Nowożytność - ramy czasowe, wydarzenia, kluczowe daty, ciekawostki

Nowożytność to okres, który nastąpił po epoce średniowiecza. Wbrew powszechnej opinii okres ten był bardziej mroczny i okrutny niż średniowiecze, gdyż był to okres niewolnictwa, wojen religijnych, polowań na czarownice i ucisku warstw niższych. Poznaj najważniejsze daty i informacje o tym co się działo w epoce nowożytnej.

Nowożytność - charakterystyka epoki

Jaki okres obejmuje epoka nowożytna

Mianem nowożytność określa się okres w historii trwający od schyłku średniowiecza do końca XVIII wieku. Uważa się, że era nowożytna rozpoczyna się po upadku Konstantynopola, zaś kończy z chwilą wybuchu rewolucji francuskiej, czyli są to czasy od 1453 roku do 1789 roku. W historii kultury i sztuki okres ten dzieli się na: renesans, barok, oświecenie i romantyzm.

Początek ery nowożytnej, czyli koniec średniowiecza, zbiega się z takimi wydarzeniami jak:

  • odkrycie Ameryki przez Kolumba,
  • zdobycie Grenady kończące rekonkwistę w roku 1492,
  • wynalezienie druku,
  • początek reformacji w roku 1517,
  • bitwa pod Bosworth kończąca wojnę 2 róż w Anglii.

W historii Polski za początek ery nowożytnej uważa się śmierć króla Kazimierza Jagiellończyka w 1492 roku. Koniec nowożytności wyznacza trzeci rozbiór Polski w 1795 roku.

Nowożytność - charakterystyka

Najważniejsze wydarzenia i procesy historyczne jakie przyniosła era nowożytna:

  • skolonizowanie obu Ameryk i Azji,
  • handel niewolnikami z Afryki,
  • reformacja - wystąpienie Lutra i Kalwina,
  • polowania na czarownice,
  • Imperium Osmańskie zdobywa Cesarstwo Bizantyjskie, państwa Bałkańskie, Węgry i Rodos,
  • rządy monarchii absolutnych w Europie,
  • hegemonia Habsburgów.

Kolonializm i reformacja - informacje i wydarzenia

Czasy reformacji

Epoka nowożytna zaczyna się w momencie, gdy autorytet papiestwa znacznie ucierpiał w skutek wielkiej schizmy, czyli panowania 2 lub 3 papieży jednocześnie. Osłabione papiestwo stara się poprawić finanse sprzedając odpusty, co wywołuje wzburzenie.

Reformację rozpoczyna wystąpienie Lutra w 1517 roku. Dotychczas głoszono wyższość zasad moralnych, czyli etyki chrześcijańskiej nad władzą świecką. Luter zaś głosił prymat władzy świeckiej nad kościelną. W Niemczech wyniszczonych krwawymi wojnami chłopskimi, książęta dostrzegli możliwość zagarnięcia dóbr kościelnych i część z nich przeszła na protestantyzm. W 1555 roku ustanowiono zasadę “czyj kraj tego religia”.

Protestantyzm zwycięża również w Szwajcarii i Anglii. Król Anglii, Henryk VIII, zrywa z papieżem, aby móc pozbyć się żony i poślubić kochankę. Powstaje kościół anglikański, którego głową jest monarcha. Likwidacja klasztorów i grabież dóbr kościelnych znacznie wzbogaca możnych, którzy staną się groźnymi rywalami dla monarchii. W rezultacie doprowadza to do ścięcia króla Karola I oraz wojen domowych, w wyniku których władzę objęła armia pod wodzą Olivera Cromwella. Po przywróceniu monarchii w Anglii wytworzył się system dwupartyjny.

Władcy Austrii i Francji opowiedzieli się przeciwko heretykom. We Francji dochodzi do wojen pod hasłami religijnymi. Próbą osiągnięcia pokoju miał być ślub Henryka de Bourbon i Małgorzaty Valais w roku 1572, podczas którego doszło do masakry heretyków pod nazwą nocy św. Bartłomieja. Wojnom położyło kres dopiero zwycięstwo Henryka IV, który dla koronacji na króla Francji przeszedł na katolicyzm.

