Najsłynniejsze mumie świata - od faraonów po rudowłosych mieszkańców północnych Chin

Naturalna mumifikacja i balsamowanie ciał

Mumią nazywamy ciało zmarłego (najczęściej człowieka, ale są też mumie zwierząt), które nie uległo rozkładowi. W większości przypadków są to ciała zasuszone lub zabalsamowane w sposób naturalny lub celowo. Pozbawienie nadmiaru wody i nasączenie odpowiednimi substancjami uniemożliwia proces rozkładu. Innym sposobem zapobiegania rozkładowi jest zamrożenie lub zanurzenie w substancji konserwującej.

Mumie sprzed tysięcy lat, które zachowały się w sposób naturalny, często znajduje się na pustyni lub w lodowcach górskich. Jedne z najstarszych znanych ciał, celowo zmumifikowane przez człowieka, pochodzą z Chile. Są to mumie ludzi z kultury Chinchorro (5400-1300 p.n.e.). Technika była dość precyzyjna jak na paleolityczną kulturę nomadów. Procedura obejmowała zdjęcie i zabalsamowanie skóry, wypełnienie jej z powrotem szkieletem oraz naturalnym wypełniaczem (patyki, rośliny, glina). Na twarz zakładano glinianą maskę, a na głowę perukę. Wierzchnią warstwę zabezpieczano specjalną pastą. Najstarsze mumie pokryte są pastą koloru czarnego i są około 2000 lat starsze niż słynny Ötzi – Człowiek Lodu!

Sztukę konserwacji i balsamowania zwłok stosuje się do dziś. Dla potrzeb nauki zachowuje się najczęściej ciała w formalinie. Ciała, które mają być wystawione na widok publiczny, zabezpiecza się, nasączając specjalnymi substancjami konserwującymi.

Najsłynniejsze mumie na świecie

O niektórych mumiach mało kto wie, ja chciałabym jednak przypomnieć kilka tych najbardziej znanych. Poniżej zamieszczam subiektywną listę:

Tutanchamon i mumie egipskie – Kiedy mowa o mumiach, to w pierwszej kolejności mamy przed oczami owinięte w bandaże i złożone w sarkofagach zakonserwowane ciała faraonów. Najbardziej znane są mumie egipskie, a spośród nich największą sławą cieszą się doczesne szczątki Tutanchamona z XVIII dynastii. Był on synem lub bratankiem (zależnie od interpretacji) słynnego Echnatona. Jest znany głównie z tego, że przywrócił tradycyjny politeizm po swoich sławniejszych poprzednikach (Echnatonie i Nefertiti). Prawdziwą sławę zdobył jednak trzy tysiące lat po śmierci, kiedy angielscy egiptolodzy odkryli jego grobowiec. Chcąc nagłośnić odkrycie, dziennikarze zaczęli powielać informację o klątwie, która miałaby zabijać kolejnych uczestników otwarcia grobowca. (por. Ceram C.W., 1958: s. 236-237)

Człowiek Lodu zwany Ötzi – 19 września 1991 roku dwoje niemieckich alpinistów wracało ze wspinaczki na granicy Austrii i Włoch. Nagle dojrzeli kończynę wystającą z lodu. Po bliższym przyjrzeniu się zrozumieli, że patrzą na ludzkie zwłoki. Wezwano policję. Początkowo myślano, że ciało należy do nieszczęśliwego alpinisty sprzed kilku, może kilkunastu lat. (Dubowski M. i in., 1998: s. 5-13) Ubranie ze skór i broń w postaci strzał, łuku oraz siekierki sugerowały, że ciało leżało w lodzie dużo dłużej. Badania wykazały, że Ötzi (tak go nazwano od pasma górskiego, w którym został znaleziony) musiał zginąć w czasie śnieżycy ok. 3200 roku p.n.e. Informacje o niezwykłym odkryciu obiegły cały świat. Człowiek Lodu stał się niemal gwiazdą w kręgach archeologów i osób zainteresowanych prehistorią.

