Pornokracja – najgorsze czasy w historii papiestwa?
Historia Stolicy Apostolskiej pełna jest hipokryzji, zbrodni i rozwiązłości. Nie mówiło się o tym zbyt głośno, ale nawet watykańscy historycy od dawna uwzględniali pikantne historyjki w swoich dziełach. Ciekawe, że do dziś za najgorsze stulecie uznaje się to, w którym dominowały rządy prostytutek. Czy naprawdę pornokracja to najbardziej mroczny czas dla papiestwa, czy po prostu rządy kobiet wydawały się czymś gorszym niż zbrodnie, chciwość i pedofilia? Przyjrzyjmy się temu mrocznemu wiekowi - saeculum obscurum.
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o religii chrześcijańskiej.
Z tego artykułu dowiesz się:
Saeculum obscurum w Rzymie
Papiestwo przed saeculum obscurum
Obecność prostytutek na dworze papieskim będzie stałym elementem przez następne stulecia. To w okresie renesansu odbywały się najbardziej wymyślne orgie. Jednak w X wieku kobiety sięgnęły po władzę, osadzały swoich kandydatów na tronie papieskim i realizowały przez nich swą wolę. Pornokracja to nie tyle okres najbardziej rozwiązłych papieży, co okres realnego wpływu kobiet na politykę papieską.
Żeby zrozumieć, dlaczego właśnie w tym czasie papiestwo przyciągnęło ambitne kobiety, musimy przyjrzeć się sytuacji Stolicy Apostolskiej w X wieku i wcześniej.
W II połowie VIII wieku Karol Wielki pokonał państwo Longobardów w północnej Italii i nadał papieżowi spore ziemie (dodając do tego co papieże otrzymali od Pepina Krótkiego w 755 r.). (Kumor B., : s. 66) To sprawiło, że papieże uniezależnili się od cesarza w Konstantynopolu i stali się bardziej władcami niż biskupami Rzymu. W 800 roku papież ukoronował Karola na cesarza. Obu zależało na pewnej równowadze sił. Odtąd zachodni cesarz był urzędowym obrońcą Kościoła, a papież miał wyłączne prawo do koronowania cesarzy. Nagle głowa zachodniego Kościoła zyskała bardzo ważną pozycję polityczną w Europie. Pod koniec IX wieku imperium stworzone przez Karola Wielkiego było w rozsypce, a Rzym stanął przed groźbą zdobycia przez Arabów, którzy w 859 roku zajęli niemal całą Sycylię i robili wypady na Półwysep Apeniński. W tych warunkach autorytet Stolicy Apostolskiej malał, ale papiestwo nadal było atrakcyjne politycznie.
Trzeba wziąć pod uwagę jeszcze jeden ważny fakt – kwestię celibatu. W IX i X wieku sprawa ta nie została do końca uregulowana. Od IV wieku coraz mocniej podkreślano, że kapłan katolicki nie powinien mieć stosunków seksualnych z kobietami. Jednak w czasach osłabienia władzy kościelnej patrzono na to trochę przez palce. Zwłaszcza w przypadku dworu papieskiego.
Walki rodów o władzę w Kościele
Od VII wieku papieży wybierali nie tylko kardynałowie, ale też niższe duchowieństwo, patrycjusze i lud rzymski. (Kumor B.: s. 81) To tłumaczy, dlaczego możliwe było wpływanie na wybór osób świeckich. W okresie osłabienia władzy cesarskiej wybór ten nie był przez nich zatwierdzany. Pozwalało to na większą niezależność Rzymian, ale też sprzyjało tworzeniu się frakcji i korupcji.
Polityczna pozycja papieży sprawiała, że stanowisko to było atrakcyjne dla rodów rzymskich. Wobec rozkładu monarchii Karolingów pod koniec IX wieku lokalni władcy i patrycjusze zaczęli nabierać większego znaczenia.
Jednocześnie nie istniał wystarczający autorytet moralny, który zatrzymałby sposób rządzenia Teodory i jej córki (o czym dalej). Dlatego to co działo się w czasie tzw. saeculum obscurum mogło się zdarzyć tylko w specjalnych okolicznościach polityczno-społecznych. Sprawdź także ten artykuł o 10 najgorszych papieżach w historii kościoła.
Pornokracja czy kobiety u władzy?
Teodora i Marozja
Teodora była żoną Teofilakta, księcia, senatora i sędziego. W 890 roku przenieśli się do Rzymu z pobliskiego Tusculanum. Tutaj Teofilakt został papieskim skarbnikiem, odpowiedzialnym również za miejską straż. (Abbott E., 2010: s. 154) To formalnie. Nieformalnie on i jego żona mieli dużo większe ambicje.
Teodora i Teofilakt poparli Sergiusza III, papieża potępionego i wygnanego w 897 roku, w konflikcie z przeciwnym stronnictwem. Pomogli mu wrócić z wygnania. Dzięki poparciu Teofilakta objął z powrotem tron papieski. Wtedy Teodora podsunęła mu jako konkubinę swoją 15-letnią córkę Marozję. Za jej pośrednictwem przejęła władzę nad dworem papieskim.
