Stefan Batory – życiorys, rządy, żona, wojny, polityka wewnętrzna

Siedmiogród Batorych – pochodzenie i biografia króla

Stefan Batory urodził się 27 września 1533 roku jako szóste dziecko wojewody siedmiogrodzkiego Stefana oraz Małgorzaty Telegdi, córki podskarbiego korony węgierskiej Stefana Telegdiego i Małgorzaty Bebek de Pelsöcz. Przyszły król Polski został wcześnie osierocony. Najpierw zmarł mu ojciec (1534), a następnie matka (1547).

Po śmierci rodziców młody Stefan Batory znalazł się pod opieką starszego brata, Andrzeja. W 1549 roku przez kilka miesięcy studiował w Padwie, gdzie nauczył się włoskiego. Następnie (1550) powrócił na Węgry, wspierając usilnie Habsburgów w walce z Imperium Osmańskim.

Kilka lat później Batory zmienił stronnictwo, przechodząc do obozu narodowego Zápolyów. W 1562 roku stoczył nawet bitwę z wojskami cesarskimi pod Hadad, zakończoną podpisaniem rozejmu. Król Jan II Zygmunt Zápolya wysłał go kilka lat później z misją pokojową do Wiednia, gdzie został na jakiś czas internowany.

W 1571 roku Stefan Batory został wyniesiony na księcia Siedmiogrodu. Pomogli mu w tym wydatnie Turcy, rywalizujący na tym obszarze z Austriakami. Swoje panowanie w Siedmiogrodzie Stefan rozpoczął od wojny z węgierskim magnatem Kasprem Bekieszem, który był czynnie wspierany przez Habsburgów. Ostatecznie walkę tę wygrał książę Siedmiogrodu, unicestwiając przeciwnika pod Sanpaul (1575).

Panowanie w Polsce (1576-1586)

Elekcja i koronacja – najważniejsze informacje

W czerwcu 1574 roku z Polski uciekł jej pierwszy król elekcyjny – Henryk Walezy. Wiele miesięcy musiało minąć, zanim szlachta i magnateria doszły do siebie po tym wydarzeniu. W 1575 roku senatorowie wybrali na króla Polski cesarza Maksymiliana II Habsburga.

Wybór magnaterii nie spodobał się szlachcie, podjudzanej przez Jana Zamoyskiego, która na tronie elekcyjnym najchętniej widziała „Piasta”. Za sprawą Zamoyskiego nowym królem ogłoszono córkę Zygmunta I Starego, Annę Jagiellonkę. Na męża przydano jej Stefana Batorego, którego oficjalnie ogłoszono królem Polski 14 grudnia 1575 roku.

Stefan Batory nie uczestniczył w obradach sejmu elekcyjnego. Na ziemiach polskich pojawił się dopiero na wiosnę 1576 roku. Już 1 maja w Krakowie odbył się jego ślub z Anną Jagiellonką, a następnie koronacja. Obu uroczystościom przewodniczył w zastępstwie prymasa ówczesny biskup kujawski Stanisław Karnkowski.

Małżeństwo z Anną Jagiellonką – ciekawostki

Małżeństwo Stefana Batorego i Anny Jagiellonki nie należało do udanych. Batory był o 10 lat młodszy od małżonki, której już od pierwszych dnia wspólnego życia wyraźnie unikał. Doszło nawet do tego, iż kiedy Anna próbowała za wszelką cenę odwiedzić swego męża w sypialni, on potajemnie wymykał się z niej.

To, co robił Batory, stanowiło spory afront dla królowej, która ciężko to wszystko znosiła. Aby nieco jej pomóc w tych trudnych chwilach, zdecydowano się przeprowadzić jej zabieg upuszczania krwi. Nie uleczyło to jednak serca Anny, które wyraźnie bolało z powodu postawy Stefana.

Król wolne chwile, zamiast spędzać przy leciwej kobiecie, wolał być na froncie albo na łowach. Robił dosłownie wszystko, co w jego mocy, aby być jak najmniej z żoną. Władca torpedował również na każdym kroku starania Anny, aby zaistnieć na scenie politycznej. Wtórowali mu w tym doradcy królewscy, którzy nie lubili córki Zygmunta Starego.

W ramach ciekawostki warto odnotować, iż Stefanowi Batoremu podsunięto pomysł rozwiedzenia się z żoną, z którą tak naprawdę się tylko męczył. Ostatecznie król zrezygnował z tej opcji i nic raczej nie wskazuje na to, by ją na poważnie rozważał.

Wojna Batorego z Gdańskiem

W latach 1576-1577 Stefan Batory toczył zaciekłą wojnę z Gdańskiem, nazywanym podówczas przez satyryków „Chłańskiem”. Gdańsk w omawianym czasie popierał cesarza Maksymiliana II Habsburga i zamierzał za wszelką cenę utrzymać autonomię, którą cieszył się od dłuższego czasu.

Zbuntowane miasto dzielnie się broniło, wzywając na pomoc flotę duńską, uniemożliwiającą blokadę Gdańska od strony morza. Dodatkowo Gdańszczanie korzystali ze wsparcia zaciężnej piechoty szkockiej. Wrogie siły starły się ze sobą 17 kwietnia 1577 roku w bitwie pod Lubieszowem. Batalia ta została wygrana przez wojska królewskie, które później musiały wyruszyć na wschód ze względu na wybuchłą właśnie wojnę z Moskwą.

