Szalony król i chłopka – historia romansu Karin Månsdotter i Eryka XIV Wazy

Z karczmy do zamku

Karin Månsdotter córka chłopki i strażnika

W Szwecji nie było niczym dziwnym, że król miał kochanki z różnych warstw społecznych. To było normalne również na innych dworach. W Szwecji jednak przynajmniej kilka razy zdarzyło się, że prosta dziewczyna została królową. Mimo wszystko historia Karin i Eryka jest pod wieloma względami wyjątkowa.

Karin Månsdotter była córką strażnika i chłopki z Upplandu. Bracia dziewczyny pracowali na roli. Matka sprzedawała owoce na sztokholmskim targu. Według legendy Eryk spotkał Karin 1565 roku, kiedy sama sprzedawała orzechy na rynku w Sztokholmie. Jej rodzice prawdopodobnie już wówczas nie żyli i jako młoda, samotna dziewczyna musiała jakoś zarobić na życie. Jej uroda tak bardzo urzekła Eryka, że zabrał ją do zamku.

Według innej wersji mogła być służącą żony nadwornego muzyka – Gerta Cantora lub kelnerką w prowadzonej przez Cantorów karczmie. (Lindqvist H., 2018: s. 241) W takiej sytuacji jej spotkanie z królem jest bardziej prawdopodobne. Tak czy inaczej, uroda i charakter dziewczyny były dla króla bardzo pociągające. Mogły być też inne powody, dla których właśnie ją wybrał na swoją kochankę, a później królową.

Eryk król nowoczesny

W XVI wieku Eryk był władcą, który postanowił iść z duchem czasu. Jego ojciec założył nową dynastię i wprowadził protestantyzm w kraju. To wiązało się z zyskaniem dużych pieniędzy po rozwiązaniu klasztorów, ale też z zapadką kulturową. Eryk marzył o wielkim mocarstwie. Jeszcze jako następca tronu próbował ożenić się z Elżbietą Tudor. Pierwszych posłów wysłał do niej jeszcze zanim została królową. Przewidywał, że związek Anglii i Szwecji będzie umożliwiał budowę morskiego mocarstwa. (Lindqvist H.: s. 181) Kiedy wreszcie sam odziedziczył tron po ojcu w 1560 roku, zaczął od budowy mocarstwowego wizerunku. Otwartą koronę królewską zmienił, wzorem Anglii, na zamkniętą – cesarską. Podczas ceremonii koronacyjnej wystawił ucztę nie tylko dla możnych, ale dla pospólstwa. Wino, wlewane specjalnymi rynnami lało się do fontann, a stoły były suto zastawione mięsiwem. (cały opis koronacji – patrz: Lindqvist H.: s. 205-206)

Był człowiekiem renesansu, inteligentnym, kochającym sztukę i muzykę, wykształconym. Był też, przynajmniej początkowo, zdolnym – choć bezwzględnym – politykiem. Miał swoją policję pod dowództwem prawnika – Jörana Perssona, która monitorowała, jakie są poglądy poddanych. To była inna, mniej przyjemna, strona jego nowoczesności. Swoją sieć informatorów, szpiegów i policji budowali też inni władcy Europy, by wspomnieć tylko Elżbietę I i Iwana Groźnego.

Jak widać, władca ten miał w młodości wielkie ambicje i mocarstwowe plany dla swojego kraju. Jak to się stało, że jego żoną została nie królowa Elżbieta, a córka strażnika?

Eryk, kobiety i władza

Kochanki i ich dzieci

Historycy odnotowują co najmniej kilka oficjalnych kochanek króla. Co ciekawe one oraz ich dzieci miały specjalnie wydzielone miejsce na sztokholmskim dworze. Harem był zamieszkany przez liczne córki króla, a nawet nieślubne córki jego braci. Wszystkie dostawały od króla nazwisko (specjalnie zarezerwowane dla królewskich bastardów było nazwisko Gyllenhielm – por. Lindqvist H.: s. 206) i w odpowiednim czasie były dobrze wydawane za mąż. Również byłe nałożnice monarchy dostawały dobre wyposażenie i szlachciców za mężów.

Harem był nie tylko wyborem praktycznym. Eryk świadomie nawiązywał do orientalnej estetyki. W komnatach sztokholmskiego zamku trzymano egzotyczne ptaki w klatkach, ściany zdobione były tureckimi tapetami, a w ogrodzie zamkowym mieszkał prawdziwy lew.

Oczywiście we wczesnym okresie swojego panowania Eryk nie zamierzał poślubić żadnej z kochanek. Oprócz starań o rękę Elżbiety stawiał też na księżniczkę heską. Niestety jego list o kompromitującej treści został przechwycony i trafił w ręce niedoszłej narzeczonej.

