O związkach Rusi Nowogrodzkiej i Kijowskiej z zachodem

Początki i tożsamość Rusi

Mała Ruś i Wielka Ruś

Upowszechnienie nazwy Wielka Ruś w odniesieniu do północno-wschodniej części ziem ruskich przypada na XIV wiek. Jednak dopiero w XIX wieku zaczęto ją utożsamiać z Rosją, a nawet z Mateczką Rosją, dla której Ukraina (Mała Ruś) i Białoruś były jak dzieci. (por. Wóycicki K., 2021, https://www.polityka.pl/pomocnikhistoryczny/2145798,1,mala-rus-kontra-wielka-rus.read, dostęp 21.06.2021)

Rosja wracała i do dziś wraca do tej narracji za każdym razem, kiedy próbuje uzasadnić swoje historyczne prawo do tych ziem. Oczywiście państwa te mają częściowo wspólną historię i kulturę, ale prawda jest bardziej złożona. Pierwszymi, którzy zjednoczyli ludy ziem ruskich i którzy dali im nazwę byli prawdopodobnie wikingowie.

Rurykowicze

Za twórców państwa ruskiego uznaje się dynastię Rurykowiczów pochodzenia wareskiego. Od setek lat toczą się spory o prawdziwe pochodzenie Ruryka. Nie jest jasne, kogo nazywano Waregami, ale najbardziej prawdopodobne, że byli to przybysze ze Skandynawii. Takie początki przekazali sami Rusini w najstarszym latopisie, znanym jako „Powieść lat minionych”.

Mamy więc połowę IX wieku kiedy ludy zamieszkujące późniejszą Ruś, buntują się przeciw jakimś suwerenom wareskim i nie płacą im danin. Nie mogąc jednak dojść do ładu między sobą, szukają za morzem władcy, którzy nimi będzie sprawiedliwie rządził. Wybierają Ruryka. Ten godzi się przyjąć władzę i w 862 roku osiada w Ładodze (dziś Stara Ładoga), a jego dwaj bracia dostają swoje dzielnice ze stolicami w Izborsku i w Białym Jeziorze. Lud, którym rządzą, jest prawdopodobnie mieszanką Słowian wschodnich i Ugrofinów. Po śmierci braci Ruryk przejmuje władzę nad ich terytoriami i przenosi stolicę do Nowogrodu.

Kiedy Ruryk przejmował władzę na północy, dwaj towarzysze z jego drużyny, Askold i Dir, popłynęli Dnieprem w stronę Konstantynopola i po drodze przejęli władzę w mieście Kijów, należącym do wschodnich Polan. (Bazylow L., 1969: s. 26) Spekulacje czy byli to ci sami Polanie, z których wywodzili się Piastowie, zostawię na inną okazję.

Stąd mieli zorganizować w 866 r. wyprawę na stolicę Bizancjum, która skończyła się dla nich klęską. Askold i Dir zostali podstępnie zabici na rozkaz Olega, krewnego i następcy Ruryka, a Kijów przyłączono do jego księstwa. Wkrótce też została tu przeniesiona stolica państwa, które od tej pory nosi nazwę Wielkiego Księstwa Kijowskiego. W wyniku rozbicia dzielnicowego na znaczeniu zyskał Nowogród, w którym rozwinęło się coś na zasadzie demokracji mieszczańsko-bojarskiej.

Ruś Kijowska i Ruś Nowogrodzka na rozstajnych drogach

Między wschodem i zachodem

Na historię Rusi można patrzeć od strony słowiańskiej, ludów stepowych lub właśnie wikingowskiej. Zręby Rusi Nowogrodzkiej i Kijowskiej powstały wzdłuż tzw. szlaku wschodniego wikingów. Dlatego nie powinien dziwić fakt, że do czasu najazdów mongolskich był on ważnym elementem sieci łączącej wschód z zachodem i północ z południem.