Wojna Polski z Gdańskiem zakończyła się podpisaniem specjalnego układu (12 grudnia 1577 roku), na mocy którego Batory w zamian za 200 000 złotych kontrybucji zgodził się znieść ogłoszone w 1570 roku tzw. statuty Karnkowskiego, precyzujące zasady podległości Gdańska względem Rzeczypospolitej. A może zainteresuje cię także ten artykuł na temat Elżbiety Batory?

Zmagania z Moskwą – najważniejsze etapy i bitwy

Zmagania Stefana Batorego z Rosją (tzw. I wojna polsko-rosyjska), rządzoną przez Iwana IV Groźnego trwały zdecydowanie dłużej (do 1582 roku). Wojna ta składała się z kilku etapów, w których górą była strona polska.

Jako pierwszy do boju przystąpił Iwan Groźny, którego armia wkroczyła w lipcu 1577 roku na Inflanty, zajmując większość tutejszych miast i twierdz. Przed napastnikami ostała się jedynie Ryga. Na działania Rzeczypospolitej nie trzeba było długo czekać. Jeszcze pod koniec 1577 roku wojska litewskie przeszły do kontrofensywy, zakończonej odzyskaniem większości ośrodków zajętych wcześniej przez Moskwę.

Z kolei w 1579 roku na wojnę z Moskwą ruszył sam Stefan Batory. Do działań bojowych wtłoczył wielką armię (ponad 50 000 żołnierzy), która weszła jak w masło na tereny nieprzyjacielskie. 30 sierpnia 1579 roku król zdobył Połock po kilkutygodniowym oblężeniu. Zdobyta warownia stała się dogodnym punktem do dalszych działań, które miały zostać wznowione w niedalekiej przyszłości.

Batory na ziemie rosyjskie wyprawiał się jeszcze w latach 1580-1581. Podczas pierwszej z wypraw zdobył Wielkie Łuki. 20 września 1580 roku doszło do bitwy pod Toropcem, w której Polacy roznieśli jazdę rosyjską. Z kolei rok później rozpoczęło się kilkumiesięczne oblężenie Pskowa. W toku zaciętych walk siłom polsko-litewskim nie udało się wprawdzie wejść w posiadanie obleganej twierdzy, jednak zmusiły one cara Iwana Groźnego do podjęcia rozmów pokojowych. Na mocy podpisanego w 1582 roku rozejmu w Jamie Zapolskim Rosja została zmuszona oddać Polsce Inflanty i ziemię połocką.

Polityka wewnętrzna Stefana Batorego

Dokonania króla – informacje ogólne

W 1579 roku Stefan Batory utworzył Akademię Wileńską, która była drugą tego typu placówką na terenie Rzeczypospolitej. Składała się ona początkowo z trzech wydziałów: filozoficznego, teologicznego i prawniczego. Pierwszym rektorem Akademii został jezuita Piotr Skarga.

Batory był gorliwym katolikiem. Jednocześnie starał się być władcą tolerancyjnym, przestrzegającym postanowień konfederacji warszawskiej, zapewniającej swobody wyznaniowe szlachty w Rzeczypospolitej. W 1577 roku król stanowczo sprzeciwił się postępowaniu krakowskich studentów, którzy zbezcześcili luterański cmentarz.

W rządzeniu Stefanowi Batoremu przez wiele lat pomagał Jan Zamoyski. Był on niezwykle utalentowanym człowiekiem, będącym tak naprawdę drugą osobą w Rzeczypospolitej po królu. W fachowej literaturze przedmiotu pojawiły się opinie, iż Batory został całkowicie zdominowany przez wpływowego magnata, jednak brakuje na potwierdzenie tego jednoznacznych dowodów.

Sprawa Zborowskiego (1584)

W dobie rządów Stefana Batorego żył hetman kozacki Samuel Zborowski. W 1574 roku zabił on podkomorzego sanockiego Andrzeja Wapowskiego, wskutek czego skazano go na banicję. Do Polski powrócił dwa lata później (1576) wraz ze Stefanem Batorym, który wziął go razem ze sobą z Siedmiogrodu.

Samuel Zborowski współpracował z Habsburgami, których Batory szczerze nienawidził. Groził też królowi, że go zabije. W 1583 roku bez zgody monarchy Zborowski podjął wyprawę na tereny tureckie i przy okazji zniszczył należące do Jana Zamoyskiego dwie miejscowości. Z kolei rok później (1584) Zborowski zapowiedział zorganizowanie wyprawy zbrojnej na Kraków. Rozwścieczyło to do czerwoności Zamoyskiego, którzy postanowił pojmać warchoła i go ściąć.

Egzekucja Zborowskiego odbyła się pod koniec maja 1584 roku na wieży zamku na Wawelu. Było to typowe zabójstwo polityczne, dokonane z pogwałceniem ówcześnie obowiązującego prawa. Część magnaterii i szlachty uznała ścięcie banity za zamach na swe przywileje. Żądano, aby sprawę Zborowskiego rozpatrzono na specjalnie zwołanym w tym celu sejmie, co jednak nigdy nie miało miejsca.

Wszystko to, co miało jakikolwiek związek ze sprawą Zborowskiego, odbiło się negatywnie na królu, który, jak się przypuszcza, dał swemu kanclerzowi odpowiednie przyzwolenie na zgładzenie warchoła. Otwarcie Batorego oskarżano o łamanie praw szlachty oraz tyranię. Król jednak tymi opiniami się zbytnio nie przejmował i konsekwentnie realizował swoją politykę.