Piotr Skarga – pochodzenie, życiorys, poglądy, dzieła

Piotr Skarga – biografia

Piotr Skarga – pochodzenie

Biografia rodziny Piotra Skargi jest tak naprawdę biografią rodziny Powęskich. Powęscy próbowali wywodzić swoje nazwisko od wsi Powązki (dawniej – Powęzki), leżącej na terenie dzisiejszego warszawskiego cmentarza. Ksiądz i jego rodzina nazywali się współwłaścicielami tejże wsi, nie miało to jednak nic wspólnego z prawdą. Przyjmuje się, że Powęscy byli pochodzenia chłopskiego, a z Powązek przenieśli się właśnie do Grójca. W późniejszych czasach ksiądz Skarga twierdził, że oboje jego rodzice wywodzą się ze szlacheckich rodzin, ale niejedna biografia tamtego czasu zawierała takie kłamstwa. W 1593 r. rodzina z rąk Zygmunta III Wazy otrzymała potwierdzenie szlachectwa, herbu Pawęża.

Dziadkiem przyszłego księdza był Jan Powęski. Jezuicki kronikarz przytoczył w swoich pismach poświęconych Skardze, iż dziadek Powęski z taką częstotliwością odwiedzał lokalnego duchownego, by wyłożyć mu swoje żale, że w końcu ksiądz nazwał go Janem Skargą. Z czasem przyjęło się ono jako nazwisko rodzinne.

Piotr Skarga przyszedł na świat w okolicy Grójca, nazywanego w tamtym czasie Grodźcem. Miało to miejsce 2 lutego 1536 r., a jego rodzicami byli Michał – młynarz – i Anna z domu Świętek. Przyjmuje się, że przyszły mówca był najmłodszym z sześciorga rodzeństwa. Kiedy miał osiem lat, zmarła jego matka, cztery lata później – ojciec. Od tej pory przyszły ksiądz znajdował się pod opieką braci.

Piotr Skarga – ksiądz i jego biografia

Początkowo przyszły kaznodzieja uczęszczał do szkoły parafialnej w Grójcu. Jej poziom nie należał do zbyt wysokich, uczono wszystkiego „na pamięć”, w związku z czym nie wszyscy absolwenci potrafili czytać i pisać. Od 16 roku życia kontynuował naukę w Akademii Krakowskiej. Tam właśnie zaczęła się kształtować osoba Piotra Skargi, jego poglądy i twórczość. Po trzech latach studiów przejął prowadzenie szkoły kolegiackiej przy kościele św. Jana Chrzciciela w Warszawie, gdzie w przyszłości działał jako kaznodzieja.

Po dwóch latach w 1557 r. został wychowawcą Michała - syna wojewody lubelskiego, Andrzeja Tęczyńskiego. Towarzyszył mu także podczas trzyletniego pobytu w Wiedniu. Po powrocie do kraju, w jego życiu jako kolejny zwierzchnik pojawił się arcybiskup gnieźnieński – Jakub Uchański. Wkrótce Jan Tęczyński polecił Skargę Janowi Tarle – arcybiskupowi lwowskiemu. Z jego rąk Piotr otrzymał święcenia. Obejmował kolejno probostwo rohatyńskie i kanonię lwowską, gdzie pełnił urząd kanclerza. W 1568 r. wyjechał do Rzymu, gdzie wstąpił do zakonu jezuitów. Dwa lata później wrócił do kraju, gdzie rozpoczął aktywną działalność jako jezuita.

Pierwszy raz publicznie w kraju wystąpił na sejmie w 1572 r., następnie udał się do Krakowa, gdzie zyskał sobie przychylność Anny Jagiellonki – siostry zmarłego Zygmunta II Augusta, a w przyszłości także jej męża – króla Stefana Batorego. Batory w 1579 r. przekształcił wileńskie kolegium jezuickie w akademię, której ksiądz Piotr Skarga został pierwszym rektorem. Pełnił tę funkcję przez trzy lata, ze względu na nadmiar innych obowiązków złożył dymisję. Ówczesna twórczość Skargi to nie tylko dzieła literackie i kazania. Ksiądz założył Bank Pobożnych – instytucję udzielającą pożyczek pod zastaw, bez procentów – i bractwo Przenajświętszego Sakramentu i Miłosierdzia – zajmujące się nawracaniem, zbieraniem jałmużny, opieką nad chorymi i bezdomnymi, a także walczące z pijaństwem i rozpustą.

