Romuald Traugutt - pochodzenie, kariera wojskowa, działalność powstańcza, śmierć

Romuald Traugutt - pochodzenie i wczesne lata życia

Romuald Traugutt – pochodzenie

Biografia Roumalda Traugutta zaczyna się za zachodnią granicą. Trauguttowie byli rodziną pochodzącą z Niemiec. Przybyli do Polski w XVIII w., jak wiele rodzin za panowania dynastii Wettynów. Pierwszy „polski” przodek dowódcy powstania styczniowego był oficerem gwardii króla Augusta II Mocnego.

Romuald Traugutt urodził się 16 stycznia 1826 r. w Szostakowie – majątku dzierżawionym przez ojca. Obecnie jest to wieś na Białorusi, leżąca w pobliżu granicy z Polską, wówczas leżała w powiecie brzeskim guberni grodzieńskiej. Jego rodzicami byli Ludwik Traugutt i Alojza Błocka.

Kiedy Romuald miał dwa i pół roku, zmarła jego matka. Wkrótce ojciec ożenił się ponownie – z Franciszką Zalewską. Od urodzenia ważną osobą w życiu przyszłego dowódcy była babka Justyna Błocka, która wzięła na siebie patriotyczne wychowanie wnuka.

Romuald Traugutt - wykształcenie

W wieku 10 lat rozpoczął naukę w gimnazjum w Świsłoczy. Szkołę ukończył 6 lat później z bardzo dobrymi wynikami. Jego dokonania to srebrny medal za naukę i świadectwo maturalne, które dało mu prawo do najniższego stopnia rangowego w tabeli rang (registratora miejskiego lub sekretarza miejskiego w służbie cywilnej, albo chorążego w służbie wojskowej).

Po ukończeniu gimnazjum Romuald Traugutt zamierzał kontynuować edukację w Instytucie Inżynierów Dróg Komunikacyjnych w Petersburgu. Jednak z powodu reorganizacji Instytutu i wieku kandydata, nie został przyjęty. Dlatego pod koniec 1844 r. złożył egzamin na stanowisko junkra do saperów. Staż wojskowy rozpoczął już w kolejnym roku w trzecim batalionie saperów w Żelechowie, w guberni lubelskiej.

W carskim wojsku, do którego zgłosił się za namową babki, spędził łącznie 17 lat. Podczas edukacji w batalionie odnosił kolejne sukcesy. W listopadzie 1847 r. z wynikiem celującym złożył egzamin oficerski w Petersburgu. W lutym 1848 r. otrzymał stopień chorążego i powrócił do batalionu, który był gotowy udać się tłumić powstanie na Węgrzech.

Romuald Traugutt – kariera wojskowa

Romuald Traugutt a powstanie węgierskie

Lata 1848 – 1849 w Europie to okres zrywów rewolucyjnych, które przetoczyły się przez niemal cały kontynent. Powstanie na Węgrzech, którego celem było wystąpienie z cesarstwa austriackiego, wybuchło 15 marca 1848 r. Jednak opis działań wojennych docierający do przyszłego dowódcy, był w znacznym stopniu ograniczany przez rosyjską cenzurę. W oczekiwaniu na wymarsz batalionu, w czerwcu 1848 r., Romuald Traugutt dowiedział się o śmierci ojca.

Ostatecznie jego batalion został włączony do armii dowodzonej przez Iwana Paskiewicza, który pełnił w tym czasie także funkcję namiestnika Królestwa Polskiego. W maju 1849 r. wojsko opuściło Rosję. Do 13 sierpnia toczyły się liczne bitwy, w których batalion Trauguttta nie brał bezpośredniego udziału – zajmował się naprawą dróg, mostów i budowaniem umocnień polowych.

Traugutt miał wówczas okazję przekonać się, jak działa carska cenzura. Dopiero pojmani powstańcy informowali go o licznym udziale Polaków po stronie węgierskiej oraz o polskich dowódcach – Dembińskim, Bemie, Wysockim. Uświadomił sobie również, jak wobec Polaków działa rosyjska branka do wojska: większość zwerbowanych nie wraca do domu, umierając podczas służby, tocząc bitwy w różnych zakątkach imperium rosyjskiego za obcy kraj. 13 sierpnia 1849 r. w bitwie pod Temesvarem wojska rosyjsko-austriackie odniosły decydujące zwycięstwo. Powstanie na Węgrzech zakończyło się klęską. Dwa dni później oddział Traugutta rozpoczął powrót do domu.

Romuald Traugutt – życie prywatne i dalsza kariera wojskowa

Traugutt prowadził dokładny opis wydarzeń ze swojego życia w zachowanym pamiętniku. Pozwolił on dokładnie poznać życie przyszłego dowódcy. Biografia pisana ręką Romualda to nie tylko bitwy i powstanie styczniowe. To także informacje o jego życiu prywatnym. W pamiętniku Romuald Traugutt pisze, że 15 listopada 1849 r., po powrocie z Węgier poznał Annę Pikiel. Oświadczył się jej nieco ponad rok później, a 25 lipca 1852 r. zawarli związek małżeński. Po ślubie zamieszkali w Żelechowie. 28 lipca 1853 r. doczekali się córki – Anny Innocenty.

