Nowożytność - ramy czasowe, daty, podział, osiągnięcia, odkrycia geograficzne

Nowożytność - ramy czasowe, daty, podział, osiągnięcia, odkrycia geograficzne

Pojęciem “nowożytność” określa się okres dziejów od końca XVI wieku do wybuchu rewolucji francuskiej. Charakterystyka tego okresu wpisuje się w takie zmiany na świecie i w Polsce, jak centralizacja władzy królewskiej, spadek zainteresowania religią, ekspansja Europy Zachodniej na cały świat. Społeczeństwo feudalne stopniowo przekształca się w społeczeństwo kapitalistyczne, zaś odkrycia geograficzne zmieniają gospodarkę Europy i świata.

Czasy nowożytne - ramy czasowe i charakterystyka epoki

Jak długo trwała epoka nowożytna

Epoka nowożytna stanowi okres w historii powszechnej, jaki nastąpił po zakończeniu średniowiecza. Druga połowa XV wieku oznacza przełom cywilizacyjny związany z odkryciami geograficznymi, upadkiem papiestwa i reformacją oraz zakończeniem walk z Islamem na zachodzie i rozpoczęciem na wschodzie. Historycy uznają za początek ery nowożytnej różne wydarzenia. Najczęściej jako punkt przełomu podaje się daty:

  • 1453 - upadek Bizancjum,
  • 1492 - odkrycie Ameryki,
  • 1492 - zakończenie rekonkwisty w Hiszpanii.

Epoka nowożytna trwała do końca XVIII wieku. Za jej zakończenie uważa się symbolicznie datę wybuchu rewolucji francuskiej, gdyż data ta oznacza koniec epoki absolutyzmu. W niektórych krajach absolutyzm trwa jeszcze do wybuchu I wojny światowej, dlatego niektórzy historycy dodają XIX wiek do ery nowożytnej. Jednak rewolucja francuska stanowiła pierwszą rewolucję ludową, która nie została stłumiona i stanowi ona początek końca monarchii absolutnych na świecie i koniec feudalizmu.

Charakterystyka epoki

Epoka nowożytna rozpoczyna się wypędzeniem Maurów z Hiszpanii, która po połączeniu Kastylii i Aragonii staje się mocarstwem. O ile Islam traci na zachodzie, to na wschodzie ugruntowuje swoją władzę. Imperium Osmańskie ostatecznie zdobywa Konstantynopol i w okresie nowożytnym będzie przeżywało swój okres największej świetności i agresywnej ekspansji na Europę południową i środkową. Po okresie złotego wieku za panowania Sulejmana Wspaniałego, zacznie się powolny upadek państwa wstrząsanego buntami janczarów, rewoltami ludowymi, które jednak nie ulegnie zachodnim kolonizatorom.

Upadek Bizancjum oznacza zamknięcie dróg handlowych na wschód i jedwabnego szlaku. Dlatego też morskie potęgi Europejskie, jak Hiszpania i Portugalia rozpoczną poszukiwanie drogi okrężnej, która zawiedzie je na nowe kontynenty. Odkrycie Ameryki zapoczątkuje epokę kolonializmu, która objęła Amerykę i Azję. Skolonizowanie Afryki było wtedy niemożliwe z powodu chorób zagrażających ludziom białej rasy i rozpocznie się dopiero w XIX wieku, wraz z rozwojem medycyny.

XVI wiek oznacza również wojny religijne i reformację, która w krajach protestanckich spowoduje ogromny rabunek dóbr kościelnych. Import złota z kolonii, handel niewolnikami i zagarnięcie dóbr kościelnych wzbogaci monarchów, dzięki czemu powstaną scentralizowane państwa z silną władzą królewską. Nowożytność stanowi okres silnych monarchii absolutnych oraz czasy hegemonii dynastii Habsburgów na świecie. Wzbogaci się również arystokracja i burżuazja, które doprowadzą ostatecznie do osłabienia władzy królewskiej i sięgną po władzę dla siebie. Pierwszym państwem, w którym obalono króla, była Anglia. W XVII wieku doszło tam do starcia między arystokracją i królem oraz wojny domowej (rewolucja angielska 1640 - 1653), w wyniku której po raz pierwszy król, pomazaniec boży, został ścięty.

