Pokój westfalski – data, strony traktatu, postanowienia, podział terytoriów

Droga do pokoju – Europa a wojna trzydziestoletnia

W wojnie trzydziestoletniej uczestniczyło w sposób bezpośredni lub pośredni większość krajów europejskich. Część z nich opowiedziała się po stronie dynastii Habsburgów, pozostałe zaś przystąpiły do rozległej koalicji antyhabsburskiej.

W toku wojny wielokrotnie stawano przy stole rokowań. Zawierane przy tej okazji traktaty pokojowe były nagminnie zrywane przez państwa, które nie były ukontentowane ich postanowieniami. W 1643 roku (po wielkiej bitwie pod Rocroi) dyplomaci reprezentujący niemal wszystkie strony konfliktu przyjechali do oddalonych od siebie o 30 mil miast w Westfalii, Osnabrück i Münsteru.

Rokowania trwały z przerwami w sumie pięć lat! Ciężko było wynegocjować warunki pokoju, satysfakcjonującego wszystkich. Kompromis osiągnięto dopiero pod koniec 1648 roku. Gdyby nie zdecydowana klęska Habsburgów, ponoszących raz po raz porażki na froncie, to z pewnością pertraktacje przedłużyłyby się w czasie lub nawet odroczono by je na bardziej dogodny termin.

Mediatorami pokoju westfalskiego byli nuncjusz papieski Fabio Chigi (późniejszy papież Aleksander VII) oraz przedstawiciel Wenecji Alviso Contarini. Dnia 24 października 1648 roku strony konfliktu złożyły podpisy pod dwoma dokumentami – układem między Świętym Cesarstwem Rzymskim a Francją (w Münster) oraz miedzy Habsburgami a Szwecją (w Osnabrück).

Pokój westfalski – nowy ład w Europie

Postanowienia terytorialne: Francja, Szwecja a Rzesza

Traktat westfalski przyznawał Francji Alzację, twierdze w Brisach, Philippsburg i Sundgau oraz trzy biskupstwa: Metz, Toul i Verdun. Oficjalnie uznano też prawa Francji do Pignerol we Włoszech.

Z kolei Szwecja otrzymała Pomorze Przednie ze Szczecinem oraz wyspami Uznam, Wolin i Rugią. Dodatkowo król szwedzki rozciągnął swoje zwierzchnictwo na zsekularyzowane biskupstwa w Bremie i Verden, co zapewniało Szwedom kontrolę Łaby i Wezery.

Brandenburgia po 1648 roku wzbogaciła się o Pomorze Tylne, arcybiskupstwo magdeburskie oraz biskupstwa w Kamieniu, Halberstadt i Minden. W ten oto sposób margrabia-elektor Brandenburgii stawał się jednym z najpotężniejszych graczy w Rzeszy Niemieckiej.

Inne postanowienia

Pokój westfalski regulował także wiele innych spraw, w tym:

• zapewniał ludności niemieckiej swobodę wyznania, przy czym za jedyne legalne wyznania w Rzeszy uznawał katolicyzm, luteranizm i kalwinizm
• gwarantował poszczególnym książętom niemieckim prawo do zawierania traktatów i wypowiadania wojen bez zgody cesarza
• dawał możliwość wolnym miastom Rzeszy głosowania na Sejmie Cesarstwa
• przyznawał Karolowi Ludwikowi Wittelsbachowi (synowi „króla zimowego” Fryderyka V, rządzącego krótko w Czechach) Palatynat Dolny wraz z godnością elektorską
• utrzymywał władanie księcia bawarskiego Maksymiliana I w Palatynacie Górnym
• uznawał królów Szwecji i Francji za gwarantów podpisanego pokoju
• uznawał niepodległość Republiki Siedmiu Zjednoczonych Prowincji Niderlandzkich (Holandii) oraz Szwajcarii.

Jeśli szukasz więcej informacji, sprawdź także ten artykuł o przyczynach i skutkach wojny trzydziestoletniej.

Pokój westfalski - skutki i znaczenie

Pokój westfalski przypieczętowywał rozbicie Niemiec na mniejsze organizmy polityczne i podcinał Habsburgom możliwość zbudowania wielkiego imperium. W wyniku przegranej wojny znacznie podupadł autorytet cesarza w regionie.

Wojna trzydziestoletnia sprawiła, iż nowe państwa europejskie zaczęły się liczyć w walce o hegemonię w Europie. Były to Francja i Szwecja. Pierwszy z wymienionych krajów zbudował godną naśladowania monarchię absolutną, rządzoną przez „Króla Słońce” Ludwika XIV (1643-1715). Francuskie nabytki nad Renem okazały się nad wyraz trwałe, podczas gdy Szwedzi musieli niebawem ustąpić z Pomorza.

Po konflikcie z lat 1618-1648 w Europie nie wybuchła już wyniszczająca wszystko i wszystkich wojna religijna. Niestety przegrana Habsburgów i obozu katolickiego oznaczały faktyczne zaprzepaszczenie ruchu kontrreformacyjnego, na którego czele stała Stolica Apostolska. Z postanowieniami układu westfalskiego nie mógł pogodzić się papież Innocenty X, wydając bullę „Zelus Domus Dei”, potępiającą podpisane przy tej okazji dokumenty.