Państwo Vichy - geneza, armia, polityka, znaczenie, wyzwolenie

Państwo Vichy: geneza, powstanie, mapa, flaga, kolaboracja z III Rzeszą

Upadek III Republiki, Philippe Pétain a rząd Francji, znaczenie marszałka, mapa Francji

W momencie, kiedy rozpoczęła się II wojna światowa, we Francji łudzono się jeszcze, że po pokonaniu Polski przez Niemcy możliwe będzie utrzymanie pokoju. Daremnie. Już 12 maja 1940 roku wojska III Rzeszy przebiły się przez Ardeny, zaś 14 maja padł Sedan. W dniu 19 maja stanowisko naczelnego wodza powierzono liczącemu wtedy 73 lata Weygandowi. W tym czasie wydarzyło się jeszcze coś, co miało później mieć wpływ na Francję w czasie trwania II wojny: do rządu jako wicepremier wszedł jeszcze starszy, bo 84-letni marszałek Philippe Pétain. Niedługo później, 14 czerwca, Niemcy weszli do Paryża.

Pomimo że sojusznicza Wielka Brytania i jej premier Winston Churchill wzywali Francję do stawiania oporu, Jan Baszkiewicz wspomina, że zarówno Pétain, jak i Weygand nie wierzyli już w zwycięstwo. Nie bez znaczenia z pewnością był tutaj fakt, że w wyniku zmian w składzie rządu weszły do niego osoby o poglądach faszystowskich, jak np. Jean Ybarnégaray. Już 16 czerwca ze stanowiska zrezygnował dotychczasowy premier Reynaud, a jego miejsce zajął Pétain. Pierwszą jego decyzją była prośba o zawieszenie broni, które zostało zawarte w wagonie rozejmowym z 1918 roku w dniu 22 czerwca. Hitler jednak zastrzegł swojemu państwu prawo do bezwarunkowego zerwania tego zawieszenia, co miało stać się jednym ze środków nacisku na późniejsze państwo Vichy.

Zmieniła się mapa Francji. Już wtedy pod kontrolą III Rzeszy znajdowało się 2/3 tego państwa. Na mocy porozumienia Francja miała wydać posiadany sprzęt wojskowy, a jej flota miała zostać unieruchomiona. Utworzona została strefa okupacyjna, obejmująca około 2/3 Francji, w tym całość wybrzeża nad Atlantykiem. Koszt zaś pobytu Niemców pokrywać miała sama Francja. Jak ponownie podaje Jan Baszkiewicz historycznie sporne Alzacja i Lotaryngia zostały włączone bezpośrednio do Rzeszy.

Wszystko to zadowalało jednak Pétaina, któremu wystarczało istnienie wolnego wtedy od okupacji niemieckiej państwa Vichy i który twierdził, że „honor został ocalony – rząd pozostaje wolny”, a Francja zachowała swoje kolonie i flotę. Już później, po rozmowie z marszałkiem ambasador USA stwierdził, że chciałby on „aby Francja, skoro już musi się stać prowincją nazistowskich Niemiec, stała się prowincją uprzywilejowaną”. Sam Pétain starał się przypodobać Hitlerowi, spotkał się z nim nawet w październiku 1940 roku w Montoire. Hitler nie był jednak zbytnio zainteresowany „uprzywilejowanym” traktowaniem państwa Vichy i uczynieniu z niego pełnoprawnego sojusznika. W ostatniej zaś swojej deklaracji Pétain zwrócił się do Francuzów ze słowami: „Skoro nie mogłem być waszym mieczem, starałem się być dla was tarczą” (Baszkiewicz, s. 545). Oczywiście jego reżim nie zrobił nic, aby uchronić naród przed skutkami hitlerowskiej okupacji.

Państwo Vichy: geneza, powstanie i funkcjonowanie, kolaboracja, okupacja Vichy

Podbicie Francji przez hitlerowskie Niemcy oraz powstanie tak zwanego państwa Vichy położyło kres istnieniu III Republiki Francuskiej. W dniu 10 lipca 1940 roku właśnie w Vichy zebrało się zdekompletowane Zgromadzenie Narodowe. Brakowało w nim m.in. posłów, którzy zdecydowali się ewakuować do Afryki. Zdecydowaną większością głosów – 569 za, 80 przeciw i 17 wstrzymujących się organ ten upoważnił marszałka Philippe Pétaina do ogłoszenia nowej konstytucji. Marszałek jeszcze tego samego dnia unieważnił francuską ustawę zasadniczą, funkcjonującą od roku 1875. Ogłosił się jednocześnie głową powstałego w ten sposób państwa, nadając sobie tak szerokie uprawnienia w zakresie władzy ustawodawczej i wykonawczej, że czyniło to go właściwie dyktatorem. Równocześnie powierzył sobie zwierzchnictwo nad armią. Pétain deklarował się jako przeciwnik parlamentaryzmu oraz partii politycznych jako takich uważając, że umożliwiały one ingerencję w politykę francuską masonerii oraz zagranicznemu kapitałowi.