Jak się zmieniło społeczeństwo

Historia nowożytna notuje znaczne zmiany społeczne, jak: wzrost liczby ludności. Aby zaspokoić rosnący popyt na dobra, rozwijają się manufaktury, które zapewniają większą produkcję. Upowszechnia się również obrót pieniężny i zanika wymiana towarowa. Obrót towarowy, który wcześniej ograniczał się do wymiany lokalnej wieś-miasto, rozszerza się na inne kraje.

Daleko idące zmiany społeczne spowodował napływ złota z kolonii. Nadmiar kruszcu wywołał spadek cen i inflację, w wyniku czego traciły państwa kolonialne jak Hiszpania i Portugalia. Rosły ceny żywności, dzięki czemu poprawił się dobrobyt chłopów. Szlachta ubożeje i traci pozycję. Ratuje się przez rabunek dóbr kościelnych, zaś w Anglii ruguje chłopów z ziemi i przestawia się na hodowlę owiec. Wzrost gospodarczy zaczyna hamować w XVII wieku, kiedy to nastąpiło oziębienie klimatu. Wtedy to monarchowie zaczną inwestować pieniądze w wojny i ekspansję kolonialną.

Historia nowożytna zaczyna się od rozłamu w kościele. Kościół, osłabiony po czasach tzw. “wielkiej schizmy”, nie jest w stanie zwalczać rozłamów. Wystąpienie Lutra w 1517 roku pada na podatny grunt, gdyż ludzie nie chcą już płacić danin i podatków na rzecz papieża. Dochodzi do wojen i buntów chłopskich na tle religijnym. Ponieważ Luter głosił wyższość władzy świeckiej, wielu książąt niemieckich przyjmuje protestantyzm. Ostatecznie, po wojnach i konfliktach, doszło do ugody i przyjęto zasadę “czyj kraj, tego religia”. Nowożytność przyniesie rozłam Europy na kraje katolickie i protestanckie. Daleko idące skutki miała likwidacja klasztorów w krajach protestanckich. Możni, wzbogaceni na rabunku dóbr kościelnych, osłabią w przyszłości władzę królewską. Natomiast biedni ludzie stracą możliwość pomocy jaką oferowały klasztory.

Historia nowożytna notuje również, niewyjaśnione do dziś, zjawisko polowań na czarownice. Historycy badają psychologiczne i społeczne podłoże tego zjawiska. Czy przyczyną była zawiść, strach czy może zatrucia sporyszem? Polowania na czarownice trwają w latach 1450 - 1750, zaś do eskalacji dochodzi na początku 17 wieku. Historia notuje w tym czasie znaczne oziębienie, zwane małą epoką lodowcową, która łączy się z głodem i nieurodzajem w Europie zachodniej. Kościół nie zajmował się ściganiem czarownic, zaś papież potępił ten proceder. Do największej ilości procesów doszło w Niemczech, gdzie miało miejsce około 50 tysięcy procesów, w których na śmierć skazano 25 do 30 tysięcy ludzi. Procesów tych prawie nie było w państwach o silnej władzy centralnej, jak Francja czy Hiszpania. Podobnie bardzo mało było polowań na czarownice w Europie wschodniej. W Polsce, cieszącej się mianem “państwa bez stosów”, polowań tych prawie nie było, z wyjątkiem Wielkopolski, podatnej na wpływy niemieckie.

