Powstania

W historii dochodziło do szeregu zbrojnych powstań zarówno o niepodległość jak i o lepszy byt. Skutki tych powstań były najczęściej katastrofalne i łączyły się z represjami, zniszczeniem i utratą mienia. Szczególnie znaczenie mają dla nas liczne powstania w Polsce. Analizujemy, czy były potrzebne, czy miały sens i czy miały szanse powodzenia i co by było gdyby zakończyły się powodzeniem. W wielu przypadkach nie możemy odpowiedzieć na te pytania. Dowiedz się dlaczego wybuchały powstania na świecie, jakie były ich przyczyny i przebieg oraz skutki.

Powstanie - znaczenie, przyczyny i skutki

Powstania, rebelie - definicja

Powstania, rebelie, insurekcje wybuchały wewnątrz państwa, miasta lub obszaru przeciwko władzy okupacyjnej lub własnej władzy, która krzywdzi poddanych. Przyczyny wybuchu powstań są dwojakie. Ludność może buntować się przeciwko własnej władzy, która ją uciska, krzywdzi, bogaci się kosztem poddanych lub nie dopuszcza pewnych grup do władzy czy przywilejów i ogranicza ich rozwój i bogacenie się.

Rebelie niepodległościowe występują przeciw okupacji danego państwa, miasta lub obszaru przez najeźdźcę. Celem walki jest niepodległość lub tylko autonomia. Wystąpienie, które można nazwać powstaniem, jest zawsze zbrojne, gdyż dochodzi do niego wtedy, gdy negocjacje zawodzą lub są niemożliwe.

Skutki i ocena powstań

Skutki powstań są często katastrofalne, gdyż większość powstań w historii zakończyła się niepowodzeniem i ciężkimi represjami. Ludzie, którzy buntują się przeciwko władzy często nie dysponują wystarczającymi siłami, aby pokonać okupanta lub ciemiężyciela.

Historia notuje jednak powstania, które zakończyły się zwycięstwem. Dzieje się tak, gdy wystąpienie przeciw okupacji, odbywa się w sprzyjającym momencie, głównie wtedy gdy państwa zaborcze są osłabione i w przeddzień upadku. Po upadku Imperium Osmańskiego, caratu, Austro-Węgier czy imperium kolonialnych wiele państw odzyskalo niepodległość drogą pokojową, inne zaś musiały się buntować i walczyć zbrojnie.

Ciekawym zagadnieniem są przyczyny wielu powstań, gdyż istnieją przypuszczenia, że wiele powstań zostało wywołanych sztucznie, przez agitatorów, po to aby państwa zaborcze zostały odciągnięte od innych wojen i zajęły się sprawami wewnętrznymi. Istnieją przypuszczenia, że niektóre polskie powstania narodowowyzwoleńcze wywołano po to, aby odciągnąć Rosję od wojen na dalekim wschodzie. Przypuszczenia te są przedmiotem analiz, lecz w wielu wypadkach prawda nigdy nie wyjdzie na jaw z powodu braku źródeł pisanych.

Historia różnie ocenia przyczyny i skutki powstań. Klęski są przedmiotem dogłębnych analiz. Szczególnie w burzliwej i tragicznej historii Polski, historycy spierają się co do zasadności powstań. Autonomia Królestwa Polskiego do czasu powstania listopadowego był bardzo duża, zaś Polacy cieszyli się względną wolnością i przywilejami, gdyż byli lubiani przez carów. Powstanie listopadowe przekreśliło autonomię Królestwa Polskiego. Podobnie obiektem analiz historyków, jest przebieg i klęska powstania warszawskiego. Czy miało ono na celu zdobycie Warszawy i wystąpienie przed armią radziecką jako prawowita władza, czy też celem była ochrona ludności przez planami eksterminacji przez wycofujących się Niemców?

Największe powstania w historii świata

Największa powstania niepodległościowe w historii:

• powstania w Judei przeciw władzy rzymskiej,
• powstanie o niepodległość Stanów Zjednoczonych,
• powstania niepodległościowe w Belgii i Irlandii,
• polskie powstania niepodległościowe,
• powstania związane z upadkiem Imperium Osmańskiego.
• powstania niepodległościowe w koloniach.

Rebelie związane z walką ekonomiczną:

• powstania niewolników w starożytnym Rzymie,
• liczne powstania chłopskie w Europie,
• rewolucja październikowa.

