Unia w Horodle - data, przyczyny, skutki, znaczenie, postanowienia

Przyczyny zawarcia unii, miejsce zawarcia, data, okoliczności polityczne

Głównym celem zawarcia unii w Horodle w 1413 roku było ponowne ustalenie wzajemnych relacji pomiędzy Królestwem Polskim a Wielkim Księstwem Litewskim. Prawie 30 lat wcześniej zawarta została unia w Krewie. Obu stronom po wygranej wojnie z Zakonem Krzyżackim wiadome było, że oba państwa potrzebują siebie wzajemnie. Paradoksalnie istotniejsze mogło to nawet być dla rządzonej przez księcia Witolda Litwy, bowiem według Krzyżaków wciąż była ona pogańska i wymagała nawrócenia na wiarę chrześcijańską. Wzywali nawet do podjęcia wyprawy krzyżowej w tym celu. Jednocześnie w oczywistym interesie Krzyżaków było rozbicie unii, a zatem w interesie „części składowych” unii było dalsze istnienie, aby nie ułatwiać Krzyżakom zadania.

Z zawarciem unii w Horodle związane było jeszcze jedno wydarzenie o charakterze zarówno politycznym, jak i religijnym. Chodziło o Żmudź, którą tak jak i Litwę Krzyżacy najchętniej w tamtym czasie ochrzciliby swoimi mieczami. Zostali oni jednak uprzedzeni przez Władysława Jagiełłę i księcia Witolda, którzy dokonali wtedy chrztu tej krainy. Równocześnie w Miednikach zostało utworzone biskupstwo. Wytrącało to zatem Zakonowi Krzyżackiemu z rąk kolejny pretekst dla ich obecności oraz działalności, bowiem w ich bezpośrednim sąsiedztwie nie było już wtedy ludów pogańskich.

Nowa unia pomiędzy Królestwem Polskim a Wielkim księstwem Litewskim została zwarta 2 października 1413 roku w ulokowanym nad Bugiem Horodle. Zostały wtedy wydane trzy dokumenty, a w zasadzie cztery, ponieważ sporządzono jednobrzmiące egzemplarze dokumentu wystawionego przez Jagiełłę i Witolda, miało to symbolizować równość pomiędzy oboma państwami. Wystawiono następujące akty horodelskie:

1. W pierwszym dokumencie Polacy oświadczali, że przyjmują litewskich katolickich bojarów do swoich herbów;
2. W drugim dokumencie to szlachta litewska oświadczała przyjęcie tych herbów;
3. W trzecim dokumencie (dwóch jednobrzmiących) Władysław Jagiełło i książę Witold zatwierdzali zawartą umowę przedstawiając jednocześnie zasady współistnienia pomiędzy oboma narodami. Polski egzemplarz został przekazany Litwie, natomiast litewski znalazł się w Krakowie (Koneczny, s. 84).

Szczegółowa zawartość dokumentów

Dokumenty wystawione przez Władysława Jagiełłę i księcia Witolda, ustalenia polityczne

W pierwotnym stanowisku polskiej delegacji znajdował się punkt dotyczący przyłączenia Litwy do Polski. W istocie, przynajmniej na papierze, w jednym z dokumentów znalazło się stwierdzenie o przyłączeniu Litwy do Królestwa Polskiego. Samo ujęcie tej kwestii traktowało Litwę w sposób po części protekcjonalny. W dokumencie bowiem najpierw przypomniano o tym, że w momencie przyjęcia polskiej korony przez Władysława Jagiełłę za zgodą Witolda i swoich braci przyłączył on i wcielił do niego ziemie Litwy. Natomiast w akcie horodelskim Jagiełło mając na względzie Krzyżaków, zamierzających zniszczyć zarówno Polskę, jak i Litwę ziemie tej ostatniej ponownie wcielał, włączał, przywłaszczał, przyłączał i jednoczył na wieczne czasy (Koczerska, s. 20). Była to więc jasna wiadomość dla Krzyżaków, że rozbić unii im się nie uda.

