Otton III – wykształcenie, rządy, wyprawy do Rzymu, zjazd gnieźnieński, śmierć

Wczesne lata życia, koronacja i wykształcenie

Otton III pochodził z saskiej dynastii Liudolfingów. Urodził się w 980 roku. Jego pradziadkiem był słynny cesarz Otton I Wielki (936-973), ojcem zaś Otton II (973-983). Matką Ottona III była natomiast przybyła z Bizancjum do Niemiec cesarzowa Teofano, która po śmierci swego męża sprawowała regencję w imieniu małoletniego syna.

Jeszcze za życia ojca, Otton III został obwołany królem Niemiec. Jak zauważają historycy, koronacja nie stanowiła gwarancji przejęcia władzy w sposób bezproblemowy. W latach 984-984 z pretensjami do korony niemieckiej wystąpił książę Bawarii Henryk Kłótnik. Miał on poparcie wielu panów świeckich i duchownych oraz władców spoza granic Rzeszy. Ostatecznie Kłótnik musiał ulec Sasom i podczas zjazdu w Rohr (984) podporządkował się regentce oraz zrezygnował z dalszych starań o koronę.

Otton III był człowiekiem bardzo dobrze wykształconym. Biegle posługiwał się łaciną i greką w mowie oraz piśmie. Studiował antyczne księgi i traktaty. Był wręcz zafascynowany spuścizną czasów antycznych. Swoje wykształcenie niemiecki władca otrzymał pod kierunkiem Greka Jana Philagathosa oraz późniejszego biskupa Hildesheimu Bernwarda.

Panowanie Ottona III i jego dokonania oraz osiągnięcia

Dwie wyprawy do Rzymu

Swoje samodzielne rządy (od 995 roku) Otton III rozpoczął od zorganizowania wyprawy do Rzymu, gdzie 21 maja 996 roku został koronowany na cesarza przez papieża Grzegorza V. Podczas pobytu w stolicy Italii 16-letni cesarz poznał biskupa praskiego Wojciecha Sławnikowica, z którym się mocno zaprzyjaźnił. Starał się też go naśladować i wprowadzać w życie propagowane przez niego ideały ascetyczne.

W Rzymie Otton III zetknął się także z Gerbertem z Aurillac, jednym z najbardziej wykształconych ludzi tych czasów. Ten mnich pochodzący z Owernii swoją młodość spędził w Hiszpanii. Później został kierownikiem szkoły katedralnej w Reims. Otton III, będąc zafascynowany erudycją Gerberta, powołał go na swój dwór jako jednego z doradców. W 999 roku uczony mnich został nominowany przez cesarza papieżem.

Pod koniec 997 roku Otton III wyruszył po raz drugi do Rzymu. Jego głównym celem było wprowadzenie na Stolicę Apostolską niedawno wypędzonego papieża Grzegorza V i usunięcie antypapieża Jana XVI, popieranego przez klan Krescencjuszy.

Swoje zadanie cesarz wykonał bez większych problemów. Antypapieża oślepiono i obcięto mu nos oraz język. Na jego miejsce wprowadzono niemieckiego nominata. Postępowanie młodego cesarza wrogo nastawiło do niego mieszkańców Wiecznego Miasta, którzy robili wszystko, co w ich mocy, aby usunąć niemieckich rycerzy z Rzymu.

Stosunki z Polską i zjazd gnieźnieński

Stosunki Ottona III z Polską rządzoną przez księcia Bolesława Chrobrego (992-1025) były więcej niż poprawne. W 995 roku władca niemiecki poprosił swego sąsiada, aby przyszedł mu z pomocą w walce z pogańskimi Lucicami, którzy kilkanaście lat wcześniej (983) zrzucili zwierzchnictwo Rzeszy. Wspólna wyprawa niemiecko-polska nie przyniosła jednak rozstrzygnięcia, pomimo wprzęgnięcia do działań bojowych sporej liczby wojowników. Były też pozytywne strony tej ekspedycji: obaj władcy zbliżyli się do siebie jeszcze bardziej, co w dotychczasowych stosunkach polsko-niemieckich było precedensem.