Lata 1450 - 1750 stanowią okres polowań na czarownice. Największe nasilenie miało miejsce w Cesarstwie Niemieckim, gdzie odbyło się około 50 tysięcy procesów i śmierć poniosło do 25 do 30 tysięcy ludzi, głównie kobiet. Liczby w innych regionach są znacznie niższe. Dla przykładu w Polsce, na Litwie, Węgrzech i w Rosji wydano łącznie, nie więcej jak 2000 wyroków. Procesów prawie nie było w państwach o silnej władzy centralnej jak Francja i Hiszpania. Przyczyną szaleństwa była mała epoka lodowcowa, głód, nieurodzaj i wzrost sekt. Kościół potępiał ściganie czarownic.

Epoka kolonializmu i czasy rozwoju wiedzy o świecie

Era nowożytna stanowi okres kolonializmu, kiedy to obie Ameryki oraz prawie cała Azja zostają zajęte przez kraje europejskie. Ekspansji w Afryce zapobiegają bakterie powodujące śmierć białych ludzi.

Połączenie Kastylii i Aragonii, oraz zakończenie rekonkwisty zdobyciem Granady, otwiera okres świetności Hiszpanii i początek ekspansji zamorskiej. Portugalczycy odkrywają Wyspy Kanaryjskie i tworzą osady na wybrzeżach Afryki. Bartolomeo Diaz dopływa do Przylądka Dobrej Nadziei, zaś Vasco da Gama płynie dalej i dociera do Indii. Izabela Kastylijska sponsoruje Krzysztofa Kolumba, który płynąc na zachód odkrywa Amerykę. Hiszpania i Portugalia zawiera traktat w Tordesillas w 1494, aby podzielić się przyszłymi zdobyczami zamorskimi.

W ciągu XVI wieku Hiszpania i Portugalia podbijają całą Amerykę Południową i Środkową. W XVI wieku po kolonie sięga również Dania i Francja. W Ameryce Północnej walkę o kolonie zwyciężyła Wielka Brytania, która przejęła również posiadłości francuskie w Kanadzie.

Czasy nowożytne przynoszą również odkrywanie Azji. W XVI wieku Magellan opływa świat, Portugalczycy dopływają do Japonii. W Rosji Iwan Groźny zapoczątkowuje podbój Azji, która do końca ery nowożytnej, aż po Kamczatkę, zostaje przyłączona do Rosji. Kolonie w południowej Azji zdobywa Wielka Brytania, Francja i Holandia.

Przywiezione przez Europejczyków bakterie dziesiątkują miejscową ludność w Ameryce Południowej i Północnej. Z Ameryki lub Afryki przybył do Europy syfilis, przenoszony przez towarzyskie pocałunki lub drogą płciową, który zebrała ogromne żniwo lecz nie zabija od razu. Kiła może powodować, po latach, choroby psychiczne. Przypuszcza się, że wielu krwawych dyktatorów i okrutnych władców, na przykład Iwan Groźny, było ofiarami zmian w mózgu spowodowanych przez syfilis. Bogaci ludzie padali również ofiarą terapii, gdyż kiłę leczono preparatami rtęci.

Zdobywcy Ameryki nie tylko rabują złoto, lecz rozpoczynają uprawę trzciny cukrowej i produkcję cukru. Natomiast w Ameryce Północnej uprawia się tytoń, a następnie bawełnę. Siłą roboczą stanowią niewolnicy z Afryki. Są oni wyłapywani przez Muzułmanów i przewożeni na angielskich statkach do obu Ameryk. Proceder ten trwał przez cały okres nowożytny. W 1772 niewolnictwo zostało uznane za nielegalne w Anglii.

Z Ameryki Południowej przywieziono wiele cennych warzyw i owoców, zaś największe znaczenie odegrały ziemniaki i tytoń. Dopiero w XVIII wieku ziemniaki upowszechniły się jako codzienne danie i znacznie ograniczyły klęski głodu.

Wraz z końcem ery nowożytnej, w 1783 powstają Stany Zjednoczone. Natomiast kraje Ameryki Południowej odzyskują niepodległość na początku XIX wieku.

