Qin Shi Huang – okrutny twórca cesarskiej potęgi Chin
Historia Chin, zwłaszcza ta najdawniejsza, jest u nas mało znana. Jednak cesarza Qin Shi Huang kojarzą chyba wszyscy. To w jego grobowcu odkryto słynną Terakotową Armię. Rozmach tego przedsięwzięcia zadziwia do dziś. Kim był człowiek, dla którego zbudowano jedyną w swoim rodzaju pośmiertną eskortę?
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o historii świata.
Z tego artykułu dowiesz się:
Sytuacja w Chinach przed dynastią Qin
Dynastia Zhou i okres walczących królestw
Okres datowany na lata 480-221 p.n.e. nosi nazwę okresu Walczących Królestw. Był to końcowy etap rządów dynastii Zhou. Władcy panowali od 1046 r. p.n.e. Nie nazywali siebie cesarzami, ale królami. W okresie rozbicia tytuł ten zaczęli przejmować panujący w siedmiu zwaśnionych państwach.
Pierwszy etap panowania Zhou był bardzo czasem rozkwitu kulturalnego. W tym okresie ukształtowały się podstawowe systemy filozoficzne, które do dziś mają wpływ na kulturę chińską, m.in.: konfucjanizm i taoizm.
Jednak w czasie, kiedy zaczyna się nasza opowieść dni pokoju i rozkwitu były już przeszłością. Kiedy młodziutki Zheng, przyszły pierwszy cesarz Qin Shi, wstępował na tron w swoim królestwie, dawne ziemie Zhou były podzielone na siedem zwaśnionych królestw. Panował feudalizm. Formalnie właścicielem całej ziemi był król, zwany Synem Niebios. Jednak prawdziwa władza była w rękach arystokracji, która ściągała podatki i robociznę od podbitej ludności chłopskiej. (Sławiński R., 2002: s. 13)
Konfucjanizm i legizm
Zanim przejdę do życiorysu cesarza, warto wspomnieć o konfucjanizmie i legizmie.
Konfucjanizm to doktryna filozoficzno-polityczna wprowadzona po raz pierwszy przez Kongzi (Konfucjusza – ur. 551 r. p.n.e.). Konfucjusz miał wielu uczniów i uważano go tradycyjnie za autora tzw. Sześcioksięgu, zawierającego wiedzę ze zbliżoną do zachodnich sztuk wyzwolonych. (Feng Youlan, 2001: s. 46) Jako książę tradycjonalista bardzo cenił sobie dawne obyczaje, a także humanitaryzm i prawość. Po uczniach oczekiwał nienagannych manier i znajomości dziedzictwa przeszłości. Większość tych zasad dobrze współgrała z feudalnym społeczeństwem ówczesnych Chin. Przypominały one trochę kodeks rycerski i dworską etykietę w średniowiecznej Europie.
Chociaż można docenić piękno tego systemu, okazywał się on coraz mniej praktyczny. Może o tym świadczyć m.in. anegdota z VII w. p.n.e. Opowiada o księciu, który przegrał bitwę, czekając, aż nieprzyjaciel sformuje szyk, bo nie wypadało mu zacząć wcześniej. Twierdził też, że nie godzi mu się atakować siwowłosych żołnierzy. (Feng Youland: s. 203) Te piękne zasady, niestety mogły się okazać dosłownie zabójcze podczas starcia z mniej szlachetnym przeciwnikiem.
Legizm narodził się z potrzeby reform. Rozpadające się społeczeństwo feudalne nie mogło opierać się już na kodeksie honorowym. Zamiast tego zaczęto ustanawiać racjonalne i ujednolicone prawa, które usprawniłyby działanie państwa. Chociaż pierwsi legiści zaczęli głosić swoje nauki już w pod koniec IV wieku, to rozwój szkoły wiąże się z objęciem władzy przez Qin Shi Huanga.
Droga do władzy
Intrygi na dworze Qin
Qin było jednym z siedmiu wspomnianych wcześniej królestw. Dwór tutejszy nie był wolny od własnych intryg i walki o władzę. Młody następca tronu, jeszcze pod imieniem Zheng miał zaledwie 13 lat, kiedy rozpoczął rządy (246 r. p.n.e.). Szarą eminencją dworu był minister Lu Buwei, człowiek niezwykle ambitny, któremu udało się najpierw pozyskać względy ojca Zhenga, a następnie zostać kochankiem jego matki. Niektórzy twierdzą nawet, że nie król Qin, ale właśnie minister mógł być ojcem późniejszego pierwszego cesarza. Prawdopodobnie to jego intryga doprowadziła do objęcia tronu przez 13-letniego Zhenga. Jego wpływy trwały jednak tylko do 237 roku. W tym czasie królestwo prowadziło pokojową politykę wobec ościennych państw. (Rodziński W., 1974: s. 76, Karczewski P., : s. 94) Qin było jednak potężnym państwem, gotowym do podboju innych królestw. Taką drogę wybrał też młody król. Ministra Lu Buweia skazał na wygnanie, rozprawił się też z innym kochankiem swojej matki, a ją samą uwięził. Ostatecznie Lu Buwei został zmuszony do samobójstwa, a Qin Shi mógł rozpocząć wreszcie samodzielne rządy.