Era nowożytna oznacza również zmiany w sztuce wojennej. Bitwa pod Azincourt zakończyła epokę rycerstwa, szczególnie że utrzymanie zbroi i konia bojowego było bardzo kosztowne. Rozpoczęła się era wojsk najemnych. Nowożytne wojny stały się bardziej krwawe, gdyż zakończyła się epoka rycerzy z ich kodeksem honorowym. Wojska najemne były jednak bardzo kosztowne i opłacanie ich obciążało budżety królów. Zaś nieopłacani najemnicy porzucali wojnę lub przechodzili na drugą stronę. Dlatego też pod koniec ery nowożytnej, władcy wprowadzają wojsko na zasadzie przymusowego poboru. Upowszechnia się broń palna i artyleria, zaś zanika budowa zamków i twierdz.

Czasy nowożytne w kulturze i sztuce

Ekspansja Turków i kurczenie się Bizancjum, aż do upadku w 1453 roku, wywoła ucieczkę wykształconych ludzi do Italii. Artyści, budowniczowie, architekci, uczeni zapoczątkują rozkwit kultury w bogatych miastach włoskich, zwany okresem renesansu. Wychowają oni swoich następców, którzy stworzą najwybitniejsze dzieła sztuki. Szczególnie, że kościół katolicki będzie starał się podźwignąć po okresie upadku i stanie się największym mecenasem sztuki.

Największy mecenas sztuki, papież Juliusz II, powierzy Donato Bramantemu budowę nowej bazyliki św. Piotra w Rzymie, zleci Michałowi Aniołowi malowanie fresków w Kaplicy Sykstyńskiej i wykonanie rzeźb dla swojego grobowca oraz zleci liczne prace malarskie Rafaelowi Santi.

Nowożytność notuje rozkwit sztuki, zwany renesansem, następnie przychodzi barok i rokoko z bogactwem dekoracji i dynamiką zdobień i przedstawień. Po odkryciu Pompei i Herkulanum, następuje fascynacja sztuką antyczną i klasycyzm charakteryzujący się oszczędnym i statycznym wzornictwem.

Najważniejsze wydarzenia na świecie i w Polsce

Najważniejsze wydarzenia na świecie:

  • 1502 upadek Złotej Ordy i stopniowy wzrost potęgi Rosji,
  • 1517 - wystąpienie Lutra,
  • 1526 - klęska Węgrów w bitwie pod Mohaczem otwierająca Europę na ekspansję turecką, w wyniku czego w roku 1541 nastąpił podział Węgier między Turków i Habsburgów,
  • 1571 - bitwa pod Lepanto, która łamie potęgę morską Turków,
  • 1572 - noc św. Bartłomieja,
  • 1588 - klęska wielkiej armady, która oddaje Anglii pozycję hegemona na morzach,
  • 1616 - 1648 - wojna trzydziestoletnia w Europie, z której zwycięsko wychodzą Anglia, Francja i Szwecja,
  • 1683 - odsiecz wiedeńska, która uniemożliwia Turkom opanowanie Europy,
  • 1776 - 1783 - wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych,
  • 1789 - wybuch rewolucji francuskiej.

Historia Polski w czasach nowożytnych oznacza głównie wojny z Rosją, które przeradzają się w tzw. wojny północne o hegemonię na Bałtyku. Wojny te rujnują kraj i doprowadzają do rozbiorów. Jednocześnie na południu toczą się wojny z Imperium Osmańskim. Po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów, rządzą królowie wybierani, z których większość nie dba o interesy kraju.

Najważniejsze wydarzenia w Polsce:

  • 1569 - Unia Lubelska,
  • 1573 - pierwsza wolna elekcja po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów, spowoduje wybór obcych królów, którzy nie zawsze dbali o dobro Rzeczpospolitej.
  • 1655 - 1660 - potop szwedzki, zrujnowanie państwa polskiego,
  • 1700 - 1721 - wojna północna niszcząca gospodarkę polską,
  • 1772 - pierwszy rozbiór Polski.