Era nowożytna - informacje i wydarzenia

Historia nowożytna Europy - walki z Islamem

Era nowożytnej Europy zaczyna się wypędzeniem Maurów z Grenady, zaś na wschodzie ekspansją Islamu. W 1453 roku pada Konstantynopol. Turcy Osmańscy zdobywają Cesarstwo Trapezuntu, Chanat Krymski, Serbię i Albanię. Ich dalsza ekspansja kieruje się przeciwko Węgrom i Rzeczpospolitej. Wojska węgierskie zostają pokonane pod Warną, na Kulikowym Polu oraz w bitwie pod Mohaczem.

Sulejman Wspaniały, którego panowanie stanowi złoty wiek Imperium Osmańskiego, zdobywa lub uzależnia od siebie Rodos, Węgry i Siedmiogród. Niepowodzeniem kończy się próba zdobycia Malty. Kolejni sułtani walczą na morzu z Wenecją, a na lądzie z Habsburgami, zaś na wschodzie z Persją. Klęska pod Lepanto w 1571 roku stanowi początek upadku Imperium Osmańskiego. Zaś po bitwie pod Wiedniem w 1683 roku, Turcja traci znaczną część zdobyczy w Europie. Bunty janczarów i kryzysy władzy przyczyniają się do powolnego upadku Imperium.

Historia monarchii absolutnych

Era nowożytna była okresem centralizacji państwa, tworzenia silnej administracji państwowej i władzy monarchy.

Czasy nowożytne w Europie oznaczają koniec wojny stuletniej we Francji. Zarówno Francja jak i Anglia wychodzą z tych zmagań osłabione. W Anglii do władzy dochodzi dynastia Tudorów, zaś za czasów Elżbiety I, Anglia rozpoczyna rywalizację z Hiszpanią o hegemonię na morzach i kolonie.

Po odbudowie kraju po wojnie stuletniej, Francja staje się monarchią absolutną pod rządami Burbonów. Przepych na dworze i kosztowne wojny doprowadzają do kryzysu gospodarczego i wybuchu rewolucji francuskiej u schyłku ery nowożytnej.

Monarchia absolutna panuje również w Rosji, która umacnia się i staje się zwycięzcą w wojnach północnych. Przez cały okres ery nowożytnej Rosja zajmuje całą powierzchnię północnej Azji.

Czasy nowożytne to przede wszystkim hegemonia Habsburgów w Europie. Twórcą potęgi był Maksymilian I. Habsburgowie zdobywali terytoria głównie dzięki zręcznym małżeństwom dynastycznym. Karol V, syn Maksymiliana, rządził państwem, w którym słońce nigdy nie zachodzi.

Po jego abdykacji, państwo zostaje podzielone między Habsburgów hiszpańskich i austriackich. Habsburgowie obierają Turkom Węgry i tworzą Cesarstwo Austro Węgierskie.

Epoka nowożytna w Polsce

Nowożytna historia Polski obejmuje rządy ostatnich Jagiellonów, a następnie rządy królów elekcyjnych. W 1569 na mocy unii lubelskiej powstanie Rzeczpospolita Obojga Narodów. Czasy nowożytne oznaczają dla Polski głównie walki na południowym wschodzie z Tatarami i Turkami, zaś na północnym wschodzie toczą się walki o hegemonię na morzu Bałtyckim.

Południowe tereny Rzeczpospolitej stają się obiektem najazdów Tatarów i Turków. Niezadowolona ludność, uciskana przez spolonizowaną szlachtę buntuje się, czego wyrazem staje się Powstanie Chmielnickiego. Działania Polski na tym froncie kończą się sukcesem, zwieńczonym odsieczą wiedeńską w 1683 roku, która kończy ekspansję Imperium Osmańskiego.

W zmaganiach o hegemonię na Bałtyku biorą udział Rzeczpospolita, Brandenburgia, Rosja, Szwecja i Dania. Początkowo są to wojny litewsko-rosyjskie. Potem mają miejsce 3 wojny północne prowadzące do ruiny gospodarczej Rzeczypospolitej, której osłabienie skutkuje rozbiorami i utratą niepodległości w roku 1795.