Umowa zawierała również istotne postanowienia dotyczące sposobu wybierania władców, przy czym istniały tutaj istotne różnice w sposobie potraktowania Polski i Litwy. Przede wszystkim osobę kolejnego po Witoldzie wielkiego księcia litewskiego miał wyznaczyć król Polski przy konsultacji z prałatami i możnymi zarówno z Polski, jak i z Litwy. Z kolei w momencie śmierci Jagiełły przy wyborze jego następcy udział mieli mieć Litwini, przy czym Polacy mieli dokonać wyboru kolejnego króla, ale tylko po powiadomieniu Litwinów i wysłuchaniu zarówno ich rad, jak i rad księcia Witolda. Skutki unii nie były zatem w tej kwestii takie same dla obu stron.

Zagwarantowano także trwałość unii, która miała być kontynuowana nawet w przypadku, gdyby ród Władysława Jagiełły wygasł. Wtedy miało to realne znaczenie, bowiem w tamtym momencie ani Władysław, ani Witold nie mieli potomków płci męskiej. Doszło nawet do tego, że w 1413 roku za następczynię tronu polska szlachta uznała mającą 5 lat Jadwigę, córkę Anny Cylejskiej, drugiej żony Władysława Jagiełły. Stało się to na zjeździe w Jedlni, tej samej, która miała potem mieć kluczowe znaczenie w kontekście zapewnienia korony Polski Władysławowi Warneńczykowi.

Zawartość dokumentów wystawionych przez polską i litewską szlachtę

Uważa się, że dokument wystawiony przez polską szlachtę i adresowany do Litwinów został przygotowany jako pierwszy. Wystawców dokumentu zbiorczo określono jako prałatów, baronów, szlachtę i możnych. Znalazły się na nim pieczęcie rodów, przyjmujących do swojego grona rody litewskie. Dla porównania dokument litewski był znacznie skromniejszy w objętości i formie, zaś jego wystawcy zostali wymienieni z nazwiska, było ich 45. I tak pojawili się na nim wojewoda wileński Moniwid, wojewoda trocki Janwuta, kasztelan wileński Minigajło oraz kasztelan trocki Sunigajło. W akcie swym Litwini wyrażali wdzięczność dla Polaków oraz obu władców a także przyrzekali udzielenie pomocy w walce z wrogami Polski.

W dokumencie polskim zawarto postanowienie, zgodnie z którym 47 tamtejszych rodów miało zostać przyjętych do tej samej wspólnoty herbowej, w której znajdowały się rody polskie. Generalnie na mocy tego dokumentu nadane wcześniej szlachcie litewskiej przywileje i prawa zostały potwierdzone, choć wciąż nie obejmowały jej całej. Przywileje miały bowiem obejmować tylko osoby będące katolikami.

W dokumencie, na mocy którego nadano przywileje Litwinom stwierdzono, że polska szlachta dzieli się z litewską swoimi przywilejami, jednocześnie przyrzekając zabiegać o dalsze poszerzenie praw bojarów. Ponadto zobowiązywała się nigdy nie pozostawić szlachty litewskiej w kłopotach i wypraszać u obu władców łaski dla niej. Równocześnie jednak na Litwinach nadal spoczywać miały określone obowiązki, jak budowanie grodów, wystawianie oddziałów w ramach pospolitego ruszenia oraz płacenie danin. Nierówności w traktowaniu obu narodów nadal więc istniały.

Postanowienia unii miało mieć dla szlachty litewskiej także znaczenie praktyczne, ponieważ na Litwie miały zostać ustanowione polskie urzędy, które zaś miały zostać objęte głównie przez przedstawicieli 47 nowych litewskich rodów szlacheckich. Zreformowana została bowiem także administracja litewska, która stała się podobna polskiej. Na Litwie na wzór Polski utworzone zostały województwa, utworzono także stanowiska kasztelanów. W kontekście obu narodów wspomniano o miłości i braterstwie pomiędzy nimi. Ponadto przewidziano, że decyzje o najważniejszym znaczeniu politycznym będą podejmowane wspólnie podczas zjazdów, nazywanych także „parlamentami”, które miały być zwoływane do Lublina lub Parczowa. Zastrzeżono, że każdy szlachcic miał mieć prawo wziąć udział w takim zjeździe.