Rewolucja francuska - data, przyczyny, przebieg, znaczenie

Rewolucja francuska – wybuch i pierwsze miesiące powstania

Przyczyny wybuchu rewolucji francuskiej

Francja pod koniec XVIII wieku była jednym z najpotężniejszych i najludniejszych państw Europy. Zapoczątkowana przez Ludwika XIII Bourbona monarchia absolutna trwała w kraju już drugie stulecie. Jednak zaczynała budzić coraz większe niezadowolenie poddanych.

Ludwik XVI nie był tak silnym władcą, jak jego poprzednicy. Królewski skarbiec się zadłużał, a wydatki dworu wciąż rosły. Z tego powodu monarcha z żoną Marią Antoniną Austriaczką nie cieszyli się popularnością wśród poddanych. Po klęsce nieurodzaju w 1788r. ceny żywności poszły w górę, coraz częstsze były zamieszki i niepokoje.

Monarchia absolutna we Francji nie dopuszczała do głosu organu doradczego, jakim były Stany generalne. Ostatni raz obrady trzech stanów miały miejsce w 1615r. Kiedy na początku 1789r. król zwołał Stany generalne na 5 maja, wiadomość ta zyskała szczególne znaczenie dla przedstawicieli stanu trzeciego.

To właśnie posiedzenie stanów generalnych traktowane jest jako geneza rewolucji francuskiej. Po uroczystym rozpoczęciu obrad, posłowie stanu trzeciego zażądali, by po raz pierwszy wszyscy obradowali w jednej sali. Król dwukrotnie odrzucił wniosek. 17 czerwca, stan trzeci ogłosił się jedynym reprezentantem społeczeństwa i nazwał Zgromadzeniem Narodowym. Z czasem przyłączyła się do nich szlachta i duchowieństwo, a monarcha przewidując konsekwencje zgodził się na ich żądania. Zgromadzenie przemianowało się na konstytuantę – organ, który miał przygotować konstytucję.

11 lipca król odwołał lubianego przez lud ministra finansów Jaques`a Neckera. Jednocześnie do Paryża zaczęło maszerować wojsko. To wystarczyło, żeby wśród mieszkańców miasta pojawiły się niepokoje. Jeszcze tego samego dnia rozpoczęły się zamieszki –powstanie było już przesądzone, czekano tylko na jego wybuch.

Wielka rewolucja francuska – powstanie w Paryżu, zdobycie Bastylii

13 lipca Paryżanie zawiązali komitet, który wezwał lud do broni i powołał gwardię mieszczańską, by móc bronić się przed ewentualnym atakiem wojsk. Następnego ranka około 20 – 30 000 Paryżan udało się na Plac Inwalidów, gdzie ze zbrojowni zabrali ponad 32 000 karabinów. Amunicję przechowywano w Bastylii, która stała się kolejnym celem powstańców.

Wybudowana w XIV wieku Bastylia stanowiła początkowo element murów obronnych. Z czasem jej znaczenie malało, w końcu zaczęła funkcjonować jako więzienie. Również w tym celu była jednak już coraz rzadziej używana, a Ludwik XVI rozważał całkowite jej wyburzenie. Niemniej dla obywateli była symbolem absolutyzmu.

Walki o bastylię trwały kilka godzin, charakteryzowały się dużym chaosem. Przywódca garnizonu Bastylii liczył na wsparcie wysłanych z Wersalu wojsk królewskich. Ale przybyli na miejsce żołnierze wsparli atakujących, wskutek czego twierdza poddała się.

Zdobycie Bastylii miało znaczenie wyłącznie symboliczne. Obrońców było około 100, z czego spora część była schorowana i niezdolna do walki. W twierdzy przebywało jedynie kilku więźniów. Wkrótce budowla została rozebrana.

Rewolucja francuska – Wielka trwoga, Deklaracja praw człowieka i obywatela

Powstanie w Paryżu dało sygnał do rozpoczęcia walk na prowincjach. Niemal cała Francja stanęła w ogniu walk chłopskich skierowanych przeciwko swoim seniorom. Od Zgromadzenia domagali się zniesienia feudalizmu i reformy podatkowej. Okres ten nazwano Wielką trwogą. 4 sierpnia Zgromadzenie zniosło przywileje stanowe, dzień później - ciężary ciążące na chłopach. Była to geneza przyszłych reform proponowanych przez konstytuantę.

26 sierpnia 1789r. Zgromadzenie ogłosiło Deklarację Praw Człowieka i Obywatela. W dokumencie podkreślono wolność wszystkich obywateli oraz ich równość wobec prawa. Francuzom zapewniono równy dostęp do urzędów i stanowisk. Wprowadzono trójpodział władzy, gdzie królowi pozostawiono przywilej sprawowania władzy wykonawczej. Zgodnie z Deklaracją Francja zyskiwała nowego suwerena – naród.

Monarcha zwlekał z podpisaniem sierpniowych dokumentów. Uczynił to dopiero, kiedy w stronę Wersalu ruszył tłum uzbrojonych ludzi i Gwardia Narodowa, prowadzeni przez zdenerwowane wysokimi cenami i brakiem chleba kobiety. Marsz kobiet na Wersal miał miejsce 5 października. Dzień później Ludwik XVI wraz z rodziną pod wpływem tłumu przeniósł się do stolicy. Wkrótce to samo zrobiła konstytuanta.

