Niektóre piramidy odkryte w Polsce są starsze niż egipskie – gdzie znajdują się polskie piramidy i co o nich mówią archeolodzy?

Prehistoryczne grobowce na Kujawach i w Wielkopolsce

Dlaczego piramidy?

Grobowce sprzed 5500 lat, zwane polskimi piramidami, można oglądać w Gaju Stolarskim, Wietrzychowicach i Sarnowie na Kujawach. Patrząc na niewielkie wzniesienia, dzisiejszy turysta może nie widzieć podobieństwa do zabytków starożytnego Egiptu. Czy określenie „polskie piramidy” jest tylko chwytem, który ma przyciągać turystów? Niekoniecznie. Chociaż po latach pozyskiwania z nich kamienia i zarośnięcia przez roślinność leśną rodzime grobowce nie przypominają piramid, to mają wiele cech wspólnych z budowlami egipskimi.

Grobowce typu kujawskiego były usypywane w kształcie wydłużonego trójkąta. Usypywano je z ziemi i wzmacniano blokami kamiennymi. Budowle są zorientowane według kierunków wschód-zachód. Chociaż wyglądają o wiele skromniej niż dzieła egipskich architektów, to mogą świadczyć o dość rozwiniętej kulturze tutejszych mieszkańców. Musieli oni używać prawdopodobnie prostych dźwigni, na pewno potrzebna była dobra organizacja pracy. Orientacja według kierunków świata pozwala przypuszczać, że miało to jakieś znaczenie zwyczajowe lub rytualne.

Budowle i ich budowniczowie

Jak wspomniałam, polskie piramidy były usypywane z ziemi i wzmacniane blokami kamiennymi. Ich wysokość to 3 metry (według niektórych źródeł nawet do 5 metrów). Najbardziej imponująca jest szerokość (ok. 10 m) i długość (ok. 100 m).

W grobowcach spoczywali szczególnie ważni przedstawiciele ówczesnej społeczności. Najczęściej mężczyźni, chociaż archeolodzy odkryli też grób 70-letniej kobiety.

Nadal nie wiemy za dużo na temat budowniczych polskich piramid sprzed 5500 lat. Ostatnio odkryto za pomocą dronów należące do nich osady. Prawdopodobnie zajmowali się głównie pasterstwem bydła i tylko w niewielkim stopniu rolnictwem. Nadal zagadką pozostaje, gdzie chowano zwykłych przedstawicieli tej kultury.

Archeolodzy zaliczają budowniczych megalitycznych grobowców do tzw. kultury pucharów lejkowatych. Jej przedstawiciele wyrabiali wysokiej jakości naczynia ceramiczne, narzędzia kościane i krzemienne. (Czekaj-Zastawy A. i in., 2013: s. 197-198) Niestety nie znamy jeszcze zbyt dokładnie kultury tego okresu i turystom pozostaje podziwianie grobowców oraz wydobytych artefaktów. Reszty musi dopełnić wyobraźnia.

Piramidy wielkopolskie

Mówiąc o prehistorycznych piramidach w Polsce, nie sposób nie wspomnieć tzw. piramid wielkopolskich. Są dużo młodsze od grobowców kujawskich i nieco młodsze niż Wielka Piramida w Gizie. Powstawały w epoce brązu, w okresie ok. 1700-1500 r. p.n.e. (kultura unietycka). Podobnie jak kujawskie zostały wykonane z usypanej ziemi i kamieni. Są grobowcami osób znacznych w lokalnej społeczności. Piramidy wielkopolskie nazywa się również kurhanami.

Budowniczowie piramid wielkopolskich dobrze znali się na metalurgii. Oprócz miedzi i brązu używali także złota i bursztynu. (Zgurecki W.P., 2014: s. 6) Książąt kultury unietyckiej chowano nie tylko z darami grobowymi, ale razem z końmi.

Warto pamiętać, że jest to okres dynamicznych zmian na terenie Eurazji. Na Bliskim Wschodzie i w Egipcie zaczyna się używać rydwanów. Chińczycy zaczynają stosować pismo piktograficzne. Szczyt rozwoju przeżywa kultura minojska (pałac w Knossos) i państwo Mittani. Czy zagubiony podróżnik miał szansę połączyć w tym czasie światy kultury unietyckiej i np. minojskiej? Kto wie? Chociaż ówcześni mieszkańcy basenu Morza Śródziemnego woleli się poruszać szlakami morskimi.

Grobowce wielkopolskie, o których mowa można zobaczyć w pobliżu wsi Łęki Małe w Lubuskiem (są zaznaczone na mapie Google na północ od zabudowań wsi).

Piramidy – grobowce i pomniki nowożytnej szlachty

Pierwsza piramida w okresie nowożytnym?

W XIX wieku aż do lat 30-tych XX wieku budowanie grobowców w kształcie piramid było modne w kręgach zamożniejszej szlachty i pasjonatów Egiptu. Jednak najstarszy grobowiec tego typu w Polsce (nie licząc prehistorycznych) powstał dużo wcześniej, w I połowie XVII wieku. Spoczywa w niej prawdopodobnie ciało Pawła Orzechowskiego, podkomorzego chełmskiego, który był arianinem. Grobowiec znajduje się w Krynicy w województwie lubelskim (powiat krasnostawski).

Co skłoniło Orzechowskiego do wybudowania sobie takiej mogiły? Jako „heretyk” nie mógł być pochowany na cmentarzu katolickim. Bracia Polscy, zwani też potocznie Arianami stanowili radykalny odłam protestantyzmu. Przede wszystkim odrzucali dogmat o Trójcy Świętej. Byli uznawani za heretyków i prześladowani dużo bardziej niż luteranie czy kalwiniści. Nic dziwnego, że arianin Orzechowski musiał sam zapewnić sobie miejsce wiecznego spoczynku. A może jest to tylko pomnik?

