Pornokracja – najgorsze czasy w historii papiestwa?

Saeculum obscurum w Rzymie

Papiestwo przed saeculum obscurum

Obecność prostytutek na dworze papieskim będzie stałym elementem przez następne stulecia. To w okresie renesansu odbywały się najbardziej wymyślne orgie. Jednak w X wieku kobiety sięgnęły po władzę, osadzały swoich kandydatów na tronie papieskim i realizowały przez nich swą wolę. Pornokracja to nie tyle okres najbardziej rozwiązłych papieży, co okres realnego wpływu kobiet na politykę papieską.

Żeby zrozumieć, dlaczego właśnie w tym czasie papiestwo przyciągnęło ambitne kobiety, musimy przyjrzeć się sytuacji Stolicy Apostolskiej w X wieku i wcześniej.

W II połowie VIII wieku Karol Wielki pokonał państwo Longobardów w północnej Italii i nadał papieżowi spore ziemie (dodając do tego co papieże otrzymali od Pepina Krótkiego w 755 r.). (Kumor B., : s. 66) To sprawiło, że papieże uniezależnili się od cesarza w Konstantynopolu i stali się bardziej władcami niż biskupami Rzymu. W 800 roku papież ukoronował Karola na cesarza. Obu zależało na pewnej równowadze sił. Odtąd zachodni cesarz był urzędowym obrońcą Kościoła, a papież miał wyłączne prawo do koronowania cesarzy. Nagle głowa zachodniego Kościoła zyskała bardzo ważną pozycję polityczną w Europie. Pod koniec IX wieku imperium stworzone przez Karola Wielkiego było w rozsypce, a Rzym stanął przed groźbą zdobycia przez Arabów, którzy w 859 roku zajęli niemal całą Sycylię i robili wypady na Półwysep Apeniński. W tych warunkach autorytet Stolicy Apostolskiej malał, ale papiestwo nadal było atrakcyjne politycznie.

Trzeba wziąć pod uwagę jeszcze jeden ważny fakt – kwestię celibatu. W IX i X wieku sprawa ta nie została do końca uregulowana. Od IV wieku coraz mocniej podkreślano, że kapłan katolicki nie powinien mieć stosunków seksualnych z kobietami. Jednak w czasach osłabienia władzy kościelnej patrzono na to trochę przez palce. Zwłaszcza w przypadku dworu papieskiego.

Walki rodów o władzę w Kościele

Od VII wieku papieży wybierali nie tylko kardynałowie, ale też niższe duchowieństwo, patrycjusze i lud rzymski. (Kumor B.: s. 81) To tłumaczy, dlaczego możliwe było wpływanie na wybór osób świeckich. W okresie osłabienia władzy cesarskiej wybór ten nie był przez nich zatwierdzany. Pozwalało to na większą niezależność Rzymian, ale też sprzyjało tworzeniu się frakcji i korupcji.

Polityczna pozycja papieży sprawiała, że stanowisko to było atrakcyjne dla rodów rzymskich. Wobec rozkładu monarchii Karolingów pod koniec IX wieku lokalni władcy i patrycjusze zaczęli nabierać większego znaczenia.

Jednocześnie nie istniał wystarczający autorytet moralny, który zatrzymałby sposób rządzenia Teodory i jej córki (o czym dalej). Dlatego to co działo się w czasie tzw. saeculum obscurum mogło się zdarzyć tylko w specjalnych okolicznościach polityczno-społecznych. Sprawdź także ten artykuł o 10 najgorszych papieżach w historii kościoła.

Pornokracja czy kobiety u władzy?

Teodora i Marozja

Teodora była żoną Teofilakta, księcia, senatora i sędziego. W 890 roku przenieśli się do Rzymu z pobliskiego Tusculanum. Tutaj Teofilakt został papieskim skarbnikiem, odpowiedzialnym również za miejską straż. (Abbott E., 2010: s. 154) To formalnie. Nieformalnie on i jego żona mieli dużo większe ambicje.

