Wielkie Księstwo Litewskie - daty, historia, terytorium, władcy

Wielkie Księstwo Litewskie: historia do sojuszu z Polską

Początki Księstwa, rządy Mendoga i jego rodu

Czasem, o którym zdecydowanie najmniej wiemy i który z pewnością warto przybliżyć są początki kształtowania się Wielkiego Księstwa Litewskiego, jeszcze w XIII wieku. Na początku tego wieku na Litwie funkcjonował związek plemienny, na czele którego stało 5 tzw. starszych książąt: Żywinbud, Dowiat, Dowspurk, Mendog i Wilikaił. Dowspurk i Mendog należeli do niezwykle silnego wtedy plemienia Ryngoldowiczów. Ich ojciec, nazywany zwykle Ryngoldem, zdecydowanie wybił się wśród pozostałych przywódców litewskich. Po nim i przede wszystkim po rozprawieniu się z konkurencją władcą Litwy został Mendog. Jego przywództwo uznał nawet jego wuj Wykint, który swoimi zwycięstwami przepędził z okolic Litwy Zakon Kawalerów Mieczowych.

Wojny z zakonami, których celem było nawrócenie pogańskich ludów mieczem, na długo zagościły zresztą w historii Litwy, religia miała wtedy zresztą istotne znaczenie polityczne. W latach 50. XIII wieku Mendog obiecał Krzyżakom chrzest i dzięki temu udało mu się oddalić niebezpieczeństwo z tej strony. W 1251 roku przyjął chrzest, a dzięki wstawiennictwu Krzyżaków w 1253 za zgodą papieża Innocentego IV został koronowany na króla Litwy. Religia nie miała jednak dla niego wielkiego znaczenia. Niedługo później Mendog miał bowiem odejść od chrześcijaństwa. Za cenę zerwania sojuszu z Krzyżakami zjednoczył się w 1261 roku ze Żmudzią, rządzoną przez Treniotę. Doprowadziło to do wojny Litwinów oraz ich sojuszników z Krzyżakami.

Niedługo później, w 1263 roku, Mendog zginął w wyniku spisku Trenioty oraz Dowmunta, którego żonę Mendog uwiódł. Po wyniszczającej wojnie domowej władzę na krótko przejął Treniota, który z kolei został zabity przez zwolenników Menodga. Na Litwę został sprowadzony Wojsiełk, syn Mendoga. Był on mnichem, który uciekł wcześniej przed Treniotą. W uzyskaniu władzy otrzymał pomoc z Rusi, prawdopodobnie za cenę oddania Rusi Czarnej. Miał też ponoć przekazać później władzę Szwarnie, który był zięciem Mendoga.

Wielkie Księstwo Litewskie za Giedyminowiczów

Następne lata historii Litwy są w źródłach dość nieostre. Istnieją trudności z ustaleniem władców Litwy w tamtym czasie i ich imion. Wymienia się tutaj Dowmunta, który miał zginąć w 1285 roku, braci Budikid i Budiwid, następnie Budiwid lub też Butegeyde, przy czym właściwym władcą miał w latach 1292-1294 być Budiwid (lub też Pukuwer?). W osobie tego ostatniego nastała na Litwie nowa dynastia Giedyminowiczów, wywodząca się od Skołomenda. Generalnie ten okres to dla Litwy czas nowych wojen z Krzyżakami i konieczności ustępowania Rusinom. Ostateczne zwycięstwo zostało nad Zakonem odniesione dopiero pod Korkhaus (obecna Łotwa) w 1298 roku przez syna Pukuwera Witenesa (władał w latach 1295 lub 1296, data przybliżona, do 1315). Natomiast od kolejnego władcy: Giedymina, który rządził do 1341 roku wzięła swoją nazwę wspomniana nowa dynastia.

Giedymin musiał ponownie zmagać się jednocześnie i z Zakonem, i z Rusią. Zmarł w 1341 lub 1342 roku, pozostawiając Litwę w stanie rozbicia dzielnicowego, podzielił ją bowiem pomiędzy swoich 7 synów. Wielkim księciem został Jawmuta, zaś pozostali synowie: Kiejstut, Olgierd, Moniwod, Narymunt, Koriat i Lubart otrzymali swoje dzielnice. Jawmuta okazał się władcą nieudolnym, na przełomie 1344 i 1345 roku Kiejstut i Olgierd odsunęli go od władzy. Kolejnym wielkim księciem został Olgierd.

W kolejnych latach Litwa zaczęła przegrywać walkę z Krzyżakami. Doszło wtedy do pierwszego kontaktu dyplomatycznego z Polską: w roku 1348 lub 1349 Kiejstut poprosił króla Kazimierza o pomoc w chrzcie Litwy. Zamiast tego Litwę czekała jednak walka z Polską o Ruś Halicką. Litwa straciła te ziemie po pokoju z 1352 roku, pewną rolę dyplomatyczną odegrał tutaj Olgierd. Jednakże wcześniej, po tym jak Polska zawarła pokój z Zakonem (pokój kaliski, 1343 rok) ci znowu stali się zagrożeniem, skupiając się na napadach na Litwę. Wojna trwała aż do 1367 roku, w 1361 roku Kiejstut dostał się nawet do niewoli, z której według jednego z kronikarzy uciekł w stroju krzyżackim.