Rewolucja francuska – przebieg działań

Wielka rewolucja – droga do republiki

Rewolucja zwolniła tempo, jakie nadał jej pierwszy wybuch. W konstytuancie pojawiły się pierwsze podziały. Powoli w siłę rosły kluby jakobinów i żyrondystów. W czerwcu 1791r. rodzina królewska podjęła próbę ucieczki, po dwóch dniach jednak zostali oni zatrzymani i odstawieni do Paryża. Konsekwencje tego ruchu okazały się później być tragiczne. Informacja o planach króla zdenerwowała obywateli, którzy na Polu Marsowym żądali detronizacji monarchy i proklamowania republiki. Wezwana na miejsce Gwardia i wojsko otworzyli ogień. Historia nazwała to wydarzenie Masakrą na Polu Marsowym.

3 września 1791r. konstytuanta przedstawiła królowi konstytucję i uległa samorozwiązaniu. 14 września władca podpisał dokument. W skład ustawy weszła Deklaracja praw człowieka i obywatela. Akt potwierdzał trójpodział władzy, królowi pozostawiając władzę wykonawczą, a w celu sprawowania władzy ustawodawczej powoływał Zgromadzenie Prawodawcze. Ustalono sposób przeprowadzania wyborów oraz określono cenzusy nadające prawa wyborcze.

Wkrótce żyrondyści ich przywódca, Jaques Brissot, zaczęli szerzyć plotki o istnieniu europejskiego spisku, mającego obalić rewolucję. Pod ich wpływem Francja w kwietniu 1792r. wypowiedziała wojnę Austrii, wspartej wkrótce przez Prusy. Wojska francuskie nie odnosiły spodziewanych sukcesów. Żyrondyści szukając winnych tym razem tłumaczyli się spiskiem rodziny panującej (zatrzymanej we wrześniu), przywódców wojskowych i możnych.

We wrześniu zorganizowano wybory do nowego organu ustawodawczego – Konwentu Narodowego. Na pierwszym posiedzeniu 21 września zniesiono monarchię, a następnego dnia Francja została ogłoszona republiką. Samego króla osądzono, a 17 stycznia 1793r. skazano go na karę śmierci. Egzekucja Ludwika XVI odbyła się 21 stycznia.

Wielka rewolucja – żyrondyści, jakobini i termidorianie

W prowincjach wybuchło powstanie przeciwko ogłoszonemu przez żyrondystów poborowi do wojska – nie wszędzie wielka rewolucja cieszyła się poparciem. Dodatkowo wpływy ugrupowania pomniejszyła klęska generała Dumourieza. W maju 1793r. żyrondyści zostali usunięci z Konwentu. Ich miejsce, jako stronnictwa dominującego, zajęli jakobini.

Przywódca jakobinów, Maximilien de Robespierre, został przewodniczącym Komitetu Ocalenia Narodowego – nowej władzy wykonawczej. W tym czasie historia przedstawiła światu kolejne, obok trójkolorowych barw symbole rewolucji – hasło: „Wolność, równość, braterstwo”. W kraju wybuchało kolejne powstanie, Francja toczyła walki wewnątrz swoich granic z sympatykami monarchii i żyrondystów i poza nimi – z Austrią, Prusami, Hiszpanią, Wielką Brytanią, Holandią. Słabnącą pozycję jakobini próbowali ratować wprowadzając terror – na śmierć skazywano każdego podejrzanego o przestępstwo. Szacuje się, że wielki terror jakobinów pochłonął życie około 17 000 ofiar.

W konwencie zaczęły rozwijać się ruchy opozycyjne wobec rządu. 26 lipca 1794r. Robespierre zapowiedział ogłoszenie następnego dnia nazwisk zdrajców, którzy mieli zostać zlikwidowani. 27 lipca przywódca jakobinów i jego najbliżsi towarzysze zostali aresztowani. Historia zatoczyła koło, terror obrócił się przeciwko nim samym – 28 lipca zostali straceni bez jakiegokolwiek procesu. Władzę przejęli termidorianie.

Termidorianie uważali, że rewolucję należy zakończyć. Rozpoczął się biały terror – prześladowanie sympatyków rewolucji w osobach działaczy jakobińskich. Wkrótce w Paryżu wybuchło powstanie przeciwko nowej władzy, którą oskarżono o spowodowanie kryzysu ekonomicznego. Termidorianie szybko opracowali nową konstytucję, na mocy której w celu sprawowania władzy wykonawczej powołano Dyrektoriat.

Jednak ważniejsze okazało się mianowanie Napoleona Bonaparte dowódcą armii włoskiej. Młody przywódca prowadził samodzielną politykę na podbijanych terenach. Rosła jego popularność i znaczenie. Wobec słabości dyrektoriatu, Napoleon wrócił do Paryża, gdzie wkrótce w wyniku zamachu przejął władzę. Wielka rewolucja, której historia trwała 10 lat, zakończyła się w dwa dni. Rozpoczął się okres konsulatu z Napoleonem Bonaparte jako pierwszym konsulem.