Układ w Rapallo - postanowienia traktatu oraz jego znaczenie dla Niemiec i RFSRR

Układ w Rapallo – podpisanie traktatu

11 listopada 1918 r. zakończyła się I wojna światowa. W wyniku tego konfliktu Niemcy postrzegane były powszechnie jako państwo nadal stanowiące poważne zagrożenie dla delikatnego układu pokojowego na świecie. Z kolei Rosja po wybuchu rewolucji październikowej musiała utrwalić rządy nowej władzy. Oba kraje współpracę dyplomatyczną rozpoczęły jeszcze na początku 1918 r., podpisując traktat brzeski, na mocy którego Rosja kończyła swój udział w wielkiej wojnie, a Niemcom pozwoliła wycofać walczące na wschodzie oddziały i skierować je w inne miejsca.

W Europie powojennej stało się jasne, że dla pokonania kryzysu gospodarczego niezbędna jest współpraca wszystkich państw starego kontynentu. Dlatego też z inicjatywy premiera brytyjskiego Lloyda George`a w styczniu 1920 r. zniesiono blokadę gospodarczą Rosji Radzieckiej. Otworzyło to drogę do nawiązywania kontaktów gospodarczych państw europejskich z Rosją. Już wkrótce skorzystały z tego Wielka Brytania i Włochy.

Dwa lata po zniesieniu blokady gospodarczej Rosji, szef rządu Wielkiej Brytanii zaproponował zwołanie międzynarodowej konferencji, której celem miało być omówienie warunków gospodarczej odbudowy Europy oraz zawarcie powszechnego układu o nieagresji. Konferencja rozpoczęła się w Genui we Włoszech 10 kwietnia 1922 r. i trwała do 19 maja. Niedługo po rozpoczęciu obrad delegacje niemiecka i rosyjska dość niespodziewanie dla pozostałych podpisały wzajemny pakt polityczno-gospodarczy. „Pokój” został zawarty w Rapallo, miejscowości oddalonej o niecałe 30 km od Genui, 16 kwietnia 1922 r. Oba kraje niejako wychodziły w ten sposób z izolacji, w której utrzymywała je polityka państw zachodnioeuropejskich.

Oficjalny dokument zawierał 6 artykułów regulujących stosunki niemiecko-radzieckie. Na ich mocy oba państwa rezygnowały ze wzajemnych roszczeń wojennych, uznawały uregulowanie wzajemnych pretensji wojennych, stawiały się wzajemnie na uprzywilejowanej pozycji gospodarczej i nawiązywały oficjalne stosunki dyplomatyczne między sobą. Traktat mógł zawierać jeszcze kilka dodatkowych, tajnych artykułów:

• Niemcy mieli zwrócić Ukrainie 960 000 000 franków, zrabowanych w trakcie okupacji,
• Niemcy mieli uwolnić 6 000 więźniów rosyjskich,
• Niemcy mieli rozwiązać działające na terenie Republiki Weimarskiej organizacje kontrrewolucyjne,
• Niemcy sprzeciwią się transportom broni dla Polski Rumunii i Estonii,
• niemieckie zakłady Kruppa zostały przez Rosjan upoważnione do „fabrykowania armat i amunicji” dla rosyjskich fabryk.

Czy podpisano dodatkowe artykuły, nie wiadomo. Podstawę do takich podejrzeń dały dalsze działania zacieśniające współpracę między oboma krajami.

Układ w Rapallo – znaczenie traktatu dla Niemiec

Minister spraw zagranicznych Republiki Weimarskiej, Walter Rathenau, obawiał się, że kosztem jego kraju zostanie zawiązany pakt pomiędzy Rosją, a Wielką Brytanią i Francją. Dlatego zaproponował komisarzowi radzieckiemu Cziczerinowi natychmiastową umowę, która unormuje wzajemne stosunki obu państw. W efekcie podpisanego układu Niemcom zarzucono złamanie zasady lojalności i uznano, że stanowi to rezygnację kraju z dalszych rozmów z Rosją Radziecką. Delegacji niemieckiej nie dopuszczono do dalszej części obrad poświęconej stosunkom z Rosją.

Niemcy po klęsce poniesionej w I wojnie światowej musiały wypłacić odszkodowania, których kwota wyznaczona została na 132 miliardy marek w złocie. W przeciwnym wypadku zagrożono im zajęciem Zagłębia Ruhry. Podpisany traktat z Rosją gwarantował Republice Weimarskiej ogromny rynek sprzedaży swoich towarów, a co za tym idzie gwarantowane źródło naprawdę wysokich dochodów.

Układ w Rapallo, a także poprzedzające go i następujące po nim umowy z Rosją pozwoliły Niemcom na rozwój militarny i testowanie nowych rodzajów broni na radzieckich poligonach. Oficjalnie zabraniał tego Niemcom pokój w Wersalu z 1919 r. Coraz ściślejsza współpraca z Rosją umożliwiła poszerzanie niemieckiego arsenału i doskonalenie wojsk omijając traktat wersalski.

Układ w Rapallo – znaczenie traktatu dla Rosji Radzieckiej

Przed konferencją w Genui Rosja podpisała traktat ryski z europejskimi państwami ościennymi i Polską, który miał określać wspólne stanowisko wszystkich sygnatariuszy wobec środowiska międzynarodowego. W momencie podpisywania traktatu ryskiego jednocześnie w Berlinie trwały negocjacje w sprawie wspólnego stanowiska na zbliżającej się konferencji. Celem Rosji było stworzenie silnego wspólnego bloku słabych gospodarczo państw wobec krajów silniejszych.

Układem w Rapallo Niemcy jako pierwszy kraj europejski uznawały prawnie rząd radziecki, na co również wyrażał nadzieję traktat ryski. Już wkrótce doszło do założenia rosyjsko-niemieckiego towarzystwa przewozowego i składowego „Derutra”. Derutra zapewniała transport towarów między Rosją a Niemcami i innymi państwami, w tym – Stanami Zjednoczonymi. Moskwa eksportowała głównie rudę, tytoń i azbest, a importowała instalacje techniczne, maszyny rolnicze i przede wszystkim wyroby przemysłu metalurgicznego i kolejowego.

Rosja Radziecka podpisując układ w Rapallo zyskała także narzędzie nacisku na zachodnie mocarstwa. Dzięki niemu nie pozwoliła na konferencji w Genui zepchnąć się do roli państwa dyskryminowanego przez pozostałe delegacje. Rządzący krajem Włodzimierz Lenin zdawał sobie sprawę z sytuacji ekonomicznej na świecie i przyznawał konieczność nawiązania stosunków handlowych z krajami kapitalistycznymi. Ostatecznie po konferencji w Genui Rosja Radziecka zaczęła być traktowana jak partner polityczny i gospodarczy.