Nowa Francja miała stać się państwem wolnym od niesprawiedliwości kapitalizmu, jak i od walki klas, zaś podstawą ideową funkcjonowania państwa miała stać się triada praca – ojczyzna – rodzina. Program zmian został określony mianem „rewolucji narodowej”. Zlikwidowano wolność polityczną, odrzucono dołączenie do triady wolności osobistej. Z powodów politycznych lub też na żądanie Niemiec odbierano obywatelstwo francuskie. Równocześnie państwo to ideologicznie odwoływało się do nacjonalizmu. Dość wcześnie zajęto się obecnością Żydów w przestrzeni publicznej. Pozbawiono ich wszelkich funkcji. Cofnięty został ponadto tzw. Dekret Cremieux z października 1870 roku, na mocy którego mieszkającym w Algierii Żydom nadano francuskie obywatelstwo.

Sytuacja w państwie w czasie rządów Vichy była coraz gorsza. Produkcja rolna spadła do 70% w odniesieniu do roku 1939, a przemysłowa aż do 40%, z czego na dodatek jeszcze III Rzesza ściągała 40%. Wszelki sprzeciw tłumiony był polityką terroru. Jak wspomina Jan Baszkiewicz w latach 1941 i 1942 praktycznie Vichy stało się państwem policyjnym. Kilka dni po desancie USA w Afryce (11 listopada) rozpoczęła się niemiecka okupacja państwa Vichy. Będący od 18 kwietnia 1942 roku premierem Pierre Laval praktycznie kierował już wtedy reżimem, Pétain w zasadzie był już tylko figurantem. To za rządów Lavala miała już miejsce ścisła kolaboracja Vichy z III Rzeszą. Namierzani byli członkowie ruchu oporu, zaś schwytanych rozstrzeliwano. Chłopi byli ograbiani, młodzież wyłapywano i wysyłano na roboty przymusowe do Niemiec (masowe wywózki zaczęły się w roku 1943) i przede wszystkim aktywnie pomagano Niemcom w eksterminacji ludności żydowskiej. Paradoksalnie widząc tak chętną postawę reżimu, Niemcy zdecydowali się skierować na front część wojsk okupacyjnych. Jeśli szukasz więcej ciekawych informacji, sprawdź także ten artykuł o Kolejnych Republikach Francuskich.

Armia Vichy, kolaboracja i jej rozliczenie w wyzwolonej Francji

„Polityka zagraniczna” Vichy, kolaboracja z III Rzeszą na płaszczyźnie wojskowej

Na zewnątrz państwo Vichy ukierunkowywało nienawiść Francuzów na Wielką Brytanię, którą oskarżano o wszelkie zło. Planowano nawet powiększenie imperium kolonialnego po przejęciu posiadłości brytyjskich, Europa zaś miała zostać pozostawiona Niemcom. Nienawidzono również gaullistów, a sam Charles de Gaulle został w sierpniu 1940 roku zaocznie skazany na karę śmierci za dezercję i zdradę.

Państwu Vichy pozwolono zatrzymać liczącą 100 000 żołnierzy tzw. armię rozejmową. Podejmowała ona działania przeciwko aliantom. Trzykrotnie zbombardowano Gibraltar. Z kolei władzom kolonii nakazano walkę z Brytyjczykami i gaullistami, co rzeczywiście w Afryce miało miejsce. W roku 1941 Vichy udostępniło Niemcom lotniska w Syrii wraz ze znajdującym się tam uzbrojeniem oraz bazy morskie w Dakarze i Bizercie. W nocy z 27 na 28 maja w Paryżu podpisane zostały tzw. protokoły paryskie, na mocy których państwo Vichy i III Rzesza miały podjąć współpracę w Syrii, Iraku oraz Afryce Północnej, Zachodniej i Równikowej.

Ponadto Pétain nakazał przeciwstawienie się USA, kiedy wojska tego państwa w 1942 roku lądowały w północnej Afryce. Jednakże kiedy USA przeprowadziły desant w Maroku i Algierii 8 listopada 1942 roku stopniowo znajdujący się tam kolaboranci, wierni dotąd Pétainowi zaczęli zmieniać front.