Od roku 1368 Litwini pod wodzą Olgierda trzykrotnie, regularnie, co dwa lata, wyprawiali się na Moskwę, nie mogąc jej jednak zdobyć. Po ostatniej wyprawie w 1372 roku zwarty został wieczysty pokój, jednakże zaczęła się kolejna wojna z Krzyżakami. W 1377 roku zmarł Olgierd. Litwa przegrywała wojnę z Zakonem, którego wojska dochodziły nawet pod Wilno. Miały też miejsce walki wewnętrzne pomiędzy Kiejstutem a nową postacią na litewskiej scenie: Jagiełłą, który nawet zawarł pakt z Zakonem, aby móc przejąć władzę. Na początku lat 80. stolica Litwy, Wilno, kilka razy przechodziła z rąk Jagiełły do Kiejstuta i vice versa.

W 1382 roku Jagiełło odbił stolicę, zaś uwięziony w Krewie Kiejstut miał zostać uduszony. Nowy władca Litwy 31 października 1382 roku zawarł pokój z Krzyżakami, zobowiązując się oddać im Żmudź oraz przyjąć od nich chrzest. Jagiełło chciał tym zyskać na czasie i nie dotrzymał tych warunków. Krzyżacy zorientowali się w jego zamiarach i ponownie uderzyli na Litwę, tym razem z pomocą stryjecznego brata Jagiełły Witolda, który wcześniej przez niego uwięziony zbiegł. Do zgody między braćmi doszło w 1384 roku. Musiał jednak Jagiełło szukać długofalowego wyjścia z tej sytuacji.

Wielkie Księstwo Litewskie: historia unii z Polską

Pierwsi władcy litewscy na polskim tronie i pierwsze zawarte unie z konfliktem z Krzyżakami w tle

Pierwszy plan Jagiełły zakładał małżeństwo z córką Dymitra Dońskiego, nie doszedł on jednak do skutku. Jagiełło zwrócił się zatem w kierunku Polski, która oprócz chrztu i sojuszu oferowała mu tron królewski. Od 1384 roku zaczęto rozmowy na temat małżeństwa Jagiełły z Jadwigą. 14 sierpnia 1385 roku zawarta została unia w Krewie. Na swym chrzcie w 1386 roku Jagiełło przyjął imię Władysław. Rozpoczęła się chrystianizacja Litwy.

W 1387 roku z nadania Jagiełły władzę na Litwie jako namiestnik pełnił jego brat Skirgiełło. Nie sprawdził się w tej roli i na scenę ponownie spróbował powrócić Witold. Wyparty w 1389 roku z Wilna, ponownie sprzymierzył się z Krzyżakami, próbował także układać się z Rusią. Sytuacja została rozwiązana w 1392 roku na mocy umowy ostrowskiej, podpisanej przez obu braci 4 sierpnia. Witold został namiestnikiem Jagiełły i mógł nazywać się księciem litewskim, chociaż nie „wielkim”.

Jego rządy skutecznie przyczyniły się do wzmocnienia Litwy i scentralizowały państwo. Przy pomocy wojsk polskich w latach 1392-1394 rozwiązany został problem Krzyżaków, którzy odstąpili od zamierzeń podboju Litwy, próbując zbratać się z Witoldem. Ten w sojuszu z nimi podjął próbę uniezależnienia się od Polski, po sukcesie w walkach z Tatarami został nawet przez część możnych okrzyknięty królem. Poniósłszy jednak klęskę pod Worklą powrócił do unii z Polską, tym razem nowe umowy zostały zawarte w Grodnie i w Wilnie, w latach 1400 i 1401. Witold otrzymał dożywotnią władzę na Litwie.

W latach 1405-1408 Witold wyruszył z wyprawą wojenną na Ruś, jednakże i tym razem zdobycie Moskwy okazało się zbyt trudne. Następnym istotnym wydarzeniem była kolejna wojna z Zakonem i słynna bitwa pod Grunwaldem. Po uporaniu się z Krzyżakami pomiędzy Polską a Litwą 2 października 1413 roku zawarta została unia w Horodle. Sprawa krzyżacka została chwilowo rozwiązana w roku 1422, kiedy to po trwającej dwa miesiące kampanii Polski i Litwy w Prusach 27 listopada podpisany został wieczysty pokój, na mocy którego zwrócono Litwie Żmudź.

Po śmierci Witolda w 1430 roku sprawa Krzyżaków miała po raz n-ty powrócić. Tym razem za sprawą Świdrygiełły, który decyzją Jagiełły został namiestnikiem na Litwie i który chcąc utrzymać się przy władzy zawarł z nimi sojusz. Został w 1432 roku został zabity w zamachu, zaś wielkim księciem litewskim został brat Witolda Zygmunt Kiejstutowicz. Rządy Kiejstutowicza jednak również nie spodobały się Litwinom i ten książę również zginął w zamachu, 20 marca 1440 roku. 9 dni później, 29 czerwca, możni litewscy-bojarzy zdecydowali, że nowym wielkim księciem zostanie 11-letni wtedy Kazimierz Jagiellończyk, który miał rządzić na Litwie aż do 1492 roku. Kazimierz w 1447 roku został również królem Polski. W tym czasie miała miejsce wojna 13-letnia z Krzyżakami, jednakże Litwa zachowała w niej neutralność nie wykorzystując jednak okazji do przyłączenia nowych ziem do swojego terytorium. A może zainteresuje cię także ten artykuł na temat zerwania unii polsko-litewskiej?