Teodora i Teofilakt poparli Sergiusza III, papieża potępionego i wygnanego w 897 roku, w konflikcie z przeciwnym stronnictwem. Pomogli mu wrócić z wygnania. Dzięki poparciu Teofilakta objął z powrotem tron papieski. Wtedy Teodora podsunęła mu jako konkubinę swoją 15-letnią córkę Marozję. Za jej pośrednictwem przejęła władzę nad dworem papieskim.

Po śmierci Sergiusza III w 911 zaaranżowała przejęcie władzy przez Anastazjusza III. Po jego śmierci doprowadziła do wyboru Landona, by w końcu po nim wynieść na tron papieski swojego kochanka, biskupa Rawenny. Ten ostatni przyjął imię Jana X i pozostawał papieżem do 928 roku. (Abbott E.: s.154-155)

W międzyczasie zmarł Teofilakt (920 r.) i Teodora (przez 924 rokiem). Marozja postanowiła przejąć władzę korzystając z wpływów swoich rodziców. Córka Teodory nie chciała współrządzić z Janem X. Uważała się za jego rywalkę. Podczas kiedy on próbował się uniezależnić od rodu Teofilakta, ona wraz z mężem zaczęła podkopywać autorytet papieża. Przygotowała bunt przeciw Janowi i jego bratu Piotrowi. W jego wyniku Piotr zginął na oczach papieża, a Jan został wtrącony do więzienia, gdzie prawdopodobnie go uduszono kilka miesięcy później. (J.N.D. Kelly, 1997: s. 170-171)

Wizja Teodory dotyczyła rządzenia za pośrednictwem kochanków, Marozja marzyła o własnej dynastii papieży. Miała syna Jana, który był bękartem Sergiusza III. Dopóki nie osiągnął 20 lat postarała się o osadzenie na tronie papieskim dwóch zależnych od siebie papieży – Leona VI i Stefana VIII. Na ich temat nie ma wiele informacji w źródłach. Wiadomo, że Stefan VIII był papieżem całkowicie niesamodzielnym i przejściowym. Trudno się dziwić, biorąc pod uwagę co spotkało Jana X, który próbował się uniezależnić od Marozji. W 931 roku młody Jan, syn senatrix Rzymu i Sergiusza III objął tron na Stolicy Apostolskiej.

W międzyczasie Marozja znudzona poprzednim mężem rozwiodła się i poślubiła Hugona z Prowansji (sojusznika obalonego papieża). W czasie uczty weselnej młodszy Alberyk, syn Marozji z poprzedniego małżeństwa, wzniecił bunt przeciw jej rządom. Mimo prób ucieczki została złapana i osadzona w więzieniu, gdzie zmarła kilka miesięcy później.

Ciekawostką może być fakt, że Alberyk zapewnił tron papieski własnemu synowi, który przyjął imię Jana XII i rządził w latach 955-964. Mimo obalenia rządów prostytutek kontynuowana była linia Teodory na tronie papieskim.

Alkowa i polityka

Przyglądając się zjawisku rządów prostytutek w Państwie Kościelnym możemy sobie zadać pytanie czy ambitne kobiety tego czasu miały inne wyjście. Królowe miały możliwość rządzić w imieniu swoich małoletnich synów lub mało inicjatywnych mężów. Stolica Apostolska była zarezerwowana wyłącznie dla mężczyzn. Teodora i Marozja nie miały natomiast szans realizować swoich ambicji na żadnym większym dworze, poza papiestwem.

To oczywiście nie usprawiedliwia morderstw, perwersji i przedmiotowego traktowania własnych dzieci. Możemy zrozumieć, dlaczego pornokracja wyglądała tak, a nie inaczej. Jednak nie możemy zaprzeczyć, że była gorsząca. Pytanie tylko czy wiele razy w historii papiestwa oraz wielu innych królestw i księstw nie działo się podobnie. Z tą różnicą, że zbrodni i zdrad dokonywali mężczyźni. Ówczesna kultura traktowała łagodniej ich przewinienia.

Władza jaką miały Teodora i Marozja nad papiestwem fascynuje i przeraża. W czasach, kiedy kobieta mogła być żoną lub zakonnicą udało im się zdobyć panowanie nad tronem zdominowanym przez mężczyzn.