Na początku 1000 roku cesarz Otton III wraz z towarzyszącą mu świtą pojawił się w centrum władztwa Bolesława Chrobrego – w Gnieźnie. Miały tutaj miejsce ważne rozmowy, skutkujące powołaniem niezależnej od Niemiec metropolii gnieźnieńskiej oraz sieci podporządkowanych mu biskupstw (w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu). Postanowienia te musiały rozradować Chrobrego, który był w tym czasie jednym z najpotężniejszych władców słowiańskich w regionie.

Dodatkowo w Gnieźnie Bolesława Chrobrego zwolniono z obowiązków trybutarnych, co tylko umacniało faktyczną niezależność polskiego księcia. Temu ostatniemu Otton III dał kopię włóczni św. Maurycego, gwóźdź z Krzyża Pańskiego oraz włożył na głowę diadem cesarski. Ostatni z gestów dotychczasowi historycy tłumaczyli na rozmaite sposoby. Niewykluczone, iż cesarz wówczas oficjalnie koronował Bolesława na króla! Z drugiej strony trzeba pamiętać, iż to tylko hipoteza, na potwierdzenie której brakuje jednoznacznych dowodów źródłowych.

Trudno przesądzić, co kierowało cesarzem w podjęciu wyprawy do Wielkopolski w 1000 roku. Współczesne temu władcy przekazy pisane uwypukliły wątek religijny, uznając, iż syn Ottona II pojawił się w Gnieźnie, by pomodlić się przy grobie swego przyjaciela św. Wojciecha, którego ciało sprowadził tu Bolesław Chrobry po jego męczeńskiej śmierci na terenie Prus (997). Niektórzy historycy podejrzewali też, iż pielgrzymka gnieźnieńska wiązała się z koncepcją odnowienia Cesarstwa Rzymskiego, której gorąco patronował Otton III. Sprawdź także ten artykuł na temat zjazdu gnieźnieńskiego.

Koncepcja odnowionego Cesarstwa

Historycy uważają, iż całe swoje panowanie Otton III poświęcił odnowieniu Cesarstwa Rzymskiego, obejmującego również Bizancjum. Centrum tego imperium miało znajdować się, tak jak w starożytności, w Rzymie, gdzie cesarz wybudował wspaniały pałac na Palatynie. W skład projektowanego państwa miały wejść obok Germanii i Italii również Galia (Francja) oraz „Sclavinia” (Słowiańszczyzna). Pod tym ostatnim pojęciem badacze doszukują się Polski Bolesława Chrobrego i Węgier Stefana Arpady.

W zamierzeniu Ottona II, w odnowionym cesarstwie najwyższa władza miała należeć do cesarza (sprawy świeckie i duchowne), którego wspierać miał w sprawach duchownych papież Sylwester II. Początki tej koncepcji sięgały już czasów Ottona I oraz Ottona II, którzy akcentowali rzymskie dziedzictwo swego władztwa.

Otton III, by wcielić swoje ideały w życie, powołał nowych urzędników, którzy istnieli już w poprzedniej epoce. Rozpoczął też negocjacje z cesarzem bizantyjskim, aby oddał mu za żonę swoją córkę.

Z dzisiejszej perspektywy można powiedzieć, iż koncepcja Ottona III nie mogła zostać zrealizowana. Głównie dlatego, iż cesarz zmarł w młodym wieku, o czym będzie jeszcze mowa później. Na przeniesienie punktu ciężkości polityki Cesarstwa do odległej Italii nie chciały się zgodzić elity Rzeszy, które czuły się pokrzywdzone działaniami swego władcy. Wreszcie, na realizację planów imperialnych Ottona III nie zamierzało zgodzić się Bizancjum, które ostentacyjnie odrzuciło jego prośbę o rękę cesarzówny.