Piramida ma nie tylko wartość historyczną. Jest ciekawym obiektem architektonicznym. Ma kształt ostrosłupa ustawionego na sześcianie. Dolna część Piramidy Ariańskiej to rodzaj otynkowanej z zewnątrz komory z kamienia i cegły. Posiada okna i dwa wejścia. Na niej zbudowana została z cegły piramida o wydłużonym kształcie. Sama piramida mierzy 15 metrów, a całość 20 metrów. (Śliwa J., 2005: s. 350) Grobisko ustawione jest na wzgórzu w młodym lesie sosnowym.

Egiptologia i moda na piramidy w XIX wieku

Pierwsze prawidłowe pomiary wielkiej piramidy w Gizie opublikował angielski matematyk John Greaves w swoim dziele Pyramidographia (1646). Od początku XVIII wieku coraz więcej zachodnich podróżników docierało do Egiptu. Znajdujący się wówczas pod władzą Imperium Osmańskiego kraj fascynował swoją długą historią i tajemniczą architekturą. Do popularyzacji egiptologii i zainteresowania Orientem przyczyniła się szczególnie wyprawa Napoleona do Egiptu (1798), a następnie odkrycie i odczytanie inskrypcji na tzw. Kamieniu z Rosetty (1823).

W całej Europie zaczęto interesować się zabytkami i kulturą starożytnego państwa afrykańskiego. Na fali tych zainteresowań narodziła się moda na budowanie piramid. Wierzono, że są one symbolem zwycięstwa nad śmiercią. Trójkątny kształt piramidy nawiązywał też do symboliki alchemicznej i masońskiej, co sprawiało, że miał dodatkowe tajemnicze konotacje, co budziło jeszcze większe zainteresowanie.

Dodatkowo w połowie XIX wieku pisarz i wydawca John Taylor oraz astronom Charles Piazzi Smyth rozpropagowali ideę celowego użycia tzw. złotej proporcji przy budowie piramid.

Wszystko to wpłynęło na popularność egipskich budowli w kształcie graniastosłupa. Jeżeli kogoś było na to stać, to chciał mieć pomnik lub grobowiec o takim kształcie. Stąd wysyp grobowców piramid w XIX wieku, aż do I połowy XX. A może zainteresuje cię także ten artykuł na temat 7 cudów świata?

Piramidy wojskowych i podróżników

Nie powinien dziwić fakt, że większość nowożytnych budowniczych (a w każdym razie zleceniodawców) piramid to ludzie, którzy prawdopodobnie widzieli na własne oczy oryginał. Niektórzy sami nie byli w Egipcie, ale słyszeli na jego temat równie pasjonujące opowieści. Oto najciekawsze nowożytne piramidy w Polsce:

• Piramida w Różanowie - Pierwszym budowniczym piramidy po Pawle Orzechowskim był generał armii pruskiej i właściciel ziem rożnowskich August Freiherr von Eben und Brunnen. Piramida w Różanowie na Opolszczyźnie ma 9 m wysokości i miała być kopią Wielkiej Piramidy w Gizie. Powstała w 1780 roku. Ciekawostką może być fakt, że projektował ją twórca Bramy Brandemburskiej – Karl Langhaus. (Piramidy w Polsce..., 2021, https://www.national-geographic.pl/traveler/artykul/piramidy-w-polsce-ile-ich-jest-i-gdzie-ich-szukac-skad-wziely-sie-polskie-piramidy, dostęp 30.08.2021)



• Piramida barona Friedricha von Fahrenheida w Rapie na Mazurach. Miało tu w 1811 roku spocząć ciało jego trzyletniej córeczki, a następnie kolejnych członków rodziny von Fahrenheid. Z architektonicznego punktu widzenia obiekt jest wypadkową między piramidą a kaplicą. Podstawa bardziej przypomina katolicki obiekt sakralny o czworobocznej podstawie. Nad łukowato zwieńczonym wejściem znajduje się niewielki krzyż. Dopiero na dachu tej budowli wznosi się piramida. Bok kamiennej podstawy ma ponad 10 m długości. Sama piramida mierzy 16 metrów wysokości. Obecnie jest zadbanym obiektem, do którego prowadzi równa droga. Znajduje się 9 km na północ od Bani Mazurskich. Piramida to nie tylko atrakcja dla miłośników architektury. Z dziwnym obiektem łączą się różne miejscowe legendy. Ciała złożone w trumnach uległy mumifikacji (zgodnie z przewidywaniami Fahrenheida), ale nie mają głów. Legenda głosi, że ucięli je tutejsi chłopi, uznając, że „nienaturalne” zwłoki byłych panów są przyczyną pomoru bydła i innych nieszczęść.
• Piramida w Wągrowcu – nie mniej ciekawa jest budowla znajdująca się na drugim krańcu Polski, w Wielkopolsce, na północny zachód od Gniezna. Wybudowana została na zlecenie rotmistrza napoleońskiego Franciszka Łakińskiego w 1845 roku. Podobno miał powiedzieć, że Polska odzyska niepodległość, kiedy posadzone wokół piramidy sosny przerosną jej czubek. Przepowiednia się spełniła. Warto zaznaczyć, że w pobliżu pochowany został również ukochany koń rotmistrza. W ten sposób, być może bezwiednie, Łakiński nawiązał do tradycji sięgającej ponad 3000 lat wstecz. Wspominałam już, że „książąt” z piramid wielkopolskich budowanych w epoce brązu również chowano razem z końmi.