich śmierć poniósł książę mazowiecki Siemowit I (1262). Wyprawy pogan przyczyniły się do powstania w ówczesnym społeczeństwie polskim negatywnego obrazu Litwinów jako grabieżców.

Litwini, co warto w tym miejscu szczególnie uwypuklić, występowali także jako sojusznicy książąt kujawskich i mazowieckich, którzy nie wzbraniali się od ich wykorzystywania przeciwko sobie. Erę wspólnych wystąpień polsko-litewskich zapoczątkował książę Konrad Mazowiecki (zm. 1247), kilkukrotnie korzystając z pomocy pogan podczas zmagań o Kraków (1229, 1241, 1243, 1244 i 1246).

Kosztem Polaków władcy litewscy, mówiąc w wielkim skrócie, zbudowali swoje „imperium”. Część książąt piastowskich, zamiast z nimi walczyć, wolała się z nimi porozumieć. I tak np. Bolesław II płocki sprzymierzył się z księciem Trojdenem, poślubiając jego córkę Gaudemundę, która na chrzcie otrzymała imię Zofia. Małżeństwo to stanowiło swego rodzaju precedens w stosunkach polsko-litewskich, tym bardziej, iż Kościół zakazywał zawierania małżeństw mieszanych (chrześcijańsko-pogańskich). Pomimo przyjęcia chrztu przez Mendoga, państwa europejskie, w tym Krzyżacy, uznawali Litwę za kraj pogański.

Wielki najazd Witenesa na Mazowsze w 1294 roku

Okoliczności towarzyszące wyprawie

Pod koniec lat 80. XIII wieku rywalizujący ze sobą książęta mazowieccy Konrad II czerski i Bolesław II płocki pogodzili się, wobec czego automatycznie ustały najazdy litewskie na Mazowsze. Odtąd poganie zaczęli intensywnie najeżdżać Kujawy i Małopolskę. W 1290 roku Litwini pod wodzą niejakiego Jesbuty w liczbie 500 wojowników wkroczyli na Kujawy, obławiając się niemałymi łupami.

Kolejna wyprawa Litwinów miała miejsce dwa lata później (1292). Ich działaniami koordynował książę Witenes (syn Pukuwera). Książęta kujawscy Władysław Łokietek i Kazimierz II w obliczu niespodziewanego najazdu wroga zwrócili się z prośbą o pomoc do Zakonu Krzyżackiego.

Krzyżacy wprawdzie wyruszyli do boju przeciwko wojskom litewskim, jednak widząc, jak książęta polscy uciekli przed nimi w popłochu, postanowili wycofać się z zagrożonego rejonu na bezpieczną odległość. Sugeruje się, iż istotny wpływ na postawę Zakonu, któremu bynajmniej nie zależało na pobiciu napastników, miały ich niewystarczające siły.

Bitwa pod Trojanowem (1294) – przebieg

Według krzyżackiego kronikarza Piotra z Dusburga kolejny najazd litewski na ziemie polskie odbył się jeszcze w 1292 roku w Zielone Święta (25 maja). Współcześni historycy podaną datę uznają za nieścisłą, uważając, iż wyprawa pogan w rzeczywistości nastąpiła dwa lata później – w 1294 roku.

Tak jak poprzednio na czele najazdu stanął książę Witenes. Zdaniem Piotra z Dusburga wiódł on ze sobą 800 Litwinów. Z kolei później piszący Jan Długosz (1415-1480) pisał o 1800 wojownikach, których miały dodatkowo wspomagać zastępy Prusów i Żmudzinów.

Celem ataku pogan była ziemia łęczycka, rządzona podówczas przez księcia Kazimierza II. Historycy sądzą, iż podczas tego najazdu z Litwinami współpracował Bolesław II. Pojawiły się nawet głosy, iż książę płocki namówił swoich dotychczasowych sojuszników, aby spustoszyli władztwo księcia Kujaw.

W toku najazdu Litwini zabili 400 Polaków. Zdobyli też kolegiatę w Tumie, którą następnie puścili z dymem. Przy okazji złupili wszystko, co przedstawiało jakąkolwiek wartość. Ponoć do ich niewoli dostało się tak wielu brańców (w tym księża), że na każdego Litwina przypadało 20 chrześcijan.

Podobnie jak w 1292 roku Polacy próbowali przeciwstawić się Litwinom. Kazimierz II łęczycki wyruszył nawet w pościg za wycofującymi się w kierunku Litwy łupieżcami. Ostatecznie dopadł ich pod Trojanowem, nad brzegami Bzury. Wydawało się, iż Polacy mają zwycięstwo na wyciągnięcie ręki. Tak się jednak ostatecznie nie stało. Na przeszkodzie stanął książę płocki Bolesław, który doprowadził do zawieszenia broni. Sprawdź także ten artykuł o polskich władcach, którzy zginęli w bitwach.