Późne średniowiecze (XIV-XV wiek)

Późne średniowiecze - daty, społeczeństwo, gospodarka, wpływ Kościoła, technologie

Późne średniowiecze - daty, społeczeństwo, gospodarka, wpływ Kościoła, technologie

Późne średniowiecze stanowi okres, kiedy historia notuje oziębienia klimatu, głód i epidemie dżumy. Powstają monarchie narodowe, zaś rody królewskie toczą wojny. Kościół przechodzi kryzys niewoli awiniońskiej i wielkiej schizmy. Działają sławni przywódcy jak Joanna D’Arc, Tamerlan, Jan Hunyady, czy Wlad Palownik. W okresie tym rozwija się nauka, kultura i sztuka, działają słynni uczeni, czego ukoronowaniem stają się odkrycia geograficzne. Poznaj najważniejsze daty, ciekawostki i zabytki późnego średniowiecza.

Późne średniowiecze - ramy czasowe, najważniejsze daty i ciekawostki

Charakterystyka późnego średniowiecza - nauka, sztuka, zabytki i ciekawostki

Okres późnego średniowiecza obejmuje wiek XIV i XV. Podczas, gdy w pełnym średniowieczu gospodarka i kultura kwitła wskutek ocieplenia klimatu, to okres małej epoki lodowcowej późnego średniowiecza przynosi klęski głodu, epidemie dżumy i długoletnie wojny. Okres ten wieńczy odkrycie Ameryki przez Kolumba, które oznacza koniec średniowiecza.

Mimo klęsk rozwija się nauka, architektura i sztuka, szczególnie że wynaleziono druk. Zwiększa się liczba uniwersytetów, gdzie działają wybitni uczeni.W 1453 Gutenberg wydaje swoją biblie. Rozwija się literatura w językach narodowych. Tworzą Dante, Boccaccio i Petrarka.

Architektura jest nadal gotycka, jednak budowle stają się bardziej wyrafinowane. Technologia pozwala na większe budowle, w których można pomieścić więcej dekoracji, jak rzeźby, nastawy malarskie, grobowce czy ambony. W tym okresie działa malarz niderlandzki Van Eyck. Architektura tego okresu pozostawiła takie zabytki, jak Most Karola w Pradze, czy katedra w Kolonii.

Społeczeństwo i gospodarka późnego średniowiecza - historia epidemii dżumy

Około 1300 roku historia notuje początek małej epoki lodowcowej, która trwa do około 1850 roku. Przyczyny zmian klimatycznych nie są do dziś wyjaśnione. Już na początku wieku bardzo deszczowe lata spowodowały obniżenie plonów. W latach 1315–1322 miał miejsce wielki głód w Europie, kiedy to historia zanotowała śmierć milionów ludzi, wzrost przestępstw, dzieciobójstwo i choroby.

Ówczesna technologia w rolnictwie nie radziła sobie z gospodarowaniem na gliniastych, nieurodzajnych glebach w niesprzyjającym klimacie o długich i mroźnych zimach. Do głodu i późniejszej zarazy przyczynił się także wzrost liczby ludności w poprzednich wiekach dobrobytu. Niedożywione społeczeństwo padło ofiarą epidemii dżumy, któraspowodowała śmierć ponad 35 milionów ludzi. Zdaniem historyków epidemia przywędrowała z Azji, gdzie gospodarka zniszczona przez podboje mongolskie nie mogła wyżywić ludności. Głód i zarazy, zabiły w Azji ponad 25 milionów ludzi. Dżuma wzdłuż jedwabnego szlaku przybyła do Bizancjum, a następnie do Europy. Szacuje się, że w wyniku epidemii wymarło 40% populacji Europy, zaś w miastach nawet 50%. Uczeni spierają się, czy epidemia oszczędziła Polskę i Czechy. Największe nasilenie epidemii miało miejsce w latach 1347 - 1352, lecz później dżuma nawracała co kilka lat, aż do wygaśnięcia w XVII wieku

Historycy spierają się czy gospodarka ucierpiała wskutek wyludnienia. Z jednej strony spadły dochody chłopów, gdyż nie mieli komu sprzedać żywności. Z drugiej zaś strony, wzrosły zarobki z powodu braku rąk do pracy. W Europie Zachodniej pańszczyzną zamieniano na czynsz, co polepszało życie chłopów. W Europie Wschodniej działo się przeciwnie.

Ówcześni uczeni i lekarze byli bezradni i nie potrafili ani wyjaśnić ani leczyć zarazy. Dochodziło do prześladowań Żydów, Cyganów, trędowatych i innych, których obwiniano o wywołanie zarazy. W okresie późnego średniowiecza Żydów wypędzano z Europy Zachodniej, dlatego też osiedlali się w Europie Wschodniej. Dla wielu ludzi ucieczką była religia, dlatego następują ruchy fanatyczne, czy też procesje biczowników i pokutników. Inni zaś szukali pociechy w rozpuście.

Monarchie, rody królewskie - najważniejsze daty i wojny

Późne średniowiecze stanowi okres, gdy powstają silne monarchie narodowe, zaś królowie starają się scalać państwa. Na tle tego procesu dochodzi do wojny stuletniej w latach 1337 - 1453. Od czasów Wilhelma Zdobywcy, królowie Anglii posiadali posiadłości na terenie Francji. Królowie Francji starali się przyłączyć te ziemie i zjednoczyć królestwo. Król Anglii Edward III domagał się swoich posiadłości we Francji, zaś po matce rościł prawa korony francuskiej.