Zjednoczenie państwa
Na miejsce Lu Buweia król wprowadził ministrów ze szkoły legistów. Przede wszystkim Li Sy, który był równie ambitny. To jego uważa się za głównego twórcę polityki Qin w tym czasie, ale nie bez zgody i poparcia samego władcy.
Postawiono na ujednolicenie praw, wprowadzenie jasnych, ale surowych kar i nagród. (Sławiński R.: s. 17) Jednym z celów legistów i króla była likwidacja feudalizmu i wpływów arystokracji. 200 rodzin arystokratycznych przeniesiono do stolicy w Xianyangu. Rozbudowano administrację centralną, a kraj został podzielony na 36 okręgów.
Jednym ze szczególnie mrocznych aspektów polityki Li Sy było palenie książek (poza podręcznikami medycznymi, rolniczymi i wróżbiarskimi). Chociaż część historyków uważa ten przekaz za wątpliwy, to prawdopodobnie zakopano też żywcem konfucjanistów, u których znaleziono ukryte księgi.
Jednocześnie bezwzględnie atakowano ościenne, słabsze państewka. Wojsko Qin stosowało sprawdzoną taktykę koczowników. Najeżdżając armię konno, wielką masą, nie dawano szans na stawianie oporu. Armia liczyła 2 mln żołnierzy, co jest liczbą imponującą nawet jak na dzisiejsze warunki. Nic dziwnego, że była niepokonana. (Sławiński R.: s. 18).
Po podbiciu i poddaniu się wszystkich królestw pierwszy cesarz zarządził budowę muru na zachodniej granicy. Chociaż obecny mur pochodzi przede wszystkim z czasów dynastii Ming, to pierwsze przedsięwzięcie na taką skalę zostało podjęte właśnie przez Qin Shi Huanga.
W 210 r. p.n.e. cesarz umarł nagle podczas wyprawy na wschód. Możliwe, że przyczyną było zatrucie rtęcią. Nie musiał to być zresztą wynik zabójstwa. Cesarz uważał bowiem, że metal ten daje mu nieśmiertelność i wdychał rtęć w celach zdrowotnych.
Znaczenie historyczne i kulturowe
Ujednolicenie praw i administracji
Zaraz po śmierci Qin Shi zaczęła się walka o władzę oraz bunty uciskanych chłopów i arystokracji. Doprowadziło to do upadku pierwszego cesarstwa w 206 r. p.n.e. Jednak ogromny wysiłek zjednoczeniowy, często wielkim kosztem, przyniósł długotrwałe rezultaty. Z inicjatywy Li Sy wprowadzono w całym cesarstwie ujednolicony system pisma, po raz pierwszy w historii Chin. Poza tym ujednolicono też miary, wagi i środki płatnicze.
Walka między rywalami odbywała się już nie o władzę królewską, ale cesarską. W 202 r. p.n.e. Liu Bang- dowódca pochodzący z chłopskiej rodziny, pokonał arystokratę Siang Ju i został pierwszym cesarzem dynastii Han. Jako człowiek z ludu postawił na odbudowę wsi. Dopuścił też do umiarkowanych wpływów arystokrację. Dynastia Han ustanowiła porządek, który pod wieloma względami zachował się do początku XX wieku. Jednak to okrutnemu Qin Shi i jego ministrom Chiny zawdzięczały pierwsze zjednoczenie. A może zainteresuje cię także ten artykuł na temat 5 najstarszych cywilizacji świata?
Czy Qin Shi naprawdę był tak okrutny?
Ostatnimi czasy historycy zaczęli przyglądać się przekazowi na temat Qin Shi Huanga. Historia tego cesarza i jego okrutnego rozprawienia się z konfucjanistami została napisana sto lat po śmierci władcy. Panująca wówczas dynastia Han przywróciła do łask konfucjanizm. Trzeba to wszystko brać pod uwagę, czytając o paleniu książek czy zakopywaniu ludzi żywcem.
Mimo wszystko zaprowadzenie jednolitej władzy cesarskiej w ogromnym państwie nie może się obyć bez ofiar. Z punktu widzenia podbijanej ludności polityka Qin Shi musiała być bardzo przemocowa. Nieustające wojny, wielkie przedsięwzięcia budowlane i surowe kary wymyślane przez pałacowych urzędników uderzały w chłopów. Centralizacja władzy uderzała natomiast w niezależność arystokracji. Nie mniej bolesna była walka z konfucjanizmem, do którego wyższe warstwy ówczesnych państw chińskich były bardzo przywiązane.
Okrucieństwo Qin Shi nie odbiegało od ówczesnych norm wśród chińskich władców. Natomiast było bardziej odczuwalne ze względu na swój rozmach, bezwzględną politykę podbojów i centralizacji państwa. Pozostaje pytanie, czy potęga Chin, którą rozwijały kolejne dynastie, aż do początku XX wieku mogła zostać zbudowana w bardziej pokojowy sposób.
Autor: Ludwika Wykurz
Bibliografia:
- Roman Sławiński, Historia Chin i Tajwanu, Warszawa 2002
- Feng Youlan, Krótka historia filozofii chińskiej, Warszawa 2001
- Witold Rodziński, Historia Chin, Wrocław 1974
- Przemysław Karczewski, Poczet władców Chin, Lublin 2009