Konflikt z bratem i rosnąca podejrzliwość króla

Czas mijał, a mocarstwowe plany jakoś nie dochodziły do skutku. Tymczasem brat Eryka, Jan ożenił się z Katarzyną Jagiellonką – potomkinią dwóch najważniejszych rodów Europy Środkowej. To sprawiało, że stawał się zagrożeniem dla starszego brata, a może tak się Erykowi zdawało. W każdym razie doszło do konfliktu, w wyniku którego Jan i jego arystokratyczna małżonka zostali uwięzieni. (Lindqvist H.: s. 225)

Warto tu wspomnieć, że z tego powodu Eryk nie cieszy się dobrą opinią w polskiej historiografii. To przez niego syn Jana i Katarzyny, późniejszy król Zygmunt III Waza, przeżył pierwszy rok życia w areszcie domowym. Z punktu widzenia Eryka wyglądało to natomiast jak skuteczne i humanitarne udaremnienie spisku (mógł przecież zabić).

W tym czasie miało miejsce wiele wydarzeń. Jednak dużym ciosem dla Eryka była wojna z Danią. Odpowiedzialny za wszystko król zaczął powoli tracić panowanie nad sobą. Przede wszystkim zaczęła narastać mania prześladowcza. Spadało jego zaufanie do szlachty. Może dlatego właśnie wtedy jego uwagę przyciągnęła młodziutka dziewczyna z ludu...

Tragiczne losy Eryka i Karin

Pociecha w trudnych czasach

Poznali się na rynku lub w karczmie. Karin miała wówczas 14 lat, blondynka o niewinnym spojrzeniu, była dobrze wyrośnięta, z wyraźnie zaznaczonymi piersiami i linią bioder. Właśnie takie, „konkretne” kobiety podobały się królowi. Oficjalnie zatrudniono ją jako opiekunkę do córki Eryka - Wirginii. Król już wtedy musiał mieć wobec niej inne plany. Posada niani dawała jej możliwość wykształcenia i zdobycia ogłady na dworze. Udostępniono jej też służbę i pewną sumę pieniędzy na własny użytek. Kiedy zaledwie rok później urodziła się jej pierwsza córka, natychmiast zyskała ona status królewny. (Lindqvist H.: s. 242)

Tymczasem pogłębiała się mania prześladowcza Eryka. Szczególnie miał obsesję na punkcie rodziny Sture. Rodzina miała się czego obawiać. Poważnie chorował psychicznie jego młodszy brat Magnus, który nie był nawet w stanie zarządzać własnym księstwem. Tymczasem Eryk zaczął grozić wszystkim, którzy podważają jego decyzje. Stracił dwóch służących, podejrzewając, że chcą na niego rzucić urok. Jednym słowem jego obsesja stawała się coraz bardziej niebezpieczna. Jedyną osobą, która mogła go uspokoić (a czasem nakłonić do złagodzenia wyroków) była Karin.

Królowa Katarzyna

Jednym z najbardziej niepokojących kroków, jakie podjął Eryk były negocjacje z Iwanem Groźnym. Król szwedzki uważał, że musi się sprzymierzyć z Rosją przeciwko Polsce. Rozprawił się też brutalnie z grupą arystokratów, których uważał za swoich wrogów. To jednak nie było niczym dziwnym w tamtych czasach. Jednak król przestawał mieć kontakt z rzeczywistością, a w końcu zniknął z zamku, by po trzech dniach znaleźć się na plebanii pod Uppsalą w chłopskim ubraniu. Było wiadomo, że władzę prędzej czy później przejmie kto inny. Jöran Persson – szef policji królewskiej trafił do więzienia. Natomiast z niewoli wyszli Jan i Katarzyna oraz ich roczny synek Zygmunt. Był rok 1567. Po siedmiu latach prężny niegdyś Eryk nie nadawał się do rządzenia krajem. Przebywał z zamku Svartsjö pod opieką ukochanej Karin. Zdawał sobie sprawę z tego, że jego słabość będzie wykorzystana przez przeciwników. Wierzył nawet, że Jan już został królem. Jednak nominalnie władza ciągle była w rękach Eryka. Gdy trochę wydobrzał, wziął potajemny ślub z Karin (13 lipca 1567), a rok później odbyły się oficjalne zaślubiny. Karin uznano wówczas za królową (pod imieniem Katarzyny Måneskold), a jej syna Gustawa za prawowitego następcę tronu. Tymczasem bracia Eryka rzeczywiście szykowali bunt.