Strategia działań wojennych

Od zarania dziejów wodzowie i przywódcy zastanawiali się jak rozgrywać bitwy i wojny, tak aby nie dopuścić do porażki i osiągnąć zwycięstwo, czy też uzyskać wyznaczone cele. Pomagała im sztuka wojenna, która rozwijała się dzięki wodzom i teoretykom wojskowości. Poznaj najciekawsze strategie znanych wodzów oraz historycznych teoretyków sztuki wojennej.

Strategia działań wojennych - definicja i założenia

Czym jest sztuka wojenna

Wojny towarzyszą człowiekowi od początku istnienia cywilizacji. Aby prowadzić działania wojenne potrzebny jest plan, koncepcja oraz wiedza, jak podjąć skuteczne kroki, aby zwyciężyć w bitwie. Sztuka wojenna pojawiła się już w starożytności, jako nauka o sposobach prowadzenia działań wojennych, rozgrywania bitew, jak również o przygotowaniu państwa do wojny.

Sztuka wojenna nie jest nauką ścisłą. Zwycięstwo zależy w dużej mierze od wodza, który potrafi wybrać odpowiednie kroki działania, w zależności od stale zmieniającej się sytuacji. Wódz musi mieć plan i założenia zarówno prowadzenia wojny jak i bitwy, jednak musi wypracować skuteczne strategie, tak aby móc zareagować w każdej sytuacji. Na działania wojenne mają wpływ, nie tylko techniki wojenne, lecz także działania przeciwnika, ukształtowanie i rodzaj terenu, geografia, pogoda oraz wiele innych czynników. Nietypowe wydarzenia, nagła zmiana czy nieumiejętność przewidywania i dostosowania się do zmieniających się warunków, może prowadzić do porażki.

Na czym polega strategia działań wojennych i kto ją stworzył

Strategia działań wojennych stanowi dział sztuki wojennej. Obejmuje ona wszystkie kroki, jakie należy podjąć, aby, wykorzystując posiadany potencjał militarny, osiągnąć zaplanowany cel, jakim jest zwycięstwo w bitwie lub wojnie.

Od zarania dziejów wielu myślicieli i pisarzy zajmowało się teorią sztuki wojennej i prowadzenia wojen. Stworzyli oni definicję strategii działań wojennych. Najciekawsze strategie działań wojennych tworzyli sami wodzowie armii, którzy mili własne, często niespotykane i nietypowe, koncepcje wygrywania wojen i bitew. Już w starożytności pojawili się również teoretycy, którzy tworzyli podręczniki strategii wojennych.

Najstarszym teoretykiem sztuki wojennej był Sun Zi, żyjący w VI wieku p.n.e., który napisał pierwszy w historii podręcznik sztuki wojennej. W starożytności o sztuce wojennej pisał Eneasz Taktyk, Ksenofont, Sekstus Juliusz Frontyn oraz Wegecjusz. Jako teoretycy sztuki wojennej najbardziej wsławili się generałowie pruscy jak: Colmar von der Goltz, Erich von Falkenhayn, Helmuth Karl Bernhard von Moltke. Najsłynniejszym teoretykiem strategii wojennej był Carl von Clausewitz, żyjący na przełomie XVIII i XIX wieku.

Clausewitz walczył w wojnie z Francją, następnie w wojnach napoleońskich. Następnie został dyrektorem Akademii Wojskowej. Jego dzieło “O wojnie” zostało wydane po jego śmierci. Clausewitz odróżniał strategię i taktykę. Za taktykę uważał działanie mające na celu zwycięstwo w bitwie. Strategia była to, według niego, koncepcja działań, mająca na celu wygranie wojny. Według Clausewitza ważne było nie tylko zwycięstwo, lecz także pokonanie wroga i zniszczenie go. Dlatego też uważał za konieczne ściganie uciekającej armii wroga, aby kompletnie zniszczyć jego siły.

Najciekawsze strategie wojenne znanych wodzów

W starożytności o zwycięstwie decydowała przewaga liczebna oraz lepsze uzbrojenie, jak również wykorzystanie zaskoczenia czy podstępu. Jednym z pierwszych, który stosował założenia strategiczne, był Aleksander Macedoński (356-323 p.n.e.), który wykorzystywał manewr okrążający oraz koordynację działania piechoty i jazdy. Jazda miała za zadanie zepchnięcie przeciwnika na falangę, która rozbijała go. Podobnie manewr okrążenia stosował Hannibal. W bitwie pod Kannami udało mu się znacznie mniejszymi siłami okrążyć i wybić armię rzymską. Manewru tego, jednak nie udało mu się już powtórzyć. Natomiast Juliusz Cezar kładł nacisk na szybkość przemieszczania się wojsk, zaskoczenie i zmuszanie przeciwnika do przyjmowania bitwy w niekorzystnych dla niego warunkach. Cezar mistrzowsko prowadził oblężenie. W czasie oblężenia Alezji, otoczył miasto i wziął przeciwnika głodem.