Po śmierci Sergiusza III w 911 zaaranżowała przejęcie władzy przez Anastazjusza III. Po jego śmierci doprowadziła do wyboru Landona, by w końcu po nim wynieść na tron papieski swojego kochanka, biskupa Rawenny. Ten ostatni przyjął imię Jana X i pozostawał papieżem do 928 roku. (Abbott E.: s.154-155)
W międzyczasie zmarł Teofilakt (920 r.) i Teodora (przez 924 rokiem). Marozja postanowiła przejąć władzę korzystając z wpływów swoich rodziców. Córka Teodory nie chciała współrządzić z Janem X. Uważała się za jego rywalkę. Podczas kiedy on próbował się uniezależnić od rodu Teofilakta, ona wraz z mężem zaczęła podkopywać autorytet papieża. Przygotowała bunt przeciw Janowi i jego bratu Piotrowi. W jego wyniku Piotr zginął na oczach papieża, a Jan został wtrącony do więzienia, gdzie prawdopodobnie go uduszono kilka miesięcy później. (J.N.D. Kelly, 1997: s. 170-171)
Wizja Teodory dotyczyła rządzenia za pośrednictwem kochanków, Marozja marzyła o własnej dynastii papieży. Miała syna Jana, który był bękartem Sergiusza III. Dopóki nie osiągnął 20 lat postarała się o osadzenie na tronie papieskim dwóch zależnych od siebie papieży – Leona VI i Stefana VIII. Na ich temat nie ma wiele informacji w źródłach. Wiadomo, że Stefan VIII był papieżem całkowicie niesamodzielnym i przejściowym. Trudno się dziwić, biorąc pod uwagę co spotkało Jana X, który próbował się uniezależnić od Marozji. W 931 roku młody Jan, syn senatrix Rzymu i Sergiusza III objął tron na Stolicy Apostolskiej.
W międzyczasie Marozja znudzona poprzednim mężem rozwiodła się i poślubiła Hugona z Prowansji (sojusznika obalonego papieża). W czasie uczty weselnej młodszy Alberyk, syn Marozji z poprzedniego małżeństwa, wzniecił bunt przeciw jej rządom. Mimo prób ucieczki została złapana i osadzona w więzieniu, gdzie zmarła kilka miesięcy później.
Ciekawostką może być fakt, że Alberyk zapewnił tron papieski własnemu synowi, który przyjął imię Jana XII i rządził w latach 955-964. Mimo obalenia rządów prostytutek kontynuowana była linia Teodory na tronie papieskim.
Alkowa i polityka
Przyglądając się zjawisku rządów prostytutek w Państwie Kościelnym możemy sobie zadać pytanie czy ambitne kobiety tego czasu miały inne wyjście. Królowe miały możliwość rządzić w imieniu swoich małoletnich synów lub mało inicjatywnych mężów. Stolica Apostolska była zarezerwowana wyłącznie dla mężczyzn. Teodora i Marozja nie miały natomiast szans realizować swoich ambicji na żadnym większym dworze, poza papiestwem.
To oczywiście nie usprawiedliwia morderstw, perwersji i przedmiotowego traktowania własnych dzieci. Możemy zrozumieć, dlaczego pornokracja wyglądała tak, a nie inaczej. Jednak nie możemy zaprzeczyć, że była gorsząca. Pytanie tylko czy wiele razy w historii papiestwa oraz wielu innych królestw i księstw nie działo się podobnie. Z tą różnicą, że zbrodni i zdrad dokonywali mężczyźni. Ówczesna kultura traktowała łagodniej ich przewinienia.
Władza jaką miały Teodora i Marozja nad papiestwem fascynuje i przeraża. W czasach, kiedy kobieta mogła być żoną lub zakonnicą udało im się zdobyć panowanie nad tronem zdominowanym przez mężczyzn.
Pornokracja na tle epoki
Saeculum obscurum to nie tylko wiek prostytutek rządzących Rzymem. To również okres przejściowego osłabienia władzy centralnej w Europie. Najazdy Arabów od południa i Madziarów od wschodu wprowadziły zamieszanie na całym kontynencie.
Pamiętajmy, że poza ziemiami podbitymi przez Karola Wielkiego i jego poprzedników chrześcijaństwo na zachodzie nie jest powszechne. Kiedy Jan XII, wnuk Marozji zasiada na tronie papieskim Polska, Węgry ani Ruś Kijowska nie przyjęły jeszcze chrztu. To w połączeniu z osłabieniem cesarstwa na Zachodzie stworzyło dogodne warunki dla kobiet takich jak Teodora i Marozja.
Pornokracja została trochę zapomniana przez następne pokolenia. Przyćmiło ją m.in. rozwiązłe życie papieży w okresie renesansu. Jednak nigdy później żadna kobieta, tym bardziej świecka, nie miała takiej władzy nad Stolicą Apostolską.
Autor: Ludwika Wykurz
Bibliografia:
1. Elizabeth Abbott, Mistresses: a history of the other woman, London 2010
2. John N.D. Kelly, Encyklopedia papieży, PIW 1997
3. Bolesław Kumor, Historia Kościoła, T. II Wczesne średniowiecze chrześcijańskie, RW KUL 2001