Starożytna chirurgia: jak Inkowie przewyższyli współczesnych lekarzy w operacjach czaszki?

Starożytni Inkowie wykonywali trepanację czaszki lepiej niż medycy w okresie wojny secesyjnej

W starożytności nie każdy człowiek przeżywał tego rodzaju medyczną ingerencję, ale wielu przez nią przechodziło, w tym z całą pewnością ponad setka mieszkańców imperium Inków. Trepanacja czaszki bez narkozy i antybiotyków brzmi dzisiaj jak wyrok śmierci, niemniej jednak ten zabieg praktykowany był od tysięcy lat: stosowali go lekarze starożytnej Grecji (szczegółowy opis można znaleźć u Hipokratesa), w prekolumbijskiej Ameryce oraz na Dalekim Wschodzie.

Należy dodać, że taką operację wykonania otworu w tkance kostnej czaszki stosuje się w celu zapewnienia dostępu do obszarów wewnętrznych. Zazwyczaj zabieg polega na dotarciu do uszkodzonych wewnątrzczaszkowych struktur i następnie ich usunięciu. Badając czaszki Inków, a także setki innych w różnych częściach świata, uczeni stwierdzili niedawno, że starożytni chirurdzy nieźle radzili sobie z tą operacją. Sukcesem kończyła się w prawie 80% przypadków w epoce Inków w porównaniu do około 50% podobnych ingerencji w okresie wojny secesyjnej w Stanach Zjednoczonych prawie 400 lat później.

Według uczonych badających operowane czaszki, trepanacja najwyraźniej była stosowana w leczeniu ran głowy. Po urazie taka operacja może „przywrócić w głowie porządek”. Jednak nie wszystkie otwierane czaszki wykazywały oznaki mechanicznych urazów, dlatego naukowcy sugerują, że tę procedurę stosowano również w leczeniu przewlekłych bólów głowy, a nawet zaburzeń psychicznych. Istnieją podejrzenia, że w starożytności wykonywano trepanację czaszki nie tylko w celach medycznych, ale również rytualnych. Sprawdź także: 5 najstarszych cywilizacji świata. Oto lista najbardziej znanych.

Rozwój chirurgii czaszki na terenie państwa Inków

Niezwykle ciekawe wyniki przyniosło systematyczne badanie procentowego udziału zabiegów trepanacji zakończonych sukcesem w różnych kulturach i przedziałach czasowych. Specjaliści zbadali:

1. 59 czaszek znalezionych na południowym wybrzeżu Peru, datowanych na ok. 400 lat p.n.e. do ok. 200 lat n.e.
2. 421 czaszek odkrytych na wyżynach centralnego Peru z lat ok. 1000 do 1400 n.e.,
3. 160 czaszek z wyżyn wokół Cusco, stolicy imperium Inków, pochodzących z początków XIV wieku do połowy XVI wieku naszej ery.

Wiadomo, że jeżeli kość wokół otworu chirurgicznego nie wykazywała oznak zarastania, oznaczało to, że pacjent umarł w trakcie lub wkrótce po zakończeniu operacji. Natomiast narastająca tkanka kostna wokół otworu świadczy o tym, że operacja się udała i chory żył po niej kilka miesięcy albo i lat. Wyniki badań są zaskakujące:

• z pierwszej, najstarszej grupy, przeżyło operację trepanacji czaszki około 40% pacjentów,
• z drugiej grupy pacjentów przeżyło operację 53%,
• w okresie istnienia państwa Inków przeżywalność po operacji czaszki wynosiła 75-83.

Okazało się też, że technika trepanacji była doskonalona wraz z upływem lat: otwory stawały się mniejsze, co zmniejszało ryzyko przebicia ochronnej błony mózgu i spowodowania infekcji. Ponad tysiąc lat doskonalenia techniki operacji czaszki świadczy o tym, że przeżycie nie było kwestią szczęścia i przypadku; operacje przeprowadzali kompetentni i doświadczeni specjaliści.