Nie jest też jednoznaczne powiązanie Rusi z kościołem wschodnim. Jako datę chrztu Rusi Kijowskiej podaje się zwykle rok 988 lub 989. Jednak przyjmowanie chrześcijaństwa przez tutejszych władców (o ludności nie wspominając) było długim i skomplikowanym procesem. Prawdopodobnie już Askold i Dir przyjęli chrześcijaństwo w latach 60-tych IX wieku, a w Kijowie po raz pierwszy ustanowiono metropolię. Oleg przejął władzę, wykorzystując pogańską opozycję. Jego następcą był Igor Rurykowicz, który tolerował zarówno chrześcijan jak i pogan. Wdowa po Igorze - Olga, pełniąca regencję za małoletniości swojego syna Światosława, ochrzciła się w Konstantynopolu (957 r.). Jednak biskupów, mających chrystianizować jej poddanych sprowadziła z Niemiec. Światosław nie przyjął chrześcijaństwa, ale zrobili to jego synowie. Jeden z nich - Jaropełk również sprowadził biskupa z zachodu, który założył łacińską diecezję w Kijowie (977 r.). Głównym bohaterem ruskiego chrześcijaństwa, który przeprowadził oficjalny chrzest Rusi, stał się jednak ich przyrodni brat (z nieprawego łoża) – Włodzimierz. Znamienne, że przejął władzę z pomocą wikingów, a chrystianizację przeprowadził z pomocą Bizantyńczyków.

Nawet po rozpadzie kościoła w wyniku Wielkiej Schizmy Wschodniej (1054 r.) Ruś kijowska utrzymywała przyjazne stosunki z Rzymem. Przyjęcie obrządku cyrylo-metodiańskiego (a nie greckiego lub łacińskiego) dawało pewną autonomię, chociaż administracyjnie tutejsza wspólnota była podporządkowana Konstantynopolowi. Warto zwrócić na to uwagę. Jak widać, nawet granica między wschodnim i zachodnim kościołem nie była tutaj wyraźna ani oczywista.

Z politycznego punktu widzenia Ruś Kijowska również stanowiła państwo z pogranicza. Władcy mieli powiązania rodzinne ze Skandynawią. Utrzymywali kontakty zarówno ze Świętym Cesarstwem Rzymskim, królami polskimi (nie zawsze zresztą pokojowe), czeskimi jak i skandynawskimi. Z drugiej strony bliskość Bizancjum miała duży wpływ na tutejszą kulturę. Chociaż warto dodać, że na przełomie X i XI wieku wpływy Konstantynopola sięgały do zachodniego cesarstwa Ottonów, a nawet do Norwegii.

Związki dynastyczne z władcami Europy

Włodzimierz I Wielki miał kilka żon. Znajdziemy wśród nich jedną Rusinkę, dwie Czeszki, jedną córkę cesarza bizantyjskiego i wreszcie, nieznaną z imienia wnuczkę zachodniego cesarza Ottona I. Jego syn i następca – Jarosław I Mądry ożenił się z księżniczką szwedzką – Ingegerdą. Małżeństwa ich córek pokazują, jak szeroką politykę dynastyczną prowadził ten władca. Wydano je za królów: Norwegii, Danii, Węgier, a nawet Francji.

Ciotka Jarosława była żoną władcy polski – Kazimierza I Odnowiciela.

Panowanie Jarosława uważa się za szczytowy okres rozwoju politycznego Rusi kijowskiej. (Bazylow L.: s. 32) Po jego śmierci, mimo spadku znaczenia książąt Rusi i feudalnego rozdrobnienia kraju, nadal praktykowano małżeństwa z władcami ościennych krajów. Szczególnie często spotykamy ruskie księżniczki na dworach Piastów. Również polscy książęta wydawali swoje córki za książąt ruskich. Na początku XIII wieku ośrodek władzy przeniósł się z Kijowa do Włodzimierza nad Klaźmą. W połączeniu z klęską zadaną ruskim wojskom przez Tatarów był to właściwie koniec Rusi Kijowskiej. Natomiast ciekawe były dalsze dzieje Nowogrodu Wielkiego. A może zainteresuje cię także ten artykuł na temat Włodzimierza Wielkiego?