Największe zbrojne powstania w walce o niepodległość

Powstania o niepodległość, przeciwko władzy najeźdźcy wybuchały już w Starożytności. Często nie mamy źródeł historycznych, aby śledzić ich przebieg i znaczenie. Nie wiemy czy Egipcjanie wypędzili Hyksosów drogą powstania, jak jest to opisane w literaturze pięknej. Do najbardziej znanych należą powstania w Judei przeciw okupacji Seleucydów i Rzymu. Doszło tam do szeregu powstań jak: powstanie Machabeuszy, wojna żydowska 66 - 73 oraz powstanie Bar Kochby. Wszystkie zakończyły się klęską i utratą ziemi obiecanej.

Szczególnie wiele powstań miało miejsce w Polsce, która od XVIII wieku prawie cały czas była pod okupacją. Po II zaborze Polski wybuchło powstanie kościuszkowskie przeciwko władzy zdradzieckich targowiczan, które objęło cały kraj. Zarówno to jak i kolejne powstania przeciw władzy rosyjskiego cara, czyli powstanie listopadowe 1831 i powstanie styczniowe 1864, zakończyły się niepowodzeniem, represjami i ograniczeniem wcześniejszej autonomii. Kolejnym tragicznym powstaniem było powstanie warszawskie przeciwko okupacji hitlerowskiej w czasie II wojny światowej.

W historii Polski mamy również powstania zwycięskie, jak powstania wielkopolskie, śląskie i powstanie sejneńskie, które zakończyły się przyłączeniem terenów spornych do Polski w momencie upadku państw zaborczych.

Do szeregu powstań doszło w czasie upadku Imperium Osmańskiego w XIX wieku. Pierwsi zaczęli buntować się Serbowie, następnie Grecy, a później Bułgarzy. W wyniku dążeń niepodległościowych państw bałkańskich oraz klęski Turcji w wojnie z Rosją, Turcja utraciła wszystkie tereny na Balkanach.

Niepodległość musiały wywalczyć sobie państwa będące koloniami. Największym z nich była wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Zwycięstwem zakończyło się również powstanie w Teksasie przeciw władzy Meksyku. Po osłabieniu Hiszpanii i Portugalii w wyniku wojen napoleońskich, dochodzi do szeregu powstań w Ameryce Łacińskiej i wyzwolenia tamtejszych kolonii.

Przeciwko Imperium Brytyjskiemu wybuchło powstanie sipajów w Indiach, krwawo stłumione przez kolonialistów. W latach 1844-1885 miało miejsce powstanie Mahdiego w Sudanie, którego przebieg znajdujemy w powieści “W pustyni i w puszczy”. Sudan należał do Egiptu rządzonego przez Imperium Osmańskie. Klęska mahdystów i przegrana bitwa pod Omdurmanem, spowodowała, że Sudan dostał się pod rządy brytyjskie.

Zbrojne powstania o lepszy byt

Duże znaczenie w historii mają powstania nie tylko o lepszy byt, lecz także o przywileje i dostęp do władzy. Już w Starożytnym Rzymie, pod koniec republiki, doszło do szeregu powstań niewolników, które zostały krwawo stłumione. Również w późniejszych latach miały miejsce liczne bunty chłopskie jak: żakeria we Francji, bunty chłopskie w Niemczech w XVI wieku, powstanie Szwajcarów w XVII wieku. Do powstań ekonomicznych można zaliczyć również powstanie Chmielnickiego w Polsce.

Do dziś historycy zastanawiają się, nad planami powstańców. W większości wypadków powstania te stanowiły bunt przeciwko ciemiężycielom, aby zdobyć pożywienie i wywrzeć zemstę. Przykładem może być powstanie Spartakusa, kiedy to niewolnicy nie mieli planu co dalej i przemieszczali się po Italii grabiąc i zabijając.

Okresem licznych powstań był XIX wiek, kiedy to wzrosła ilość robotników, którzy burzyli się z powodu ciężkich warunków pracy i życia. Zarówno rewolucja lipcowa we Francji jak i wystąpienia wiosny ludów zostały krwawo stłumione. O powstaniu robotników, żołnierzy i chłopów możemy również mówić w przypadku rewolucji październikowej. W tym przypadku, ci sami robotnicy i chłopi padli później ofiarą terroru ze strony przedstawicieli, których sami wybrali.