W październiku 1853 r. wybuchła wojna krymska między Rosją a Imperium Osmańskim. 1 grudnia Traugutt opuścił rodzinę i wraz z wojskiem carskim udał się na wojnę. Szlak wojskowy prowadził przez Mołdawię i Wołoszczyznę na Krym. Jego dokonania z tego okresu to udział w ufortyfikowaniu twierdzy Silistra, a następnie w działaniach zbrojnych podczas oblężenia Sewastopola. Potem skierowano go do Kwatery Głównej, najpierw w Sewastopolu, potem w Bakczysaraju.

28 lipca 1856 r. dotarł do Odessy, gdzie czekała na niego żona z córką i babka. 28 kwietnia kolejnego roku na świecie pojawiła się jego druga córka – Alojza. Wkrótce rodzina przeniosła się do Petersburga, gdzie Traugutt zaczął prowadzić wykłady w wyższej szkole wojskowej. Liczne sukcesy wojskowe przyniosły mu także inną nagrodę - w 1859 r. został odznaczony orderem św. Anny III stopnia, a jeszcze w tym samym roku został ojcem bliźniąt – Konrada i Justyny.

Wkrótce biografia przywódcy została wypełniona kolejnymi tragediami. Najpierw w listopadzie 1859 r. śmierć zabrała Justynę Błocką, miesiąc później – paromiesięczną córeczkę, a 1 stycznia – ukochaną żonę. W maju zmarł syn Traugutta. Jednak niedługo później Romuald poznał Antoninę Kościuszkównę – wnuczkę brata Tadeusza Kościuszki, z którą ożenił się 13 czerwca 1860 r. Zaraz po ślubie rozpoczął starania o zakończenie służby wojskowej, jako powód podając zły stan zdrowia, ale także spodziewając się, że w Polsce w najbliższym czasie wybuchnie powstanie. Zwolnienie ze służby otrzymał 14 czerwca 1862 r. w stopniu podpułkownika wraz z prawem do noszenia munduru i wojskową emeryturą w wysokości 230 rubli srebrnych.

Powstanie styczniowe

Powstanie styczniowe – wybuch

W Królestwie Polskim, od momentu przegrania przez Rosję wojny krymskiej, coraz częściej mówiono o powstaniu. Dodatkowo zachęcały do tego sukcesy poszczególnych państw w Europie – procesy zjednoczeniowe, rewolucje i powstania w ramach Wiosny Ludów.

W Królestwie coraz liczniej organizowano manifestacje z powodu różnych okazji, których celem było przypomnienie obywatelom o ich tożsamości narodowej. Opis niemal każdej z nich informuje o krwawym rozpędzaniu ludności. W efekcie tych działań kościół katolicki ogłosił w Królestwie żałobę narodową.

Początkowo wybuch powstania zaplanowano na wiosnę 1863 r., jednak zapowiedziana na prowincji na 25 stycznia branka do carskiego wojska, znacznie je przyspieszyła. Nie było już czasu, by dopracować wszystkie szczegóły czy lepiej przygotować oddziały. Powstanie styczniowe wybuchło w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 r.

Romuald Traugutt a powstanie styczniowe

Romuald Traugutt w swoich przekonaniach zbliżony był do członków stronnictwa „białych”, którego przywódcy w przedpowstańczej Warszawie organizowali pokojowe manifestacje i wierzyli, że tą drogą uda się wywalczyć niepodległość. Będące w opozycji do nich stronnictwo „czerwonych” ostatecznie zorganizowało powstanie.

Kiedy wybuchło powstanie, Traugutt przez długi czas wzbraniał się od włączenia się w działania wojenne. Był świadom braków, jakie posiadali powstańcy i zdawał sobie sprawę, jak niewielkie mają szanse na zwycięstwo. Dopiero w kwietniu włączył się do walk, przyjmując dowództwo nad 200-osobowym oddziałem kobryńskim. Przez 9 tygodni stoczył kilka zwycięskich potyczek, jednak ze względu na przeważające siły Rosjan oraz niechęć okolicznych mieszkańców, która utrudniała zaopatrzenie, rozwiązał go. Spędził jakiś czas w majątku Elizy Orzeszkowej, po czym wyjechał do Warszawy.

W stolicy czekał na niego awans generalski. Rząd Narodowy wysłał go z misją dyplomatyczną do Paryża. Porażka misji i własne obserwacje utwierdziły Traugutta w konieczności przejęcia całej władzy nad powstaniem. 17 października 1863 r. generał Romuald Traugutt obwołał się dyktatorem powstania styczniowego.

Przyjął pseudonim Michał Czarnecki, podawał się za galicyjskiego kupca, a za siedzibę przyjął mieszkanie przy ul. Smolnej 3 w Warszawie. Podjął się ratowania upadającego powstania. Kładł nacisk na skarb i wojsko. Zamierzał rozwinąć regularną armię na wiosnę 1864 r., ale wtedy było już za późno. Chociaż dobrze zdawał sobie z tego sprawę, nie skorzystał z możliwości ucieczki – nie przystawało mu to jako dowódcy.

Został aresztowany w nocy z 10 na 11 kwietnia, w wyniku donosu Artura Goldmana, który nawet nie znał go osobiście. Początkowo przetrzymywano go na Pawiaku, by potem przewieźć go do słynnego X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej. Przyznał się do dowodzenia zrywem, jednak nie wydał nikogo.