W średniowieczu trudno mówić o strategii wojennej. Ponownie zaczęła odgrywać rolę liczebność i lepsze uzbrojenie. Szczególną rolę zaczęła odgrywać jazda, szczególnie że od czasu najazdu Awarów na Europę, upowszechniły się strzemiona, które ułatwiały walkę na koniu. Wraz z rozwojem jazdy powstało rycerstwo składające się z możnych, których stać było na utrzymanie konia bojowego i zakup zbroi. Walki przypominały bardziej turnieje rycerskie. Rycerze wypracowali kodeks honorowy i zasady, pozwalające na zmniejszenie strat. Wojny rycerzy nastawione były na branie jeńców dla okupu. Bardzo ważna była ochrona koni bojowych, które były bardzo cenne.

Średniowiecze jest też okresem budowy warownych zamków, zaś główna strategia wojenna polegała na obleganiu i zdobywaniu zamków i warowni. Na tle tych czasów wyróżniają się Wilhelm Zdobywca i Władysław Jagiełło, którzy stosowali, niespotykane wówczas, strategie wojenne.

Nietypowe jak na tamte czasy metody wygrywania wojen i bitew stosował Czyngis Chan. Umiał on mistrzowsko operować kilkoma armiami, jednocześnie wymagał od swoich wodzów bezwzględnego wykonywania swoich rozkazów. Armia mongolska składała się głównie z konnicy. Mongołowie stosowali zarówno zmasowany atak, jak i zaskoczenie. W czasie działań w Europie Wschodniej stosowali manewr wciągania wroga w zasadzkę, pozorując ucieczkę.

Rola rycerstwa zaczęła maleć z uwagi na koszty zbroi i bojowego konia. Bitwy rycerzy, będące rodzajem turnieju, gdzie walczący nastawieni byli na branie jeńców, za których żądano okupu, odeszły w niepamięć około XIV wieku. Wtedy to coraz większą rolę zaczęła odgrywać piechota. Głównie były to wojska najemne. Szczególnym przypadkiem zmniejszenia się roli rycerstwa była bitwa pod Azincourt, kiedy to grzęznące w błocie rycerstwo zostało zmasakrowane przez zaciągniętych do wojska chłopów, którzy nie znali kodeksu rycerskiego.

Piechota początkowo uzbrojona była w piki, następnie zaś zaczęła się upowszechniać broń palna. Natomiast podczas oblężeń zaczęto stosować artylerię. W tym czasie odradza się sztuka wojenna. Pojawiają się wybitni wodzowie jak Maurycy Orański czy Gustaw II Adolf, oraz wybitni hetmani polscy.

W XVI i XVII wieku tworzono wojska zaciężne złożone z najemników, którym płacono żołd. Było to zbyt kosztowne, dlatego też od XVIII wieku upowszechnia się armia narodowa złożona z przymusowych rekrutów. Upowszechniłą się wtedy nowa strategia prowadzenia wojen polegająca na dokładnym wyznaczeniu zadań oddziałom. Stosowano sztywny szyk bojowy, który wymagał toczenia bitew na równym terenie. Wybitnym wodzem tego okresu był Fryderyk II Wielki, który stosował niespotykane manewry. W bitwie pod Lutyną, w roku 1757, zastosował szyk skośny, co było nietypowe w tym okresie, i doprowadził do porażki przeciwnika.

Przed Napoleonem taktyka bitewna była ustalona. Wojska stawały naprzeciw siebie w rzędach, po środku piechota, a po obu flankach konnica. Żołnierze strzelali, na następnie rzucali się do walki na bagnety. Taktyka ta wymagała dobrego wyszkolenia żołnierzy, w przeciwnym razie formacja szybko się załamywała. Francuzi zastosowali nową taktykę, polegającą na formowaniu kolumn uderzeniowych, które atakowały wybrane punkty. Wykorzystywano głównie piechotę i artylerię. Taktyka ta powodowała duże straty w ludziach. Strategię tę przejął Napoleon i zmodernizował ją.

Strategia wojenna Napoleona polegała na podziale armii na korpysy, które maszerowały osobno, różnymi drogami. Gdy korpus natrafił na wroga dawały sygnały przy pomocy bębnów. Napoleon był geniuszem strategicznym i w czasie bitwy na bieżąco stosował różne manewry, jak okrążenie, pozorowane ataki.

Historycy spierają się, dlaczego Napoleon przegrał. Przeważa opinia, że Bonaparte starał się dowodzić sam. Nie stworzył sztabu, który mógł go częściowo wyręczyć. Samodzielne dowodzenie tak dużym frontem, okazało się trudne, szczególnie że sam wódz tracił zdrowie i choroby dopadały go w krytycznych sytuacjach.

W XIX wieku nastąpiła rewolucja przemysłowa, która w znacznym stopniu zmieniła sztukę wojenną, gdyż znacznie rozwinęła się technologia i przemysł zbrojeniowy.