Inkascy chirurdzy mieli lepsze wyniki niż amerykańscy z czasów wojny domowej

Z czystej ciekawości badacze porównali wskaźniki pomyślnej dla pacjenta trepanacji czaszki w czasach imperium Inków z wynikami podobnych operacji przeprowadzonych przez amerykańskich medyków podczas wojny secesyjnej. Chirurdzy wojskowi tamtych czasów również leczyli urazy głowy, przecinając kość czaszki i próbując nie uszkodzić przy tym cienkiej błony mózgowej. Według medycznych raportów z tamtej wojny, operację głowy przeżywało od 44 do 54 pacjentów.

Na usprawiedliwienie amerykańskich chirurgów z drugiej połowy XIX wieku, przegrywających zdecydowanie z medykami inkaskimi, należy wziąć pod uwagę charakter urazów doznanych przed operacją. Rany, z którymi mieli do czynienia lekarze w czasie wojny secesyjnej, różniły się znacznie od ran zadawanych w epoce Inków. Wielu żołnierzy doznawało ran od pocisków karabinowych i artyleryjskich, które starano się leczyć w przepełnionych szpitalach polowych, w warunkach antysanitarnych. To z pewnością prowadziło do infekcji. Mimo wszystko wskaźnik przeżywalności pacjentów po trepanacji czaszki w dawnym Peru jest zadziwiająco wysoki. Sprawdź także ten artykuł: Zagadka dysku Sabu – rozwinięta technologia w starożytnym Egipcie.

Chirurgia czaszki w czasach prehistorycznych

Najstarsze świadectwa przeprowadzania operacji otwarcia czaszki pochodzą sprzed około 7000 lat. Trepanację praktykowano w różnych stronach świata: w Ameryce Północnej i Południowej, w Afryce, starożytnej Grecji, Polinezji i na Dalekim Wschodzie. Wygląda na to, że w różnych regionach ludzie samodzielnie opracowywali swoje techniki trepanacji. Pod koniec średniowiecza większość narodów zaprzestała tego zabiegu, jednak w kilku oderwanych od cywilizacji zakątkach Afryki i Polinezji prowadzono operacje na głowie jeszcze w XX wieku.

Od momentu publikacji pierwszych naukowych badań na temat trepanacji czaszki w XIX wieku uczeni nadal są przekonani, że starożytni chirurdzy czasem wykonywali zabieg, aby wpuścić duchy do ciała człowieka, albo odwrotnie – wypędzić je stamtąd. Poza tym, trepanacja mogła być często częścią obrzędów rytualnych. Wiarygodnych dowodów na to jednak brak, ponieważ praktycznie nie da się wykluczyć, że trepanacja była wykonana z przyczyn medycznych, jako że niektóre dolegliwości mózgu nie pozostawiają żadnych śladów w tkance kostnej.   

Otwory w czaszkach w punkcie zwanym obelionem

Trepanację w rejonie obelionu spotyka się niezwykle rzadko z prostego powodu: jest to miejsce bardzo niebezpieczne. Obelion leży na górnej powierzchni czaszki bezpośrednio nad zatoką strzałkową górną, gdzie gromadzi się krew wypływająca z mózgu do głównych żył. Otwarcie czaszki w tym miejscu grozi obfitym krwawieniem i śmiercią. Tym bardziej tajemnicze wydaje się znalezisko na starożytnym miejscu pochówku w pobliżu Rostowa nad Donem.

Pod koniec XX wieku archeolodzy wydobyli na miejscu wykopalisk z dwudziestu grobów szczątki szkieletowe 35 osób. Biorąc pod uwagę sposób pochówku, uczeni ustalili ich pochodzenie na okres od 5000 do 3000 lat p.n.e. zwany chalkolitem albo okresem miedzi. W jednym z grobów odnaleziono szczątki pięciu dorosłych osób – dwóch kobiet i trzech mężczyzn, dziecka w wieku od roku do dwóch lat oraz nastolatki.