Wojna stuletnia zrujnowała gospodarkę Francji. W czasie wojny działali sławni przywódcy, jak Joanna D’Arc czy Henryk V. Zmieniła się technologia wojenna i zniknęła kultura rycerska. Kosztowne rycerstwo, zastąpili najemnicy uzbrojeni w łuki i kusze. W bitwie pod Crecy, w roku 1346, po raz pierwszy użyto artylerii. W latach 1455-1485 w Anglii o władzę walczą rody Yorków i Plantagenetów. Jest to tzw. Wojna Dwóch Róż.

Religia późnego średniowiecza - kryzys w kościele

Religia chrześcijańska przeżywa w tym okresie poważny kryzys, który doprowadzi do rozłamu. W XIV wieku królowie Francji uzależniają od siebie kościół. Papieże rezydują w Awinionie, zaś ich autorytet spada wskutek korupcji kleru. Po śmierci Grzegorza XI dochodzi do kłótni po konklawe i wyboru 2 papieży. Rozpoczyna się Wielka schizma zachodnia, któratrwa w latach 1378 do 1417. Brak autorytetu papiestwa pośrednio przyczynia się do upadku Bizancjum, gdyż papież bezskutecznie nawołuje do krucjaty.

Ugoda ma miejsce na soborze w Konstancji. Król Zygmunt Luksemburski podstępem zwabił tu popularnego reformatora i heretyka Jana Husa, którego pojmano, osądzono i spalono na stosie. Wywołało to ogromne oburzenie w Czechach, gdzie w latach 1419-1436 miały miejsce wyniszczające krajwojny husyckie.

Upadek zakonów rycerskich

Wraz z upadkiem Akki w roku 1291 przestają istnieć państwa krzyżowców na Bliskim Wschodzie. Ostatnie miasta w rękach Europejczyków, jak Tyr, Sydon, Bejrut czy Tortosa, zostają wkrótce ewakuowano lub zdobyte przez Mameluków.

Zakony rycerskie przestały być potrzebne, szczególnie że stanowiły one niebezpieczne państwo w państwie. Nadania ziemi, skuteczna gospodarka i handel sprawiły, że szczególnie bogaty i potężny był Zakon Templariuszy. W roku 1307 we Francji miała miejsce dokładnie zaplanowana akcja policyjna mająca na celu aresztowanie templariuszy i przejęcie ich mienia. Ostatni mistrz zakonu zginął na stosie wraz z współpracownikami. Jednak mitycznego skarbu Templariuszy nigdy nie odnaleziono. Dobra Templariuszy przekazane Joannitom, którzy istnieją do dziś.

Zakony rycerskie, np. Krzyżacy czy Kawalerowie Mieczowi, przeniosły ideę krucjat na tereny Europy wschodniej, gdzie urządzali polowania na ludzi pod pozorem nawracania. Kraje Europy Wschodniej borykały się z agresywnymi rycerzami aż do XVI wieku.

Walka z Islamem i wielkie odkrycia geograficzne

W XIII wieku pojawiają się na Bliskim Wschodzie Turcy Osmańscy, którzy stopniowo zdobywają ziemie wokół Bizancjum. Do końca XV wieku opanowują całe Bałkany i Grecję. Na początku XV wieku na Turków uderza Tamerlan, który spowalnia ich ekspansję.

Z Turkami walczą tacy sławni przywódcy jak Jan Hunyady, Władysław Warneńczyk czy Wlad Palownik. Zostali jednak pokonani w bitwach pod Warną i na Kosowym Polu. Turcy zdobywają Konstantynopol w 1453 i jest to data uważana za koniec średniowiecza.

Podczas gdy ekspansja turecka święci triumfy na wschodzie, w Hiszpanii sukcesy odnosi reconquista, która kończy się wypędzeniem Maurów z Grenady w 1492 roku. Wraz z małżeństwem Izabeli Kastylijskiej z Ferdynandem Aragońskim, w roku 1469, Hiszpania staje się zjednoczonym państwem. Hiszpania i Portugalia inwestują w żeglugę dalekomorską, która przynosi odkrycia geograficzne. Traktatem w Tordesillas w roku 1494 kraje te dzielą się zamorskimi zdobyczami.

Późne średniowiecze - społeczeństwo, kultura i gospodarka

Technika wojenna i ciekawostki

W XIII wieku, dzięki upowszechnieniu się strzemion,w pełni upowszechnia się rycerstwo, czyli ciężka jazda uzbrojona w kopie, wobec której piechota była bezbronna. Strzemiona przynieśli ze sobą Awarowie w VI wieku. Powstaje kultura rycerska, obejmująca kodeks honorowy, poezję i turnieje rycerskie. W wojnach starano się nie zabijać przeciwników, lecz brać jeńców dla okupu i zdobywać ich zbroje i cenne konie bojowe. Dzięki temu walki były mniej krwawe. Podobnie na turniejach opracowano technikę walki w taki sposób, aby nie zabić konia, który stanowił wygraną zwycięzcy.

W XV wieku pojawia się nowa technologia wojenna, walki zwartych formacji piechoty uzbrojonej w długie piki. Wbitwie pod Azincourt, król Anglii Henryk V z braku pieniędzy najął wolnych chłopów uzbrojonych w łuki. Piechota nie znająca kodeksu rycerskiego zmasakrowała francuskie rycerstwo. Był to koniec epoki rycerzy i kosztownej ciężkiej jazdy.