Przyczyny powstania kościuszkowskiego. Dlaczego powstanie musiało wybuchnąć?

Najważniejsze przyczyny powstania kościuszkowskiego

Wybuch insurekcji kościuszkowskiej był zdeterminowany wieloma przyczynami. Według uczonych, najistotniejszą z nich było zagrożenie, jakie zawisło nad Rzeczpospolitą po drugim rozbiorze z 1793 roku, dokonanym przez Rosję oraz Prusy. W podziale tym nie uczestniczyła Austria, która po wojnie z rewolucyjną Francją, zamierzała kosztem osłabionego sąsiada uzyskać nowe tereny. Również pozostałe państwa rozbiorowe miały podobne aspiracje. W tych warunkach wybuch wojny Polski z przynajmniej z jednym z zaborców był tylko kwestią czasu.

Wystarczyła w zasadzie jedna mała iskra, by Polacy chwycili za broń. Ówczesne ziemie polskie przeżywały poważny kryzys gospodarczy. Podrożała żywność, upadłość musiało ogłosić wiele banków. Na szeroką skalę zamykano manufaktury. Na wsi oraz w miastach ludziom zaglądał w oczy głód. Mieszkańcy Polski zamiast troszczyć się o swoje rodziny i domostwa musieli utrzymywać armię rosyjską, okupującą ziemie nad Wisłą od 1792 roku.

Rozwój kraju był zablokowany również przez kryzys polityczny. Po przegranej wojnie z Rosją państwo polskie znajdowało się pod przemożnym wpływem Targowiczan oraz rosyjskich zauszników. Złą sławę zyskał ambasador rosyjski I. Ingelström, dążący do przejęcia kontroli nad każdym aspektem życia Polaków (rozwój szpiegostwa i donosicielstwa).

Powody do niezadowolenia mogli mieć szczególnie wojskowi. Sejm porozbiorowy (1793) uchwalił, iż armia polska ma zostać zredukowana do 15000 ludzi. Oznaczało to, iż większość żołnierzy wylądowało na bruku.

Zawiązanie spisku i jego znaczenie

Polacy zaczęli poważnie myśleć o wystąpieniu przeciwko zaborcom już pod koniec 1792 roku. Wówczas to na emigracji (w Saksonii) zawiązało się sprzysiężenie, w którym prym wiedli:

• gen. Tadeusz Kościuszko
• Ignacy Potocki
• Hugo Kołłątaj

Z kolei w kraju aktywnie działali spiskowcy cywilni i wojskowi. Ruch ten był niejednolity. Istotne znaczenie w krajowej konspiracji odegrali tzw. „umiarkowani”, na czele z bankierem Andrzejem Kapostasem oraz gen. Ignacym Działyńskim. W ich mniemaniu, udany przebieg powstania powinien zależeć od solidnego przygotowania militarnego całego zrywu oraz zapewnienia pomocy międzynarodowej, głównie ze strony Francji. Opowiadali się również za reaktywowaniem reform Konstytucji 3 maja (1791), która przewidywała m.in. zerwanie unii polsko-litewskiej.

Także politycy emigracyjni dążyli do udziału w planowanym powstaniu czynnika zewnętrznego. Na początku 1793 roku do Paryża pojechał Tadeusz Kościuszko. Niestety Francuzi nie chcieli się bić za Polaków. Ponoć Maksymilian Robespierre miał powiedzieć: „Niech Polacy zaczynają, a Francja starać się będzie, aby wszelkie pomoce na nich spływały”. Późniejszy przebieg wydarzeń unaocznia, iż były to słowa zupełnie bez pokrycia. W konsekwencji powstańcy w 1794 roku walczyli w osamotnieniu.

Dowódcy powstania i bezpośrednie przyczyny powstania kościuszkowskiego

Na przywódcę planowanego zrywu zbrojnego przewidywano gen. Tadeusza Kościuszkę. W jego opinii, powstańcy mieli chwycić za broń na samym początku na lewym brzegu Wisły. Dopiero później do powstania miały się włączyć pozostałe ziemie polskie.

Dowódcy powstańczy uzgodnili, iż wojna z zaborcami powinna rozpocząć się już w drugiej połowie 1793 roku. W tym też celu ściągnięto Kościuszkę do kraju. Po naradzie w miejscowości Podgórze (pod Krakowem) bohater walk o niepodległość Ameryki stwierdził, iż powstanie jest niedostatecznie przygotowane. Postulował jednocześnie o odroczenie terminu jego wybuchu na dogodniejszy czas.

Dobrze się stało, iż powstanie nie wybuchło w pierwszym możliwym terminie. Z pewnością zakończyłoby się ono równie szybko, jak się rozpoczęło. Kościuszko był doświadczonym oficerem i wiedział, co robi.

Wybuch powstańczego zrywu przyspieszyła decyzja Ingelströma, który nakazał zmniejszenie stanu wojska polskiego do połowy i przymusowy werbunek zredukowanych żołnierzy do armii zaborczych. Z postanowieniem tym nie zgodził się brygadier Antoni Madaliński, który 12 marca 1794 roku z wojskiem liczącym 1200 ludzi rozpoczął marsz z Ostrołęki w kierunku Krakowa.

Tadeusz Kościuszko, gdy dowiedział się o marszu Madalińskiego, pojawił się wieczorem 23 marca w Krakowie. Dzień później ogłosił natomiast akt powstania, który ustanawiał go Najwyższym Naczelnikiem Siły Zbrojnej Narodowej. W ten sposób powstanie skierowane przeciwko zaborcom stało się faktem.