Pokój z Krzyżakami w Kaliszu – data, przyczyny, postanowienia
W 1226 roku Konrad Mazowiecki sprowadził do Polski zakon krzyżacki, nadając mu w zarząd ziemię chełmińską. Pierwotnie Krzyżacy mieli wspomagać Polaków w walce z pogańskimi plemionami Prusów. Z czasem role się odwróciły, zaś zakon wyrósł na regionalną potęgę, zdolną konkurować z Polską. W historii obu państw zdarzały się nawet okresy, kiedy państwo piastowskie było zupełnie bezsilne wobec północnego wroga. Poważnym atutem władców Polski była dyplomacja. Z jej usług skorzystał w 1343 roku Kazimierz Wielki, zawierając z zakonem „wieczysty” pokój w Kaliszu.
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o krzyżakach.
Z tego artykułu dowiesz się:
Polsko-krzyżackie przepychanki
Droga do podpisania traktatu kaliskiego w 1343 roku była długa i wyboista. Wszystko zaczęło się od zajęcia przez Krzyżaków w latach 1308-1309 Pomorza Gdańskiego. Kilka lat później zakon wszedł w posiadanie ziemi michałowskiej (1317). Z kolei w latach 1329-1332 Krzyżacy zaanektowali ziemię dobrzyńską i Kujawy. Ówczesny władca Polski Władysław Łokietek próbował wydrzeć północnemu sąsiadowi zabrane ziemie, jednak nie przyniosło to oczekiwanego rezultatu.
Pod koniec maja 1333 roku Kazimierz Wielki, następca Łokietka na piastowskim tronie, zawarł z Krzyżakami rozejm. Nowy władca Polski uważał, iż jego państwo jest zbyt słabe, aby pokonać znienawidzonego sąsiada na drodze orężnej. Swojej siły zaczął szukać w działaniach dyplomacji. W 1335 roku w Wyszehradzie odbył się sąd rozjemczy pod przewodnictwem królów Czech i Węgier. Rozjemcy ustalili, iż ziemia dobrzyńska i Kujawy powrócą do Polski, natomiast Pomorze Gdańskie i ziemia chełmińska zostaną przy zakonie.
Arbitraż wyszehradzki nie oznaczał definitywnego zakończenia konfliktu polsko-krzyżackiego. W marcu 1337 roku Kazimierz Wielki zawarł w Inowrocławiu z księciem łęczycko-dobrzyńskim Władysławem układ, w którym przypomniano, iż pozostająca pod okupacją krzyżacką ziemia dobrzyńska nadal jest własnością Władysława. W konsekwencji Władysław przekazał Dobrzyń i okolice królowi polskiemu, uzyskując w zamian gwarancję dożywotniej władzy w ziemi łęczyckiej.
W drodze do Kalisza
Postanowienia inowrocławskie stanowiły przekreślenie ustaleń w Wyszehradzie. Następca Władysława Łokietka chciał w ten sposób wzmocnić swoją pozycję przetargową przed rozpoczęciem się rozmów pokojowych z władzami zakonu. Musiało minąć jeszcze jednak kilka lat, zanim do tego oficjalnie doszło. W 1339 roku odbył się w proces w neutralnej dla obu stron Warszawie. Papiescy sędziowie wydali wówczas wyrok, na mocy którego zakon miał zapłacić Polsce kontrybucję w wysokości 200000 kop groszy praskich i zwrócić jej ziemię chełmińską, michałowską, dobrzyńską, Kujawy i Pomorze Gdańskiego.
Jak się można było tego domyślać, Krzyżacy nie uznali wyroku, po czym złożyli oficjalny protest do papieża Benedykta XII. Papież ostatecznie przyjął apelację, dopatrzył się bowiem w pracy sędziów pewnych uchybień. Na domiar złego dwa lata później (1341) Stolica Apostolska wydała bullę, według której Polska miała oddać zakonowi Kujawy i ziemię dobrzyńską. Tym jednak razem strona polska nie mogła pogodzić się z tym postanowieniem, które na całe szczęście nigdy nie weszło w życie.
W 1343 roku Kazimierz Wielki wszedł w sojusz z książętami Pomorza Zachodniego Bogusławem V, Warcisławem V i Barnimem IV. Jego gwarantem miało być małżeństwo Bogusława z córką Kazimierza – Elżbietą. Dla wszystkich było oczywiste, iż układ polsko-pomorski był wymierzony w zakon.
Król Polski nie chciał jednak wojować z Krzyżakami. W tym czasie był bowiem zaangażowany w konflikt na wschodzie o Ruś Halicko-Włodzimierską. Rozpoczęcie dodatkowej wojny na północnej flance byłoby czystym szaleństwem ze strony Piasta, który wolał tak naprawdę mieć spokój na tym odcinku. Dodatkowo dyplomacja papieska, luksemburska i andegaweńska wywierały nieustanny nacisk na Kazimierza, by wreszcie podpisał pokój z sąsiadem. Sprawdź także ten artykuł na temat sprowadzenia Krzyżaków do Polski.
Pokój z Krzyżakami w Kaliszu – postanowienia i data 8 lipca 1343 r.