Inkaskie dzieci z Llullaillaco – Te zmumifikowane zwłoki trójki dzieci znaleziono w 1999 roku, niedaleko szczytu wulkanu Llullaillaco w Argentynie. Być może najbardziej znana jest najstarsza dziewczynka. Twarz, włosy i ubranie trzynastolatki zachowały się tak dobrze, że wygląda niemal, jakby dopiero zasnęła. Obok niej znaleziono dwoje młodszych dzieci. Badania wykazały, że przed śmiercią wszystkie były odurzone koką i alkoholem, była to część ceremonii, która doprowadziła do złożenia dzieci w ofierze. (Handwerk B., 2013, https://www.nationalgeographic.com/culture/article/130729-inca-mummy-maiden-sacrifice-coca-alcohol-drug-mountain-andes-children, dostęp 13.10.2021)

Kaukascy rolnicy z północnych Chin – Mumie odkryte w Kotlinie Kaszgarskiej (północno-zachodnie Chiny) zrobiły sensację i wzbudziły kontrowersje przede wszystkim ze względu na wygląd. Najstarsza z nich, nazwana Pięknością z Loulan, to zachowane w sposób naturalny ciało kobiety sprzed 3800 lat. W momencie śmierci miała około 45 lat. Po śmierci została owinięta w wełniany płaszcz, a sucha i silnie zasolona gleba utrwaliła jej ubranie i rysy. Najbardziej szokujące okazały się jednak kasztanowe włosy kobiety i kaukaskie rysy. Kaukaska uroda w tym regionie nie jest jednak niczym zaskakującym. Do dziś zamieszkują go Ujgurowie, bardziej przypominający mieszkańców Armenii czy Azerbejdżanu niż Pekinu. Niestety są oni prześladowaną mniejszością w Chinach i dla władz fakt istnienia w tym terenie od tysięcy lat ludzi o podobnym wyglądzie jest bardzo niewygodny. (Moose M., 2014, https://www.ancient-origins.net/ancient-places-asia/beauty-loulan-and-tattooed-mummies-tarim-basin-001227, dostęp 13.10.2021)

Lenin – Włodzimierz Iljicz Lenin zmarł 21 stycznia 1924 roku po długotrwałej chorobie (prawdopodobnie na powikłania kiły). Jego ciało początkowo nie było przeznaczone do mumifikacji. Zabalsamowano je tylko na kilka dni do czasu pochowania. Mrozy zachowały je przez pierwsze miesiące w nienaruszonym stanie, dopiero w marcu zauważono proces gnilny. Zdecydowano o poddaniu go eksperymentalnej procedurze balsamowania. Kult wodza rewolucji narastał razem z izolowaniem prawdziwego Lenina od społeczeństwa. Kiedy umarł mumifikacja i wystawienie ciała na widok publiczny miały podtrzymać ten stan. Ciało Lenina stało się jednym z głównych artefaktów fundatorskich Związku Radzieckiego. Po upadku komunizmu zburzono wiele pomników wodza rewolucji, ale nie zdecydowano się na pogrzebanie ciała. Do dziś dwa razy na tydzień przeprowadza się zabiegi pielęgnacyjne mumii i zabezpiecza ją za pomocą coraz nowszych metod konserwacji. (Yurchak A., 2015: s. 125-126) Sprawdź także ten artykuł na temat śmierci Lenina.

Mumie a badania nad przeszłością

Dla większości ludzi mumie są przede wszystkim ciekawostką. Fascynują i przerażają zarazem. Jednak dla archeologów, historyków i antropologów są ważnym źródłem informacji. Dobrze zachowane ciała, zwłaszcza te zakonserwowane naturalnie, są jak okno na minione epoki. Możemy się dowiedzieć co jedli, w co się ubierali i jak żyli ludzie sprzed tysięcy lat.

Czasami po tysiącach lat odkrywają się tajemnice, które ówcześni ludzie mieli nadzieję ukryć na zawsze. Takim zaskoczeniem mogła być mumia ciężarnej kobiety zbadana kilka lat temu przez warszawskich naukowców. Wspomniane wcześniej mumie dzieci złożonych w ofierze na zboczu wulkanu, pozwalają zrozumieć życie osób przeznaczonych dla bogów w kulturze Inków.