W 1584 r. ksiądz Skarga przybył do Krakowa, gdzie przejął zwierzchnictwo nad nowym oddziałem zakonu. Parę lat później kaznodzieja swoim kazaniem zachwycił następcę Stefana Batorego na tronie Rzeczpospolitej – Zygmunta III Wazę. Już wkrótce mówca otrzymał stanowisko nadwornego kaznodziei i pełnił je przez 24 lata, do swojej śmierci.

Ponad czterysta lat po śmierci Skargi zaczęła krążyć czarna legenda, dotycząca ostatnich chwil życia księdza. Według niej miał on być pochowany żywcem i obudzić się we własnej trumnie. Cytaty z relacji dwukrotnego otwarcia trumny duchownego przekazywały informacje o zniekształconych kościach palców oraz śladach zadrapań wieka trumny na wysokości twarzy. Sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o ważnych postaciach duchownych.

Piotr Skarga – poglądy

Piotr Skarga – ksiądz i jego działania

Już od najmłodszych lat kaznodzieja był zagorzałym przeciwnikiem reformacji. Uważał ją za przyczynę rozpadu państw, rozwój zepsucia wśród wiernych. Jednocześnie był przeciwny nawracaniu niewiernych siłą wbrew ich woli. Działał na rzecz zjednoczenia kościoła katolickiego i cerkwi prawosławnej w Polsce, dlatego bardzo cieszyło go zawarcie unii brzeskiej.

Kaznodzieja głęboko wierzył, że ważniejsza od ilości jest jakość. Raportując generałowi zakonu o kolejnych chętnych do wstąpienia w jego szeregi, potrafił powątpiewać w wytrwałość ochotników. Polecał także stosować areszt wobec członków zakonu podejrzewanych o chęć jego opuszczenia.

Zamierzając aktywnie rozwijać Towarzystwo Jezusowe, polecał umiejscawiać kolejne kolegia w jak największych ośrodkach miejskich. Liczył, że dzięki temu będą one miały przypływ zarówno większej liczby uczniów, jak i fundatorów.

Piotr Skarga – mówca w polityce

Piotr Skarga był monarchistą. Jego twórczość bardzo jasno przekazywała to stanowisko. Jednocześnie dawała wrażenie tworzenia utopijnej rzeczywistości – brakowało w niej przekonywających metod wprowadzenia silnej władzy królewskiej.

Działał jako aktywny przeciwnik Habsburgów. W trakcie bezkrólewia i elekcji po śmierci Stefana Batorego agitował na rzecz siostrzeńca królowej wdowy, Anny Jagiellonki – Zygmunta Wazy. Wtedy miał okazję pierwszy raz wystąpić przed tak licznymi słuchaczami. W późniejszych czasach, w związku z jego wciąż rosnącą popularnością, na jego kazania do kościoła świętych Piotra i Pawła w Krakowie, przychodziły tłumy. Dla Piotra Skargi był to najlepszy środek dotarcia ze swoimi poglądami do jak największego grona odbiorców.

Ponad dwadzieścia lat działał jako kaznodzieja Zygmunta III Wazy. Zbieżność poglądów obu mężczyzn sprawiła, że Piotr Skarga miał bez wątpienia większy wpływ na politykę władcy niż prymas polski Jakub Uchański. Nie zawsze jednak byli zgodni – duchowny sprzeciwiał się obu małżeństwom króla z Habsburżankami.

Piotr Skarga – dzieła

Piotr Skarga – Kazania Sejmowe

Kazania sejmowe pierwszy raz ukazały się drukiem w 1597 r., jako dodatek do drugiego wydania Kazań na niedziele i święta. To zbiór ośmiu kazań opisujących sytuacje, które kaznodzieja obserwował w Rzeczpospolitej. Wbrew obiegowej opinii, Kazania sejmowe nigdy nie zostały wygłoszone.

Język dzieła nawiązuje do stylu biblijnego. Zawiera liczne cytaty z pisma świętego dostosowane do potrzeb przekazu autora. Bogaty język dowodzi świetnego wykształcenia duchownego. Kazania sejmowe to barok w klasycznej wersji językowej.

Kazania sejmowe ukazywały się początkowo jako dodatki do innych utworów Skargi. Nowe „odkrycie” tego dzieła nastąpiło w okresie rozbiorów. W jego treści zaczęto upatrywać ostrzeżeń dla społeczeństwa przed tym, do czego właśnie doszło. W związku z tym ksiądz Skarga zaczął być widziany jako prorok.