8 lipca 1343 roku w Kaliszu podpisano „pokój wieczysty”, który kończył ponad 30-letni konflikt polsko-krzyżacki. Na jego mocy Kazimierz Wielki odzyskiwał od państwa krzyżackiego Kujawy i ziemię dobrzyńską. W zamian za to zrzekał się praw do Pomorza Gdańskiego oraz ziemi chełmińskiej i michałowskiej z grodami Orłowem, Nieszawą i Murzynnem. Dodatkowo władca Polski zobowiązał się zrzec tytułu władcy Pomorza i usunąć go ze swojej pieczęci.
Przy okazji zawarcia pokoju kancelaria królewska wydała kilka dokumentów. W jednym z nich syn Władysława Łokietka wyraził zgodę na wysłanie do Rzymu poselstwa, mającego zatwierdzić podpisany traktat. W innym natomiast dokumencie Kazimierz Wielki zobligował się ścigać przestępców, działających na szkodę zakonu. W jeszcze innym król udzielił amnestii wszystkim tym, którzy uprzednio wspomagali przeciwnika.
Pokój kaliski zawarty 8 lipca w Kaliszu został przez układające się strony oficjalnie zaprzysiężony w dniu 23 lipca 1343 roku podczas spotkania Kazimierza Wielkiego z wielkim mistrzem Rudolfem Königiem pod namiotem we wsi Wierzbiany pod Inowrocławiem. Podczas spotkania król złożył przysięgę na koronę, zaś Rudolf na krzyż. Na odchodnym obaj władcy przekazali sobie pocałunek pokoju.
Pokój z Krzyżakami w Kaliszu - skutki i znaczenie
Zawarcie pokoju w Kaliszu już u współczesnych budziło skrajne emocje i oceny. Pod adresem Kazimierza Wielkiego spłynęło mnóstwo niemiłych zarzutów. Króla niejeden raz zmieszano z błotem. Szczególnie Wielkopolanie nie mogli pogodzić się z tym, iż Piast zdecydował się pójść aż na tak daleko idące ustępstwa wobec władz zakonu.
Rzecz jasna, nie wszyscy wypowiadali się tak ostro i kategorycznie na temat działalności politycznej Kazimierza Wielkiego. Dla Małopolan pokój kaliski był wręcz koniecznością, szczególnie w kontekście ekspansji piastowskiej prowadzonej na wschodzie, która była dla nich niezwykle korzystna (nowe rynki zbytu itp.).
Pokój kaliski przetrwał aż do początku XV stulecia – do wybuchu wielkiej wojny z zakonem krzyżackim w 1409 roku. W 1343 roku Kazimierz Wielki nie mógł sobie pozwolić na prowadzenie wyniszczającego konfliktu z Krzyżakami. Z kolei kilkadziesiąt lat później sytuacja militarna i polityczna państwa polskiego była już zdecydowanie inna. W konsekwencji Polska odzyskała ziemie pomorskie i uzyskała dostęp do morza. Tak zatem postanowienia traktatu kaliskiego z 1343 roku stały się nieaktualne.
Autor: dr Mariusz Samp
Bibliografia:
- Gąsiorowski A., Polscy gwaranci traktatów z Krzyżakami XIV-XV wieku, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 15 (1971), 2-3.
- Grabowski J., Między Polską a zakonem krzyżackim w Prusach, Mazowsze wobec pokoju kaliskiego z 1343 roku, [w:] Od traktatu kaliskiego do pokoju oliwskiego, Polsko-krzyżacko-pruskie stosunki dyplomatyczne w latach 1343-1660, Warszawa 2014.
- Jasiński K., Kazimierz Wielki jako polityk, „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 24 (1972).
- Jóźwiak S., Rola i znaczenie enklaw terytorialnych zakonu krzyżackiego na Kujawach w politycznych stosunkach z Polską w XIV-XV wieku, „Ziemia Kujawska” 12 (1997).
- Korzeniec R., Traktat kaliski, Walka Kazimierza Wielkiego o dostęp do morza [https://historykon.pl/traktat-kaliski-walka-kazimierza-wielkiego-o-dostep-do-morza; dostęp:11.01.2021].
- Nowogrodzki S., Między Luksemburgami, Wittelsbachami a Polską, Pomorze Zachodnie a Polska w latach 1323-1370, Gdańsk 1936.
- Paszkiewicz H., Ze studiów nad polityką krzyżacką Kazimierza Wielkiego, „Przegląd Historyczny” 25 (1925).
- Rosik S., Wiszewski P., Wielki poczet polskich królów i książąt, Wrocław 2006.
- Sieradzki J., Polska XIV w., Studium z czasów Kazimierza Wielkiego, Warszawa 1959.
- Sieradzki J., Łąkowski R., Traktat kaliski z roku 1343, [w:] Osiemnaście wieków Kalisza, red. A. Gieysztor, t. 2, Kalisz 1961.
- Szczur S., Historia Polski, Średniowiecze, Kraków 2002.
- Szczur S., Traktat pokojowy Kazimierza Wielkiego z Zakonem Krzyżackim z 1343 roku, „Zapiski Historyczne” 56 (1991).
- Wyrozumski J., Kazimierz Wielki, Wrocław 2004.
- Zakrzewski I., Spory i sprawy pomiędzy Polakami a Zakonem Krzyżackim, t. 2, Poznań 1892.
- Ziekursch I., Der Prozess zwischen König Kasimir von Polen und dem Deutschen Orden im Jahre 1339, Berlin 1934.